İplik işletmesine gelen yün elyafı üzerindeki yabancı maddelerin tespit edilmesi ve uzaklaştırılması, yapılacak ipliğin kalite özelliklerinin belirlemesi açısından önem taşımaktadır.
İplik işletmesine yün elyafı genellikle yıkanmış ve temizlenmiş olarak gelir.
Yıkama ile uzaklaştırılamayan yabancı maddeler üretim sırasında sorun oluşturur.
Bu yabancı maddelerin miktarını ölçmek için kalite kontrol laboratuvarında test yapılır.
Yabancı madde miktarının bilinmesi için yapılan işlemlerin nedeni;
1-Ticari açıdan elyafın içinde ne kadar yabancı madde bulunduğunun bilinmesi,
2-Yabancı madde miktarına göre makinelerin temizleme derecelerinin ayarlanması için bilinmesi gerekir.
Koyunun gezdiği yerlerden alınan önlemlere rağmen, elyaf üzerine yün vaksının yapışkanlığı nedeniyle kum, toz, gübre, yem, diken parçaları, pıtrak, çöp vb. yabancı maddeler yapışır.
Bu maddelerin çoğu, yıkama ve karbonizasyon işlemleri ile giderilir.
Yıkanmış yün, % 20–80 oranında yabancı madde içerir.
Yabancı madde miktarı koyunun cinsine, iklime ve otlama koşullarına göre değişir.
Ön yıkama yapılmış yünde % 15 oranında yabancı madde bulunur.
Ham yünün yabancı maddeleri şöyle sınıflandırılabilir.
1-Deri tarafından çıkarılan salgılar
2-Yün yağı
3-Yün teri
4-Deri döküntüleri
5-Mekanik yolla tutunmuş maddeler
6-Topraktan gelen yabancı maddeler (kum, toz, toprak vb.)
7-Bitkisel yabancı maddeler (ot, saman, yem, diken, pıtrak, çöp vb.)
8-Diğer yabancı maddeler
9-İdrar ve pislik kalıntıları
10-Kırkım hatası sonucu deri parçacıkları
11-Boyalı, ziftli, yanık lif uçları
Elyaf içinde yabancı maddelerin olması, aşağıdaki sıralanan problemlerin ortaya çıkmasına sebep olur.
1-Elyaf kırılmaları
2-Toz oluşması
3-İplik kopuklarının artması
4-Telefin artması
5-İleriki süreçlerde zorluklar
Numuneyi Hazırlama
Her yün partisinden birer temsili numune alınır.
Bu temsili numuneden 500 g’lık laboratuvar numunesi ayrılır.
Numunelerin içindeki yabancı maddelerin dökülmemesine dikkat edilerek 100’er g’lık iki deney numunesi ayrılır.
Telefte yabancı madde muayenesi isteniyorsa 500 g’lık laboratuvar numunesinden 200 g’lık bir deney numunesi ayrılır.
Laboratuvar numunelerinin tartılması, kondisyonlanması ve denemenin yapılması aynı oda içinde olmalıdır.
Bu amaçla tavsiye edilen atmosfer şartları % 65±2 ve 20 C±2 sıcaklıkta, en az 4 saat bırakılmalıdır.
Yabancı Madde Tayini Yapma
Yabancı madde tayini iki farklı yöntemle yapılmaktadır bunlar:
Elle ayırma yoluyla yabancı madde tespiti
Alınan numunenin ışıklı masada ilk önce çöp, farklı renkte elyaf ve nope ölçümleri yapılır. Işıklı masa üzerinde tespit edilen nope, farklı renkte elyaf veya çöp bir pensle taker.
teker ayıklanarak bir kutu içinde toplanır. Numune tamamen yabancı maddeden arındıktan sonra tartılarak yüzdesi 100 g üzerinden hesaplanır. Kullanılacak yün elyafının üretim öncesinde değerlendirilmesi yapılıp kararı verilir.
Shirley analyser cihazıyla yabancı madde tespiti
Cihazın yabancı madde ve temiz elyaf gözleri iyice temizlenip ayarları yapılır.
Cihaz aynı gün, daha önceden çalıştırılmamışsa besleme silindiri devre dışı edilerek ve vantilatör vanası tam açılarak 2 dakika kadar boşta çalıştırılır.
Numune, cihazda 4 kez tarama işlemine tabi tutulur.
Birinci tarama
Muayene edilen madde yapağı ise 100 g–telef ise 75 g numune küçük tutamlar hâlinde besleme masasının genişliği boyunca yayılır ve cihaz çalıştırılır.
Yabancı madde bölümüne dökülmeye başlayan maddeler gözle kontrol edilir (Bu ilk geçişte, yabancı madde bölümüne, yabancı maddelerle birlikte çok az miktarda lif de geçebilir.).
Numunenin tamamı besleme silindirinin altından geçtikten sonra, kafes üzerinde hiç yapağı kalmayıncaya kadar beklenir ve besleme kolu açılarak makine durdurulur.
Temiz yapağı haznesinden lifler alınır (L1), çöp (T1) tepside bırakılır.
İkinci tarama
Lifler cihazdan ikinci kez geçirilir.
Yalnız bu kez numune miktarının yarısı bir örnek tabaka hâlinde besleme masasına yayılır, geri kalan kısmı sonra katılır.
İkinci geçiş sonunda sağlanan L2 lifleri bir kenara ayrılır. T2 çöpleri, T1’in üzerinde birikir.
Üçüncü tarama
Yabancı madde tepsisinde birikmiş maddelerin (T1+T2) lifli kısmı besleme masasının ortasına yayılır ve cihazdan geçirilir.
Geçiş sonunda L3 lifleri elde edilir.
T3 yabancı maddesi tepside bırakılır.
Dördüncü tarama
L3 lifleri tekrar makineden geçirilir.
Elde edilen L4 lifleri, daha önce ayrılan L2 lifleri ile birleştirilir ve 0,1 g duyarlıkla tartılır.
L=L2+L4 olarak toplam lif miktarı not edilir.
Tepside birikmiş olan T=T3+T4 yabancı madde toplanır ve 0,1 g duyarlıkla tartılır.
Yabancı madde tartılırken besleme masası üzerinde ve yabancı madde tepsisinin iç kanallarında biriken ince toz ile alıcı silindirin dişlerine takılmış olan pıtrak parçalarının da fırça ile alınmasına ve tartıya katılmasına dikkat edilmelidir.
Telefler için bir deney yeterlidir.
Yapılan deney sonucunda yapağı içindeki yabancı madde miktarının yüzdesi tespit edilir ve yazılır.
Sonuçların değerlendirilmesi
Yabancı madde, lif ve görünmez kayıp miktarları aşağıdaki formüllerden hesaplanır.
Yabancı madde miktarı:
Y=T/M*100, yüzde olarak
Lif miktarı:
E=L*100/M, yüzde olarak
Görünmez kayıp (uçan lif, toz), miktarı:
K=M-(T+L)/M*100, yüzde olarak
Burada:
E=Lif yüzdesi, K=Görünmez kayıp yüzdesi, L=L2+L4 lif miktarı g, M=Numunenin ağırlığı g,
T=T3+T4 yabancı madde, g
GK=M-(T+L)
Yünde sonuçlar, 2 deneyin aritmetik ortalaması olarak verilir.
2 deneyden elde edilen yabancı madde yüzdelerinin farkı, küçük değerin % 20’sinden çok ise deney, yeniden alınacak deney numuneleri ile tekrarlanır.
Formüller:
1. Tartım -L=L2+L4, 2. Tartım -T=T3+T4
Lif %’si : L/ M
Çöp %’si : T/ M * 100
Görünmez kayıp %’si (M–T-L) / M * 100