Pazar, 16 Ekim 2016 21:16

kenevir elyafı Özel

Öğeyi Oyla
(1 Oyla)

 

 

Kenevir, ısırgangillere yakın, cannabinaceae familyasına mensup, tek yıllık odunsu bir bitkidir. Anavatanı Asya olan bu bitki çeşitli yollar izleyerek tüm dünyaya yayılmıştır. Bugün iki alttürü bulunmaktadır. Bunlar; cannabis sativa ve cannabis indicadır.

 

 

 

 

kenevir1 

 

Lif üretimi için kullanılan ve endüstriyel öneme sahip olan cinsi cannabis sativadır. Tekstil endüstrisi dışında, başka alanlarda da kenevirden yararlanılmaktadır. Tohumları yağ üretiminde ve hayvan yemi yapımında, lifleri ayrıca kâğıt yapımında kullanılmaktadır. Kenevir, insanlık tarihinde yetiştirilmiş ilk kültür bitkilerinden birisidir. Arkeolojik araştırmalar sonucunda M.Ö.8000 yıllarına tarihlenen kenevirden üretilmiş kumaş kalıntılarına rastlanmıştır. M.Ö. 1500’lü yıllarda Anadolu’da kenevir üretimi yapıldığı bilinmektedir.

Kenevir lifleri tarih boyunca tekstil üretiminde çok önemli yer tutmuş, ülke ekonomilerini şekillendirmiştir. Öyle ki 19. y.y. sonlarına kadar dünya üzerindeki tüm tekstil ürünlerinin %80’inin hammaddesini kenevir lifi oluşturmuştur. 20. y.y. başlarında gelişen teknoloji ile birlikte pamuk lifinin kullanılmaya başlanmasıyla daha ince iplikler üretilebilmiş, daha hafif elbiselerin eldesi mümkün olmuştur. 1930’lu yıllarda çıkarılan esrar karşıtı yasalarla kenevir tarımı büyük sekteye uğramış, buna ek olarak savaş sanayisine paralel olarak geliştirilen sentetik liflerle beraber kenevir tekstiller eski önemini yitirmeye başlamıştır. Günümüzde kenevir liflerinden üretilen tekstil ürünlerine olan talebin hızla yükseldiği görülmektedir.

Çevresel kaygıların üst düzeyde olması bu ilginin temel sebebidir. Dünyada en çok kullanılan doğal lif olan pamukla ve petrol türevi sentetik liflerle karşılaştırıldığında kenevir lifleri, üstün ekolojik ( çevresel ) özellikleriyle ve organik tekstil üretimi potansiyeliyle dikkat çekmektedir. Kenevir tekstillerin son zamanlarda önplana  çıkmasındaki bir diğer sebepse üstün kullanım özellikleri sağlamalarıdır. Bu özellikler lifin fiziksel ve kimyasal yapısından kaynaklanır.

 

KENEVİR LİFİNİN FİZİKSEL VE KİMYASAL YAPISI

 

Tekstil endüstrisinde kullanılan kenevir lifleri cannabis sativa türü kenevirin erkek eşeyli bireylerinden elde edilir. Bitkinin boğumlar ihtiva eden uzun bir sak ı vardır. Sak kesitinde farklı kategorilerde lifler bulunur (sekonder hücre demeti keten sakında yoktur bu durum ayırıcı bir özelliktir). Tekstil kullanımı için uygun olan lifler primer liflerdir. Aşağıda primer ve sekonder lifler görülmektedir.

 

 
kenevir2

 

Primer lifler apikal sürgen dokudan meydana gelmişlerdir. Boğumlar arasındaki primer lif say ısı bitkinin büyüme evreleriyle birlikte değişmez fakat lifler uzar. Lif uzunluğu ve verimi boğumlar arasındaki mesafeye bağlıdır. Söz konusu lifler kabuk kısmında demetler halindedir ve lif demetlerinde 30-50 lif hücresi bulunur. Her bir lif hücresi 20-35 mikrondur, lif kalınlığı ise değişimler gösterir, sakın alt kısımlarına doğru artar. Lifler parlaktır ve renkleri sarı-kahverengidir.

Kenevir lifinin enine kesiti, aşağıdaki görülebileceği üzere poligonaldir. İyot-sülfirik asit karışımı kenevir lifinin ayırt edilmesinde kullanılabilir. Bu karışım ile işleme tabi tutulduğunda lümen sarı renge, selülozik çeper mavi renge diğer kısımlar sarımtırak yeşil renge boyanır.

 

 

 kenevir3

 

 

Kenevir Saplarından Lif Eldesi Endüstriyel uygulamalarda kullanılacak lifler için olgunluk önemli bir parametredir. Tek bir lifin olgunluğu ikincil duvarın gelişimiyle dıştan içe doğru gerçekleşir. Olgunlaşmış sakta hücre duvarları incedir ve lümen küçük bir hacim kaplar. İkincil duvarın gelişimi bitkinin büyüme evresinde başlar ve çiçeklenmeden sonra da devam eder. Lif karakteristiği bitkinin hasat edilme dönemine göre farklılıklar gösterir bu yüzden elde edilmek istenen lif kalitesine göre doğru hasat dönemi seçilmelidir. Aşağıda hasat dönemindeki bir kenevir tarlası görülmektedir.

 

 

 kenevir4

 

 

 

İstenen lif olgunluğuna göre şu yöntemlerle hasat yapılabilir:

 

1. Erkek bitkilerin çiçeklenmesinden sonra erkek bitkiler hasat edilir.

 

2. Tozlaşmadan sonra erkek ve dişi bitkiler hasat edilir, böylece dişi bitkilerin lifinden de yararlanılabilir.

 

3. Tohum oluşumundan sonra dişi ve erkek bitkiler hasat edilir. Bu yöntemde lif üretimi ikinci plandadır asıl amaç tohum eldesidir.

 

Hasattan sonra saplardan liflerin ayrılması işlemi keten lifleriyle benzerlik gösterir, bu işlem için mekaniksel metot, çiğde bekletme, havuzlama yöntemi, kimyasal yöntem ve enzimle muamele metodu gibi yöntemler kullanılır. Burada amaç, odunsu kısımların uzaklaştırılması suretiyle liflerin elde edilmesidir.

 

Kenevir Lifinin Kimyasal Yapısı Doğal bir selüloz lifi olan kenevir, selülozun yanında hemiselüloz, lignin ve pektin gibi safsızlıklar içermektedir. Kenevir liflerinin kimyasal bileşenleri diğer bazı doğal selüloz lifleriyle birlikte aşağıdaki tabloda görülmektedir.

 

 

  

kenevir5 

 

Liflerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin daha iyi kavranabilmesi ve üretimde uygulanacak proseslerin verimli şekilde seçilebilmesi için liflerin içerdiği selüloz dışı maddelerin incelenmesi önemlidir. Kenevir lifleri birçok elementer lifin bir araya gelmesiyle oluşur.

Elementer lifler pektin zamk sayesinde bir araya gelirler. Pektik maddeler yapısal polisakkaritlerdir ve yüksek su tutma kapasitesine sahiplerdir. Kenevir lifinde pektin, primer duvarda ve orta lamelde bulunur. Orta lamelde pektin, lignin ile kaplanmış haldedir. Lignin, dünya üzerinde selülozdan sonra ikinci en çok bulunan biyopolimerdir. Selülozdan farklı olarak aromatik ve alifatik gruplara sahiptir. Temel bileşeni 4-Alkilkatekol olarak göz önüne alınabilir. Aşağıda lignin molekülünün yapısı görülmektedir.

 

 

 

 kenevir6

 

 

Lignin, ayrıştırması zor olan bir moleküldür ve enzimlere karşı dirençlidir. Toprak seviyesinin üzerinde boylanan bitkilerin ayakta kalması lignin tarafından sağlanır. Lignin, liflerin reaktivitesini arttırır fakat aynı zamanda liflere sert tutum verir.

Kenevir liflerindeki bir diğer selüloz dışı bileşen ise hemiselülozdur. Hemiselülozlar hetorojen pentoz, heksoz ve şeker asiti polimerleridir. Selülozun aksine homojen bir kimyasal yapıda değillerdir. Bu bileşikler life nefes alabilirlik ve ısı izolasyonu gibi önemli özellikler kazandırır.

 

Kenevir Lifine Kimyasalların Etkisi

 

Liflerin selülozik yap ısından dolayı derişik inorganik asitlerden zarar görürler. Zayıf asitler sıcaklık yükselişiyle birlikte mukavemet kaybına neden olur. Asitlerle muamele gerekiyorsa organik asitlerin seçilmesi yararlıdır. Kenevir lifleri alkalilere karşı oldukça dayanıklıdır. Özellikle kotonize edilmiş kenevir lifleri bazik işlemlere karşı oldukça mukavimdir. Lifler sıcak yoğun bazlarda erir, soğuk yoğun bazların kullanımıyla ise lifler şişer ve merserize etkisi yaratılır. Kuru temizleme çözeltileri de dahil olmak üzere organik çözücüler kenevir liflerine zarar vermez. Mikroorganizmalara karşı çok dirençlidir.

 

Kenevir Lifinin Fiziksel Yapısı Liflerin fiziksel özellikleri üretilecek kumaş yapısını ve kumaşın kullanım özelliklerini önemli ölçüde belirlemektedir. Aşağıdaki tabloda kenevir lifinin önemli fiziksel özellikleri görülmektedir.

 

 

 kenevir7

 

 

  

Yine bu aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere kenevir lifleri diğer selüloz lifleriyle karşılaştırıldığında fiziksel açıdan bazı özellikleri bakımıyla üstünlük sağlarlar. Kenevir lifleri çok iyi mukavemet, dayanıklılık ve emicilik sağlayan doğal liflerdir. Liflerinin uzun olması sebebiyle kenevir lifinden üretilen  kumaşlarda tüylenme ve pilling problemi yaşanmaz.

 

20 oC’de %65 bağıl nem altında %12, %95 bağıl nem altında %30 nemçeker. Bu değerler pamuk ve ketenden yüksektir.  Bu özelliklerinin yanında çok iyi elektrostatik özellikler göstermesi, UV koruma sağlaması ve alerjik reaksiyona neden olmaması kenevirin diğer önemli kullanım avantajlarındandır.

 

KENEVİR LİFİNİN EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ

 

Organik tarım, çevre ve insan sağlığını korumayı amaçlayan, doğal kaynakları ve ekolojik sistemi tahrip etmeden sürdürülebilir üretimi amaçlayan, yüksek derecede kontrol edilebilirliği olan üretim sistemidir. Organik ürünlerin kullanımı yavaş yavaş bir yaşam tarzı haline gelmektedir. Önceleri sağlık nedenleriyle tercih edilen organik ürünler, artık çevrenin korunması ve gelecek nesillere bozulmamış şekilde aktarılabilmesi amacıyla da talep edilmektedir. İlgili kurumların verilerine göre dünya üzerindeki sera gazı salınımının %10-12’si direkt tarım sektöründen kaynaklanmaktadır dolaylı salınımlar bu orana dahil değildir. Organik tarımda sentetik gübrelerin, tarım ilaçlarının ve genetiği değiştirilmiş organizmaların kullanımı yasaklanır. Bu şekilde hava, su ve toprağın kirlenmesinin minimize edilmesi ve kaynaklar ın korunması amaçlanmaktadır.

 

Tekstil endüstrisinde en çok kullanılan doğal lif olan pamuğun ve kullanımı çok olan ketenin yüksek su, tarım ilacı ve gübre ihtiyacına ve sentetik liflerin fosil yakıt kaynaklarıyla ilişkisine karşılık kenevirin, gübre ve tarım ilacına hiç ihtiyaç duymadan da yetiştirilebilmesi, toprak ve çevrenin korunabilmesi açısından önemlidir. Ayrıca kenevirin lif verimi çok daha fazladır. Bu durum kenevirin organik ürün eldesi için uygunluğunu göz önüne sermektedir. Kenevir, ürün rotasyonuna uygun bir bitkidir. Özellikle eylül ayında yapılan buğday ekimi ve eylül ayında yapılan kenevir hasadı rotasyona çok uygun bir zemin oluşturur. Bununla birlikte kenevir bitkisi yabani otları öldürür ve sonraki ürün için zengin bir toprak tipinde yetişebilir.

 

HEMP-SYS

 

HEMP-SYS, Avrupa Birliği’nin ‘Yaşam Kalitesi ve Canlı Kaynakların Yönetimi’ adlı program çerçevesinde destek verdiği bir projedir. Proje 1 Kasım 2002 Tarihinde başlamıştır ve 3 yıllık bir plan dahilinde yürürlüğe konmuştur. Programın asıl amacı yenilikçi, rekabetçi sürdürülebilir kenevire dayalı tekstil endüstrisinin geliştirilebilmesi ve yüksek katma değere sahip ürünlerin üretilmesidir. Proje çerçevesinde bilimsel ve endüstriyel ortaklarla çalışılarak şu adımların gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir:

 

a) Yüksek kaliteli kenevir lifleri için geliştirilmiş ekolojik olarak sürdürülebilir bir üretim zinciri oluşturmak ve bu olguyu lif üretiminden nihai ürüne kadar tüm işlem basamaklarına yaymak

 

b) Etkili ve yaygın bir kenevir tekstil pazarının ve ekonomik altyapının oluşturulması

 

c) Konuyla ilgili bilginin gelişmiş iletişim kaynaklarıyla yayılması başlı başına bu proje bile gelişmiş ülkelerin kenevir tekstillere verdikleri önemi göstermektedir.

 

KENEVİR LİFİNİN KULLANIM ALANLARI

 

Kenevir lifi yüksek mukavemet özellikleri, yüksek nem çekme ve nefes alabilirlik kabiliyeti, pilling oluşturmaması, organik ürünler sunması, anti bakteriyellik özellikleri, UV koruma sağlaması, iyi elektrostatik özellikler göstermesi gibi üstün özellikleri sebebiyle katma değeri yüksek ürünlerin kullanımında kullanılmaktadır. Kenevir liflerinden üretilen çok çeşitli ürünler mevcuttur.

 

Gömlek,

 

pantolon,

 

ceket,

 

t-shirt,

 

etek gibi dış giyim ürünleri,

 

iç giyim ürünleri,

 

havlu,

 

perde,

 

paspas,

 

çanta ve bunlar gibi birçok tekstil ürünü kenevir liflerinden üretilebilir.

 

Bu ürünlerde %100 kenevir lifleri kullanılabileceği gibi kenevir ve diğer lif karışımlarından oluşan kumaşlar da kullanılabilmektedir. Kenevir liflerinin kısa stapel liflerle karıştırılabilmesi için kotonizasyon işlemine tabi tutulmaları gerekir. Kotonizasyon işleminde kenevir lifleri, keten lifleri gibi kimyasal veya biyolojik işlemlerle kısa stapel lifler haline dönüştürülür.

 

Kenevir liflerinden, giyim ve ev tekstili ürünlerinin yanı sıra kompozit malzemelerin üretiminde de yararlanılmaktadır. Kenevir lifi özellikle son  yıllarda otomotiv üreticilerinin ilgisini çekmeyi başarmıştır. 2002 yılında Almanya ve Avusturya otomotiv sanayinde 2200 ton kenevir lifi kullanılmıştır. Otomobilin kaporta parçaları, spoileri, kapı içi panelleri ve koltukları kenevir lifinden elde edilen kompozit malzemeden yapılmıştır. Kenevir lifleri ayrıca inşaat sektörü için yalıtım malzemesi olarak da kullanılmaktadır. Bununla birlikte, kenevir bitkisinden elde edilen lif d ışındaki odunsu madde yine inşaat sektöründe değerlendirilmektedir

 

 

 

Okunma 7956 defa Son Düzenlenme Çarşamba, 26 Ocak 2022 20:30

Son Ekledikleri: Faik Keser

Bu kategoriden diğerleri: « ısırgan otu elyafı Dolgu Lifleri »
?<