Dokusuz yüzeyler ürünler istenilen kullanım özellikleri kazandırmak için çoğu zaman bitim işlemlerine gereksinim duyarlar. Fakat bitim işlemi görmeden kullanılan dokusuz yüzeyler de mevcuttur. Dokusuz yüzeylere uygulanan bitim işlemleri;
Ön terbiye
Boya- baskı
Apre işlemleri
Olmak üzere 3’e ayrılmaktadır. Ayrıca istenirse dönüştürme işlemleri uygulanmaktadır.
ÖN TERBİYE İŞLEMLERİ
Tekstil terbiyesinin başlangıcında, diğer terbiye işlemlerine bir hazırlık olarak, mamuldeki (liflerin içerisindeki ve üzerindeki) rahatsız edici yabancı maddeleri uzaklaştırmak ve mamulün görünümünü güzelleştirmek için yapılan işlemlerin tümüne birden ön terbiye işlemleri denir. Hazırlık olarak ta bilinen ön terbiye işlemleri mamullerinin daha sonra göreceği boyama işlemi ve apreleme işlemlerine hazırlık aşamasıdır. Bu işlemlerde çok çeşitli kimyasal maddeler kullanılarak mamule özellik kazandırılmaktadır. Materyalin cinsine göre uygulanan kasar, haşıl sökme, merserizasyon, fiksaj v.b. çeşitli ön terbiye işlemleri uygulanabilmektedir.
A-Fiksaj
Fiksaj işlemi yünlü, asetat, poliester, poliamid kumaşlara uygulanan bir ön terbiye işlemidir. Fiksaj işleminin yapılmasında amaç; tekstil yüzeyinin seklini koruyarak kalıcı bir hale getirmektir. Sıcak hava, buhar veya su ile yapılan fiksaj işleminde en yoğun olarak sıcak hava tercih edilmektedir.
B- Yakma
Yakma işleminin amacı; gelen kumaşı yakarak diğer proseslere hazırlamaktır. Ham olarak gelen kumaş üzerindeki elyaflar kumaşa istenmeyen bir özellik kazandırır. Bu elyaflar kumaşı martlaştırır, kumaş üzerinde boncuklanmaya neden olur. Uçları açıkta olduğu için boyanmaz ve kırçıllanma hatası adı verilen hata oluşur. Ayrıca bu elyaflar basma işlemi esnasında şablonların arasına girerek desenin net çıkmasını engeller. Tüm bu elyaf uzantılarından kaynaklanan hataları yok etmek amacıyla elyaf uçları yakılır. Yakma işlemi sonrasında kumaşta parlaklık, renk canlılığı, yumuşak tuşe sağlanır. Ayrıca boncuklanma önlenir, hava geçirgenlik özelliği artar (Yüzey yakma işlemi ile kesikli elyaflardan elde edilmiş filtre kumaşı üzerinde kumaş içerisinden yüzeye çıkmış olan elyaflar uzaklaştırılır. Bu işlem için sıcak metal bir şerit ya da gaz alevi kullanılabilir. İşlem sonrasında filtre kumaşı ıslak bir yüzeyle temas ettirilerek için yanma durumunun engellenmesi sağlanır. Yüzey yakma sayesinde düzgün bir yüzey elde edilmiş olur.
BOYA-BASKI
Zemin kaplaması, yatak ya da masa örtüsü gibi dekoratif amaçla kullanılacak dokusuz yüzeyler düz ya da desenli renklendirme işlemlerine tabii tutulabilirler. Boyamada dikkat edilmesi gereken faktörler; saflık, nüfuz etme, kumaşa eşit miktarda dağılım gibi parametrelerdir. Bu parametreler ile birlikte ekonomik olmasına ve çevreye zarar vermemesi de önemlidir. Burada kullanılan elyaf materyalinin üretim metodu hiçbir rol oynamamaktadır. Çile, tops, iplik, şerit ya da kumaş formunda işleme tabi tutulabilirler. Yapay elyaflar, iplik daha üretim sırasında doğrudan eriyik haldeyken boyanabilir. Farklı elyaflar için elyaf özelliğine uygun farklı boyarmaddeler kullanılmaktadır. Dokusuz yüzeylerin boyanması polimer halden başlayarak tülbent formuna kadar her aşamada yapılabilir.
Çok renkli desenler, renkli ipliklerle çalışılarak ya da boya maddeleriyle kumaş üzerine baskı yapılarak elde edilebilir. Baskı işleminin amacı kumaşa güzel motifler, renkli çekici dekorlar ve desenler yaratmaktadır. Özellikle dikkat edilecek noktalar renklerin parlaklığı düzgün ve keskin desen hatları, aynı zamanda yüksek renk haslığına sahip olmasıdır. Dokusuz yüzeylerin özellikle mobilya sektöründe kullanımının giderek öne kazanması, baskı işlemlerinin önemini de arttırmaktadır. En çok kullanılan baskı yöntemleri rotasyon ve filmdruck baskılardır. Baskı işlemi genel olarak klasik örgü ve dokuma baskı işlemlerine benzemektedir. Pigment baskı çok kullanılır. Reçete gereği kullanılan binderler yapının bir arada tutulmasını kolaylaştırdığı için çok önemlidir. Bu etki özellikle spunbond dokusuz yüzeylerde daha da belirgindir. Baskı işlemleri klasik olarak fikse ile devam ettirilir. Pigment baskı özellikle gramajlı dokusuz yüzeylerin baskısı için uygundur. Özellikle polyester dokusuz yüzeylerde transfer baskı da tercih edilmektedir. Yöntemin esası, kâğıt üzerindeki süblimasyon katsayısı çok düşük olan seçilmiş dispers boyarmaddelerin yüksek sıcaklıkta süblime olarak dokusuz yüzeye transferidir.
APRE İŞLEMLERİ
A-Mekanik Apre İşlemleri
Kalandırlama
Kalandırlama; dokusuz yüzeylerin düzgünlük ya da desenlendirme gibi yüzey özellikleri için uygulanır.
İşlemlerin tümü süreklidir ve bir ya da birkaç basınç altındaki silindirden geçirmek suretiyle yapılır.
Etki, kumaşın hızı ve basıncı değiştirilebilen, ısıtılmış, dönen silindirler arasından geçirilmesiyle sağlanır.
Kalandır silindir sayısı 2-7 arasında değişir. Silindirlerin konstrüksiyonu sertleştirilmiş krom kaplı çelikten elastik termoplastik silindirlere kadar değişebilir. Yüzeyleri pürüzsüz veya gravürlü olabilir.
Kalandırlama ile;
- Ürün yüzeyi pürüzsüz hale getirilir,
- Ürününün parlaklığı arttırılır,
- Ürünü oluşturan iplikler yakınlaştırılır,
- Hava geçirgenliği azaltılır,
- Ürünün tutumu geliştirilir,
- Baskı kalandırı ile yüzey desenlendirilir,
- Tülbentler sabitleştirilir.
Şardonlama
Şardonlama işleminde ince çelik bir tarak kullanılarak dokusuz yüzey kumaşın bir yüzünde ya da her iki yüzünde ince ve yumuşak havlar oluşturulur.
Sonrasında havların aynı boyda olabilmesi için bir kesme işlemi uygulanır. Ürünün yüzeyindeki elyafları kaldırarak kürk benzeri bir efekt elde etmek için kullanılır.
Kabartma ile istenilen bir desen ya da kalıp basınçlı silindirler vasıtası ile tülbent üzerine geçirilir.
Laminasyon
Laminasyon; iki malzemenin birleşmesidir. Ürün birleştirilen iki malzemenin karakteristik özelliğini bünyesinde bulundurur.
Yani eğer bir bileşende sadece çözgü mukavemeti iyi diğerinin ise atkı mukavemeti iyi ise oluşan üründe hem atkı hem de çözgü mukavemeti iyi olacaktır.
Laminasyonla üretilen ürün her iki bileşenden de katı olabilmektedir bunun minimize etmenin yolu ise en uygun laminasyon yöntemi ve yapışkanın seçimidir.
Yapışkan seçiminde ölçüt en az miktarda yapışkan ile en güçlü bağı oluşturmaktır.
Lamine kumaşların en yaygın problemi, birleşen bir veya iki malzemenin de yeterli esnekliği olmadığı için laminasyonun bir yay gibi eğilmesini sınırlayan çatlaklardır.
Çatlamaya aşırı miktarda kullanılan yapışkanlar veya alevle laminasyondaki aşırı köpük kullanımı neden olur.
Laminasyon için kumaşın uygunluğu önemlidir; kumaş çok esnek, iyi tutum ve örtmeye sahip olmalıdır.
Genelde yapışkan olarak üçüncü bir malzeme kullanılır ancak bazen poliüretan köpüğün alevle laminasyonunda birleşen bir malzeme kendiliğinden yapışkan gibi davranabilir.
B-Kimyasal Apre İşlemleri
Su iticilik
Bir maddenin suyla teması halinde, ıslanması veya suyu itmesi, sınır yüzey kuvvetleriyle yakından ilgilidir.
Su iticilik bitim işlemi ile kumaşta elyafların üst yüzey gerilimi suya karşı yükseltildiği için bu durumda yüzeye gelen su kumaş tarafından emilmemekte ve su damlacıkları kürecikler halinde kumaş yüzeyinde kalmaktadır.
Özellikle hava filtrasyonu uygulamalarında su iticilik önemli bir özelliktir.
Su iticilik bitim işlemleri; ürünlerin suya maruz kaldığında bozunması ve ıslak bir yapı kazanmasını engeller.
Antibakteriyel
Antibakteriyel bitim işlemlerinde tekstil ürününe çektirme, emdirme, vakumla aplikasyon, maksimum flotte aplikasyonu, aktarma, püskürtme, köpükle aplikasyon ve kaplama yöntemlerinden birinin yardımıyla antibakteriyel maddeler aktarılarak mikroorganizmaların etkinlikleri durdurulmaktadır.
Tekstil elyaflarını her türlü mikroorganizmaya karşı koruyan, mikroorganizmaların tekstil veya insan derisi üzerinde gelişmesini ve üremesini durduran veya öldüren kimyasal bir bitim işlemidir.
Özellikle hastane, huzurevleri, çocuk yuvası gibi toplu yaşamın söz konusu olduğu yerlerde kullanılan dokunmamış kumaşlara uygulanmaktadır.
Güç Tutuşurluk
Maddenin ısı ve oksijen ile birleşmesi sonucu yanma meydana gelir.
Güç tutuşurluk işlemi uygulanarak ürünlere yanmazlık özelliği kazandırılabilmektedir.
Kumaşlara güç tutuşurluk işlemi uygulanmasının amacı ürünlerin yangın anında koruyuculuk özelliği taşıyarak yanmamasını sağlamaktır
Uygulanan ürünün elyaf yapısına, türüne, ağırlıklarına, dokuma yapılarına, elyaf kombinasyonlarına, yıkamaya veya kuru temizlemelere dayanıklılıklarına göre çeşitlilik gösteren güç tutuşurluk işlemi; fular, sprey, kaplama veya köpük yöntemi ile uygulanabilir.
Uygulama metotları kullanılacak tekstil materyaline veya kullanım alanlarına göre değişiklik göstermekte.
Güç tutuşur malzemelerin kaplama yerine fular olarak kullanılması verimliliklerini arttırır çünkü kimyasal kumaşın içine nüfuz ettiği zaman en iyi performansı gösterir.
Kaplama olarak kullanılan güç tutuşur malzemelerdeki suda çözülmeyen malzemeler güç tutuşur kimyasalların kumaşın içine nüfuz etmesini engeller bu durumda kalın kumaşlarda verim düşmesi gözlenir.
Antistatik
Statik elektriklenme sonucu giysiler vücuda yapışabilmektedir.
Doğal lifler, statik elektriği arttırma eğilimlerine rağmen tekstil endüstrisinde önemlerini korumaktadırlar.
Sentetik elyaflardan üretilen üreünlerde de statik elektriklenme olabilmekte ve bunun tehlikeli bir şekilde boşlaması sorunları yaşanabilmektedir.
Bu risk en belirgin olarak, baca gazından toz toplamada kullanılan kumaş torba filtrelerin uygulamalarında görülmektedir.
Bunun önlenmesi için sistemin iyi bir şekilde topraklanması gerekir ki bu da ancak filtre yapısının yüksek elektriksel iletkenliğe sahip olmasıyla mümkün olabilir.
Bu nedenle, elektrik iletkenliğe sahip anti-statik kumaşlar üründeki statik yüklenmeyi kontrol etmede kullanılmaktadır.
Bu anti-statik kumaşların bazılarında kumaş yapısının içinde metal elyaflar bulunurken, diğerlerinde kumaş yapısının üzerinde iletken bir kaplama bulunmaktadır.
Ancak tekstil yapısına eklenebilecek özellikte (esneklik, incelik vb.) metal elyaflar oldukça pahalıdır ve bu nedenle maliyeti yüksek olmaktadır.
İletken metal ya da polimer kaplamalar ise elektrokimyasal, kimyasal ve oksidatif polimerizasyon ya da mıknatıssal saçtırma gibi yöntemlerle elde edilebilmektedir.
Bununla birlikte düzelerden çekilen polimer içerisine nem tutucu kopolimer madde eklenerek statik elektriklenme önlenebilir.
Dönüştürme işlemleri
Mamulün tüketicinin eline geçmesinden önce olan dönüştürme işlemi de bitim işlemlerine dâhil edilmektedir.
Bu işlemde dokunmamış ürünlerin alıcının istediği ende, boyda kesilmesi, katlanması, dikilmesi, tekrar sarılması, ambalajlanması, gerekirse sterilize edilmesi, bir losyonla işleme tabi tutulması gibi aşamalardan geçerek satışa hazır hale getirilmesi sağlanmaktadır.
Bu şekilde kullanıma hazır hale getirilmiş, dokunmamış kumaşlar günlük hayatta birçok alanda karşılaşılmaktadır.
Dokunmamış kumaşlara en çok uygulanan terbiye işlemleri aşağıdadır;
Tekstil mamullerindeki statik elektriklenmeyi önlemek veya azaltmak için antistatik bitim işlemi uygulanır.
Statik elektriklenme, hidrofob yapıları nedeniyle sentetik liflerde daha fazla görülür.
Bu lifin üretim aşamasında ortamdaki nem oranını artırarak veya düzelerden çekilen polimer içerisine nem tutucu kopolimer madde eklenerek statik elektriklenme önlenebilir.
Dokunmamış kumaşlara uygulanan bir diğer terbiye işlemi de su iticilik bitim işlemidir.
Bu işlemin esası, tekstil mamulünün lif veya ipliklerinin üzerinde, çok ince hidrofob bir zar oluşturmaktır.
Bir maddenin suyla teması halinde, ıslanması veya suyu itmesi, sınır yüzey kuvvetleriyle ilgilidir.
Değişik kimyasal maddeler kullanılarak kumaşa yıkamaya dayanıklı ve yıkmaya dayanıksız su iticilik özelliği kazandırılabilir.
Su iticilik bitim işlemi genellikle çadır, tente ve brandalarda kullanılan kumaşlara uygulanmaktadır.
Antibakteriyel terbiye işlemi; tekstil liflerini her türlü mikroorganizmaya karşı koruyan, mikroorganizmaların tekstil veya insan derisi üzerinde gelişmesini ve üremesini durduran veya öldüren kimyasal bir bitim işlemidir.
Özellikle hastane, huzurevleri, çocuk yuvası gibi toplu yaşamın söz konusu olduğu yerlerde kullanılan dokunmamış kumaşlara uygulanmaktadır.
Laminasyon işlemi, farklı türdeki kumaşları birbirine yapıştırmak ve ütülemektir.
Laminasyon işlemi ile yapıştırma ürünlerin kullanım alanları arasında kompozitler, ultrafiltrasyon ürünler, temizlik ürünleri, ambalaj maddeleri ve steril bandajlar bulunur.
Poliüretan içeren solüsyonların dokunmamış kumaşlara emdirilmesi ve sürülmesi yoluyla suni deriler oluşturmaktadır.Yani poliüretanın dokunmamış ürünler içinde çöktürülmesi ile suni deri görünümü elde edilmektedir.
Bu poliüretan yüzeyin kumlanmasıyla veya çok ince liften üretilip kimyasal malzemeler emdirilmiş dokunmamış kumaşların fırçalanmasıyla suni süedler üretilmektedir.