BASKI TEKNİĞİNİN ÖNEMİ
Baskı tekniğiyle desen oluşturma işlemi kolaylık ve ucuzluk bakımından dokuma ve örgü tekniğiyle desen oluşturmaya göre daha üstündür.
Dokuma tekniğine göre, renkli desenler elde etmek için önce beyaz ipliklerin boyanması ve bundan sonra dokuma tezgâhında dokunması gerekir. İpliklerin boyanması, birçok durumda kolay olmadığı gibi bazı tezgâhların dokuma verimi de düşüktür. Ayrıca baskı tekniği ile elde edilebilen birçok desenin dokuma tekniği ile elde edilmesi güç ve bazı durumlarda olanaksızdır.
Baskıcılık, bölgesel bir renklendirme veya bölgesel bir renk aşındırmasıdır. Boyamacılıkta kumaşın her tarafının aynı renge boyanmasına (üni boyama) karşılık, baskıcılıkta desenin bulunduğu alanlar boyanır. Baskıcılığın bütün özelliği, bu bölgesel renklendirmeyi sağlamaktadır.
Boyacılıkta kullanılan cihaz ve yöntemler, baskıcılıkta kullanılamayacağı gibi suyla hazırlanmış viskozitesi düşük boyama flotteleri de baskıcılık için uygun değildir.
Boyama ve baskı arasındaki en belirgin fark, boyar madde ve kimyasal maddelerin düşük konsantrasyonlarda bir baskı patı içinde dağılmış olmalarıdır. Baskı boyası içeren baskı patı, tekstil yüzeylerine silindirleri veya şablonları olan uygun bir makine yardımı ile aktarılır. Böylece kumaş üzerinde kesin sınırları olan desen efektleri elde edilir.
Tekstil ilk olarak insanın örtünme ve doğa koşullarından korunma ihtiyacını karşılamak amacıyla çevresinde bulduğu lifsi malzemelerle oluşturduğu dokuma ürünleri olarak ortaya çıkmıştır. Daha sonra bu ürünleri doğadan elde ettiği boyalarla renklendiren insan, bununla da yetinmemiş kendini ifade etme içgüdüsüyle duygu ve düşüncelerini bu dokumalar üzerinde şekillendirmiştir. Tekstil ürünleri üzerinde renkli desenler elde etmek amacıyla yapılan bu bölgesel boyamalara baskı denilmektedir.
Tekstil baskıcılığının ilk olarak Uzak Doğu ‟da, Hintliler ve Çinliler tarafından yapıldığı ileri sürülmektedir. Son yıllarda yapılan araştırmalarda ise Mısır Piramitleri ve mezarlarında boyamadan farklı yöntemlerle renklendirilmiş kumaş parçalarına rastlanmıştır.
Tekstil yüzeylerinde renklendirme dokuma, örme ve baskı teknikleriyle yapılmaktadır. Dokuma ve örme tekniklerinde üretim hızının düşük olması, uygulama zorluğu, desen çeşitliliğinin ve renk varyasyonunun az olması dolayısıyla baskı tekniği daha çok tercih edilmektedir.
Dokuma ve örme teknikleriyle kumaşın renklendirilmesi baskı tekniğinden daha zahmetli ve pahalıdır. Çünkü iplikler ilk olarak istenilen renklere boyanır ve daha sonra dokuma veya örme makinelerinde üretime geçilir. Fakat baskı tekniğinde üretim hızı yüksek ve maliyeti düşüktür. Bu teknikte ilk önce kıvamlaştırıcı maddelerle kıvamlı bir pat hazırlanır. Bu pat içerisine renklendirmek için boyarmadde ve istenilen baskı ortamını sağlamak için de yardımcı kimyasal maddeler ilave edilir. Hazırlanan bu viskoz kıvamlı çözelti uygun baskı makineleri yardımıyla kumaşa aktarılır.
Baskı tekniği aslında tekstil yüzeyinin belli bir bölgesinin renklendirilmesinden veya bu bölgedeki boyarmaddenin aşındırılmasından ibarettir. Boyama prosesinde tekstil materyalin tümünün boyanmasına karşılık, baskı işleminde bu materyalin belli bölgeleri renklendirilir.
Bir Tekstil Materyalinin Renklendirilmesi ve Desenlerin Oluşturulması
Tekstil baskıcılığı, tekstil terbiye sanayinin ilginç ve önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Baskıcılık teknikle sanatın elele verdiği ender sanayi dallarından biridir. Kumaşlar üzerinde bir veya çok renkli desenler elde etmek için başlıca iki teknik uygulanır .
1-Dokuma ve örgü tekniği
2-Baskı tekniği
Tekstil baskıcılık dar anlamıyla bölgesel bir boyama olarak tanımlanabilir. Kumaşlar üzerinde tek veya çok renkli desenler , dokuma ve örgü tekniği ile de elde edilebilir. Ancak baskı tekniği kolaylık ve ucuzluk açısından dokuma ve örgü tekniğinden daha üstündür.
Dokuma tekniğine göre renkli desenler elde etmek için önce beyaz ipliklerin boyanması daha sonra bunların desen tertibatı olan tezgahlarda (jakarlı makinelerde) dokunması gerekir. İpliklerin boyanması birçok durumda kolay olmadığı gibi , tezgahların desenleme olanakları artıkça hızları düşer. Diğer taraftan baskı tekniği ile elde edilen birçok desenin dokuma tekniğine göre elde edilmesi güç, bazı durumlarda ise imkansızdır.
Boyamacılıkta kullanılan makine ve yöntemler baskıcılıkta kullanılamayacağı gibi , sulu boyarmadde çözeltileri de baskıcılık için uygun değildir. Kumaş üzerine uygulanan boyarmadde çözeltisi , kumaşın emme özelliği sebebi ile yayılacak ve sınırlı bir şekil yani desen elde edilemeyecektir. Boyarmadde çözeltisinin yayılmasını önlemek için , kumaşın emme gücüne karşı koymak gerekir. Bu amaçla boyarmadde çözeltileri kıvamlaştırılarak pat adı verilen bir forma sokulur.
Baskı, aslında bölgesel tek renklendirme veya bölgesel bir renk aşındırmasıdır. Boyamacılıkta kumaşın her tarafının bir renge boyanmasına karşılık,basmacılıkta kumaşın belli yerleri boyanır. Tekstil Baskısı kavramından bir veya çok renkli desenlemeye olanak sağlayan, sınırlı yerleri boyama anlaşılır. Materyal durumuna göre baskılar ;
1-Fitil veya tops (Vigüre baskı) baskısı
2-İplik (iplik ve çözgü) baskısı
3-Dokuma ve örme kumaş baskısı
4-Halı baskısı, şeklinde
5-Bitmiş tekstil ürünü baskısı
Baskı yöntemi
1.Çözünmüş boyarmaddenin lif içerisine nüfuz etmesi,
2. Boyarmaddelerin kalıcı olarak liflere bağlanması
3.Boyarmaddelerin liflere fikse olması adımlarını kapsar.
Boyarmadde baskıda yerel olarak sınırlandırılmakta ve tekstil yüzeylerinin belirli yerlerine aktarılmaktadır.
Tifdruk (Rulo) Baskı
Tifdruk (rulo) baskıda motifler, bakır silindirlere oyularak ya da yakılarak hazırlanmıştır. Silindirler (rulolar), boya silindirleri (beslenme silindirleri) ile boyanır. Desenin her rengi için ayrı bir silindir kullanılır. Rakle (sıyırma) bıçakları fazla boyayı baskı silindirinin parlak yüzeyinden sıyırır. Böylece boya, sadece gravürlerin (baskı silindirindeki desen oyukları) içinde kalır ve baskı işlemi sırasında kumaşa aktarılır. Tifdruk makinelerinin yüksek bir üretim hızı vardır. On altı renge kadar baskı yapılabilir. Kumaş kalitesine göre gravür derinliği farklıdır. Bu baskı tekniği, her desenin her rengi için ayrı silindirler yapılmasını gerektirdiği gibi, her kumaş cinsi için de ayrı silindirler yapılmasını gerektirir. Silindirlerin gravür işlemleri çok pahalıdır. Bu yüzden rulo baskı tekniği sadece büyük miktarlar için kullanıldığında verimli olabilir. Kumaşın ön yüzünde, desenler, renkler belirgin ve nettir. Arka yüzünde ise belirsiz ve siliktir.
El Şablon Baskı
El şablon baskıda uygulanacak desen, bir kartondan kesilir. Kartonla kaplı yerlere boya işlemezken boş kalan yerlerden dokuma kumaşa nüfuz eder.
Püskürtme baskı: Püskürtme baskıda şablon, kumaşın üstüne konur. Bir püskürtme tabancası ile boya kumaşın üzerine püskürtülür. Kumaş üzerinde iri taneli bir desen oluşur. Bu yöntem, halılardaki baskılar için de kullanılır.
Düz Film Baskı (Serigrafi)
Düz film baskıda, içinden boyanın geçebileceği ince gaze bezi (ipekli kumaş) kullanılır. Desenlemeyecek yerler, boyanın geçmemesi için her iki yüzde de suda çözülebilen bir cila tabakası ile kaplanır. Her basılacak renk için ayrı bir şablon gereklidir. Şablonlar, foto kimyasal yolla hazırlanır. Şablonun boya geçiren kısımlarından bir lastik rakle veya bir rulo ile kumaş üzerine baskı boyası bastırılır. Düz film baskı, özellikle büyük desenler ve küçük miktarlar için kullanılır. Bu tekniğin dezavantajı ise, yer ihtiyacının fazla olmasıdır.
Rotasyon Film Baskı (Rotasyon Serigrafi)
Yirmi renkten fazla durumlarda düz film baskı tekniği ekonomik değildir. Rotasyon film baskı (rotasyon serigrafi), düz film baskının geliştirilmiş bir biçimidir. Avantajı, üretim akışının sürekli olmasıdır. Bu duruma, düz şablonların gravürlü bir silindir şekline sokulması ile ulaşılmıştır. Boya, baskı silindirlerine pompalanır. Daha sonra, delikli silindirlerin içinden geçerek kumaşa ulaşır. Rotasyon film baskı ile saatte 4000 m kumaşa baskı yapılabilir. Büyük miktarlarda üretim için uygundur ve yirmi dört renkte baskı yapılabilir. Silindirler daha çabuk ve ucuz bir şekilde hazırlanabilmektedir.
Rotasyon Film Baskı
Lazer ile Şablon Hazırlama, Şablon hazırlamanın en gelişmiş şekli, lazer ile yapılan şablon hazırlamadır. Bu teknikte, şablonların üzerindeki kimyasal tabaka lazer kullanılarak yakılmaktadır. Yakılan tabaka parçacıkları daha sonra vakumla emilir, bir yerde toplanır ve atılır. Lazer ile şablon hazırlama tekniği alışılmış yöntemlere göre şu yönlerden daha ucuzdur Film negatiflerinden tasarruf edilir. Şablonların tab edilme işlemi yoktur. Şablonları hazırlama süresi daha kısadır.
Püskürtme Baskı
İlk bakışta şablon baskıdaki püskürtme baskı tekniği ile aynı gibi görülen püskürtme baskı tekniğinin farkı şablon kullanılmamasıdır. Bu yöntemle sadece ekoseler ve bordürler basılabilir. Desen kenarları kesin ve net değildir; biraz siliktir ve birbirine girmektedir. Örgülerde ve esnek dokumalarda kullanılır. (Örneğin; tişörtler, mayolar vb.) Püskürtme baskı tekniği ile istenildiği kadar çok renk kullanılabilir.
Transfer Baskı
Transfer baskıda, özel bir boya patı, bakır gravürlü silindirik baskı makinesinde bir kere kullanılabilen bir transfer kağıt bandına basılır. Kağıt bant ve kumaş, ısıtılmış bir kalandırdan geçirilir. Kağıt bant, boyalı tarafı ile kumaşın ön yüzüne temas ettirilir. Isı ve basınç ile boya, kağıttan kumaşa geçer. Yeni tekniklerde, sonradan ilave bir fiksaj (sabitleme) işlemi gerekli değildir. Bu baskı tekniği ile istenildiği kadar renk, kesintisiz bir geçişle kullanılabilir. Böylece desen çizimleri son derece ince olabilir. Tekstil üreticileri için pahalı baskı makinelerini kullanmaya gerek kalmaz. Desen birçok rengiyle matbaa makinelerinde kağıt üzerinde geliştirilir. Yani tekstil işletmesinin sadece bir kalandıra (transfer baskıda kullanılan sıcak silindir) ihtiyacı vardır. Depolamada ortaya çıkan risk azalır. Kumaşlar, sipariş verildikçe basılır ya da desen iyi satmadıkça basılmaz. Bu metotta kullanılan renkler, kumaşın sadece ön yüzüne çıkar. Arka yüz, kumaşın kendi zemin renginde kalır. Trikolar gerildiklerinde, ilmeklerin iç kesimleri daha açık renkte görülür.
Gofre Baskı
Silindir şeklinde sıcak kalıplar kullanılarak kumaş yüzeyinde kalıcı ve kabarık bir desen oluşturulur. Termoplastik olmayan kumaşlarda önce bir yapay reçineleme işlemi yapılır. Böylece kumaş, kalıcı biçimde formlanabilir.