KUMAŞ ANALİZİNDE KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER
Lup
Üst kısmında mercek, alt kısmında dokunun görülebilmesi için kare şeklinde boşluk olan, kumaşın örgüsü, çözgü ve atkı sıklıklarının tespit edilmesinde kullanılan bir tür büyüteçtir.
Hassas Terazi
Analizi yapılacak kumaş numunesinin çözgü ve atkı ipliklerinin ağırlıkları ile ham ve mamul kumaşların m2 ağırlıklarının ölçülmesinde kullanılır. Terazinin kalibrasyonunun yapılması yapılacak tartımlarda doğru ölçü alınması için önemlidir.
Desen kâğıdı
Kumaş örgüsünün, tahar ve armür planlarının kâğıt üzerinde gösterilmesinde kullanılan çeşitli ölçülerde bulunan (1mmx1mm; 2mmX3mm;1mmx2 mm) milimetrik kâğıttır.
Makas
Analiz sırasında kumaşın kesilmesi gerekir. Analiz işlemlerinde kumaşı kesmek için düz makas kullanılır.
M2 (Metre kare) ağırlığının bulunması için kullanılan kesim aleti (kumaş kesim gramaj aleti)
Numune kumaştan 100cm2 büyüklüğünde daire şeklinde parça kesmeye yarayan araçtır. Kesilen kumaş hassas terazide tartılır ve sonuç 100 ile çarpıldığında kumaşın m2 ağırlığı elde edilir. Kesim işlemleri sırasında kumaş fazla gerilmemeli, kumaşın orta kısımları tercih edilmeli, kumaş kenar kısmından kesilmemelidir.
Boyalı kalemler
Örgü ve desen raporunun desen kâğıdına işaretlenmesinde kullanılır.
KUMAŞ ANALİZİNDE UYGULANACAK İŞLEMLER
1- Kumaşın cinsinin ve kullanım alanının belirlenmesi
Kumaşın görsel ve fiziksel verileri dikkate alınarak ne amaçla kullanıldığı, materyali hakkında bilgi toplanır. Örneğin kumaş sentetik mi, organik elyaf mı, giysilik mi, döşemelik mi vb.
2- Kumaşın yüzünün ve tersinin belirlenmesi
Kumaşın yüzü genellikle daha parlaktır. Desen yüzde daha belirgindir. Kumaş kenar yazısı ön yüzden okunur. Apreli taraf kumaşın yüzüdür. Yüzey elyafları daha düzgündür. Kumaşta farklı iplikler kullanılmışsa pahalı ve kaliteli iplik ön yüzde daha belirgin olarak kullanılmıştır.
3- Kumaşın çözgü ve atkı yönünün belirlenmesi
Örnekte kenar varsa yönü tespit etmek kolaylaşır. İplik sıklıklarına bakılırsa sıklığı fazla olan taraf çözgüdür. Çözgü iplikleri sağlam, katlı ve puntalıdır. Kalın ve daha az mukavemetli iplikler atkı yönünden kullanılır. Çözgü iplikleri atkı ipliklerine göre daha düzgün ve paraleldir. Tarak izi çözgü yönünde görülür.
4- Kumaşın tarak numarası ve taraktan gecen tel sayısının tespiti
Kumaşın çözgü tel sayısı dikkate alınarak uygun tarak numarası tespit edilir. Dişten gecen tel sayısı kumaşta tarak izi varsa sayılarak tespit edilebilir. Yoksa orgunun rapor sayısına uygun olarak belirlenir.
5- Toplam çözgü tel sayısının belirlenmesi ve tarak eninin bulunması
Kumaşın 1 cm’deki çözgü sıklığı belirlenir. Bu miktar mamul kumaş eni ile çarpılır.
6- Kumaşa sonradan yapılmış apre, boya vb. işlemlerin belirlenmesi
Kumaşın görsel ve fiziksel özellikleri incelenerek, dokuma sonrasında baskı, tuşe, nem çekmezlik, tutuşmazlık, şardon gibi apre işlemlerinden hangilerinin uygulanmış olduğu tespit edilmeye çalışılır.
7- Kumaşın ağırlığının belirlenmesi
Kumaş parçasının kenarları düzgünce kesilir. Hassas terazide tartılır. Bulunan ağırlık kumaşın ebatlarıyla 1 metre boy için doğru orantı kurularak hesaplanır. Bulunan rakam kumaş eni ile çarpılarak metre tül ağırlığı bulunur.
8- Kumaşın çözgü ve atkı ipliklerinin sökülmesi
Kumaşın sol üst köşesinden başlanarak çözgü ve atkı iplikleri 10 mm. boşta kalacak şekilde tek tek kumaştan ayrılır. Kumaştan ayrılan iplikler yönlerine ve cinslerine göre gruplandırılır.
9- Kumaşın çözgü ve atkı renk raporunun belirlenmesi:
Çözgü ve atkı ipliklerinin kaçar adet hangi renkte ve hangi sıralamayla kullanıldığı belirlenir.
10-Kumaşın 1cm deki atkı sıklığının belirlenmesi:
Kumaşın iplikleri ölçülecek olan kenara cetvel konur. 1 cm'de kullanılmış olan iplik miktarı sayılır.
11-Çözgü ve atkı ipliklerinin numaralarının ve diğer özelliklerinin tespit edilmesi
Kumaş kenarının sökülüp gruplandırılan iplikler tek tek incelenerek ipliklerin büküm yönü, katı belirlenir. Gramajları ölçülür. Bu gramajlar iplik numarasının hesaplanmasında kullanılır. Kumaştan ayrılmış iplik serbest haldeyken ölçülüp not alınır. Aynı iplik gerilerek ölçülür ve not alınır. İki veri arasındaki farkın yüzde itibariyle oranı kumaştaki ipliğin kullanıldığı yöndeki çekme yüzdesini verir.
12-Kumaşın örgüsünün, tahar ve armürünün belirlenmesi
Kumaş açık renkse koyu, koyu renkse açık renk bir zemine raptiye ile tutturulur. Sol üst köşeden başlanarak ilk çözgü ipliği sökülmeye başlanır. Bu ipliğin atkı iplikleri ile yapmış olduğu her bağlantı kareli kâğıt üzerine sol üst noktadan aşağı doğru yazılır. Çözgü ve atkı renk raporunun da bu esnada kağıt üzerinde belirtilmesi renkli ipliklerin örgüye ne şekilde etki ettiğinin
belirlenmesi için gereklidir.
13-Çözgü ve Atkı ağırlıklarının bulunması
1 metre kumaşta bulunan çözgü ve atkı ipliklerinin ağırlığının hesaplanmasıdır. Çözgü ve atkı ağırlığı hesaplanırken iplik numarasının numara metrik cinsinden değeri kullanılır. Atkı ağırlığı hesaplanırken tarak eni metre cinsinden alınır.
Çözgü Ağırlığı = Toplam Çözgü Tel Sayısı x 100 / Çözgü İplik Numarası ( 100-Dokumada uzunluktan çekme % )
Atkı Ağırlığı = 1 cm.deki Atkı Tel Sayısı x 100 x Tarak Eni /Atkı İplik Numarası
14-Kumaş Ağırlığının hesaplanması
Kumaş ağırlığı ham kumaş ve mamul kumaş için aynı şekilde yapılır. Kumaş ağırlığı hesaplanan atkı ve çözgü iplik ağırlıklarının toplanmasıyla elde edilir.
>>>>> Ham kumaş ağırlığının bulunması: Ham kumaş ağırlığı için çözgü ağırlığı hesaplanırken ham boydan çekme yüzdesi, atkı ağırlığı hesaplanırken ham kumaş atkı sıklığı, m2 ağırlık hesaplanırken ham kumaş eni kullanılır. Mamul kumaş ağırlığı hesaplamasıyla aynıdır.
>>>>> Mamul kumaş ağırlığının bulunması: 1m/tul kumaşın atkı ve çözgü ağırlığı toplanarak mamul kumaş ağırlığı bulunur.
COK KATLI VE TAKVİYELİ KUMAŞLARIN ANALİZİ
Çok katlı kumaşların analizinde de tek katlı kumaşlarda uygulanan yöntemler geçerlidir. Ancak bu kumaşların analizine başlamadan önce görünüme dayalı özelliklerin incelenmesi tek katlı kumaşlara göre daha detaylı yapılmalıdır. Çift katlı kumaşlarda kumaş katlarından birine ait tüm iplikler çekilerek biri yüz örgüsüne, diğeri arka örgüye ait iki farklı tek kat kumaş örgüsü yazıldıktan sonra iki katlı kumaş desenlendirme tekniğine uygun olarak desenler birleştirilir. Takviyeli kumaşlarda öncelikle takviye ipliklerinin diğer ipliklere göre sıklık oranı tespit edilir. Takviye iplikleri genellikle diğerlerinden daha kalındır ve bağlantı oranları daha azdır. Örgü hazırlanırken takviye iplikleri için takviyenin yapıldığı yönde bir sıra boş bırakılır ve bu ipliğin hareketleri farklı renkte bir kalemle bu sıra içinde gösterilir
HAVLI KUMAŞLARIN ANALİZİ
Havlı kumaşlarda hav sıklığı, iplik numarası havı oluşturan ilmeğin kumaşa bağlanma şekli ve bir ilmeğe karşılık atılan atkı sayısı kumaş sıklığını doğrudan etkiler. Sıklık tespit edilirken bir birimde hav iplikleri de dahil olmak üzere kaç iplik olduğu sayılmalıdır. Sökme işleminde dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır; -Dokumanın tek yüzlü mü yoksa çift yüzlü mü olduğu ve zemin iplikleri ve hav ipliklerinin tespiti. Hav ipliklerinin zeminle ve zemin ipliklerinin kendi aralarında oluşturduğu bağlantılar ayrı ayrı tespit edilir. Hav ipliklerinin yapmış olduğu bağlantıların tipi, bu bağlantı ancak kumaşın kesitinin çıkarılmasıyla anlaşılır
JAKARLI KUMAŞLARIN ANALİZİ
Jakarlı kumaşların analizinde, orgu analizi ile desenin çıkarılması işlemleri ayrı ayrı yapılır. Orgu analizi için farklı örgüye sahip alanlar ayrı ayrı sökülür ve her değişik orgunun raporunun hazırlanır. Desen ince eskiz kâğıdına kopyalanır. Hangi orgunun desenin hangi alanlarında kullanıldığı tespit edilir. Desen ve örgüler sıklığa uygun desen kâğıdı üzerine açık desen olarak birlikte işlenir.
Jakarlı kumaşların analizinde dikkat edilmesi gereken unsurlar:
1-Hakim olan örgünün ve buna uygun örgü faktörünün doğru olarak saptanması .
2-Temel örgünün ve figürleri oluşturan atlama uzunluklarının saptanmasıyla desenin nasıl geliştirildiği hakkında fikir edinilmesi.
3-Desen raporunun saptanması.
4-Kumaşın dokunacağı makinenin özelliklerine uygun olarak iplik numara ve sıklıklarının örneğe en yakın biçimde yeniden düzenlenmesi.
5-Tahar çözgü planının çalışılacak makineye uygun olarak yeniden düzenlenmesi.
Çok Katlı ve Takviyeli Kumaşların Tek Katlı Kumaşlardan Farkı
Tek katlı kumaşlarda kumaşın yüzünde ve arkasında iplikler aynı sayıda bağlantı yaptıkları için genellikle kumaşın sertliği iki yönde de aynıdır.
Çift katlı kumaşlarda ise yüzeyin arkasında kalan ipliklere çok az bağlantı yaptırıldığı için bu tip kumaşlar tek katlılara göre daha yumuşaktır. Çok katlı ve takviyeli kumaşların gramajları tek katlılara göre daha ağırdır. İpliklerin toplanma oranları takviyeli veya çift katlı kumaşlarda daha fazladır. Aynı yönde çekilen ipliklerden birinin uzunluğu diğerinden farklıysa kumaş takviyeli veya çok katlıdır. Çok katlı kumaşlarda yüzde ve arkada farklı örgüler kullanılmıştır. Daha ince ve kaliteli iplikler çift katlı kumaşlarda kumaş yüzeyinde bulunur.
Çift katlı ve takviyeli kumaşlarda sıklıkların örgü faktörünün izin verdiği değerlerden daha yüksek olur. İplikler çekilirken kumaş yüzünde ve arkasında bağlantılar nedeniyle boşluklar oluşması çok katlı kumaşların ayırt edilmesini sağlayan özelliklerdir.
Kumaşlar analiz edilirken çözgü ve atkı sıklıkları ile desen arasındaki ilişki dikkate alınmalıdır. Dimi açısı gibi tasarım öğeleri değişmediği halde çözgü ya da atkı yönünde diğer yönün iki katı iplik bulunuyorsa kumaşın o yönde takviye edildiği anlaşılır.
KUMAŞ ANALİZİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
>>>>> Kumaş örgüsünün bulunması için analiz işlemine geçmeden önce kumaşın bilinen klasik bir örgüde olup olmadığına bakılır. Eğer yalnızca bakmakla örgüyü tanıyamamışsak lupla örgü incelenerek örgü biçimi bulunmaya ya da hiç olmazsa tahmin edilmeye çalışılır. Örgü büyüklüğü saptandıktan sonra örgü analizine geçilir.
>>>>> Elimizdeki kumaş numunesi küçükse örgü analizine geçmeden kumaşın kesilmesini ya da kumaştan iplik çekilmesini gerektirerek küçülmesine yol açmayan analiz işlemleri yapılmalıdır.
>>>>> Kumaş ağırlığı kumaşın önemli bir özelliği olduğu için bu ölçüm ve hesapların dikkatle yapılması gerekir.
>>>>> Kumaşın gramajını bulduktan sonra kumaşın atkı ve çözgü yönünde kesişen iki kenarından bazı iplikler çıkarılarak 3-4 mm genişliğinde bir saçak yapılır. Uygun kenarlar sol ve üst kenarlardır.
>>>>> Atkı ve çözgü sıklığı 1 cm² alanı büyüten ve lup adı verilen büyüteçle en doğru şekilde bulunur. Bu yapılırken lupun dikdörtgen kenarları kumaşın atkı ve çözgü yönüne paralel konur ve örgü üzerinden 1 cm uzunluğa giren iplikler sayılır.
>>>>> Eğer örgü, ipliklerin sayılmasına güçleştirecek kadar karışıksa o zaman kumaşın uygun kenarı bir cetvel üzerine paralel konularak cımbızla veya büyüteçle kumaş kenarındaki iplikler saçak kısmında sayılır.
>>>>> Bu da zor ise o zaman yapılacak şey kumaş üzerinde ipliklere paralel olarak işaretlenen iki çizgi arasındaki uzaklığı ölçtükten sonra aradan çekilen iplikleri saymak olacaktır.
>>>>> Kumaşın iki kenarında saçak yapıldıktan sonra birçok kumaşta atkı ve çözgü yönünde dizayn büyüklüğünü belirlemek ve atkı çözgü ipliklerinin diziliş sırasını ve renk planını saptamak mümkündür. Takviyeli, ekstra iplikli ve çift kat kumaşlarda bu çok zor olabilir. Zorluk çekildiği durumlarda bu iş dikkatli bir şekilde iplik çekilerek yapılmalıdır.
>>>>> Analizi yapılacak olan kumaştan numune alımında, kumaşın renk raporu ve desen özelliklerini bütünüyle kapsayacak şekilde olmasına dikkat edilmelidir.
>>>>> Analiz esnasında kumaştan sökülen çözgü ve atkı iplikleri ayrı ayrı karıştırmayacak şekilde saklanmalıdır. Ayrılan bu iplikler iplik cins ve numaralarının tespitinde kullanılmalıdır.
>>>>> Kumaşı analiz ettiğinizde bu kumaşın aynısını üretmek istersiniz.Gerekçesi ise müşterinin isteğidir.Fakat siz bu kumaştan ilham alarak değişik özelliklerde kumaş üretebilirsiniz.Hatta modaya göre de bu kumaşın yüzünü değil de tersini kullanarak ürünü pazarlayabilirsiniz.