Pazartesi, 03 Ağustos 2020 21:12

Ekolojik baskı Özel

Öğeyi Oyla
(1 Oyla)

Kimyasal boyaların verdiği zararlar, çevre kirliliği, insanların çevreye karşı bilinçlenmesi vb. nedenlerden dolayı tekstil sektöründe, geri kazanabilir doğaya zarar vermeyen yeni arayışlar başlamış ve ekolojik tekstiller ortaya çıkmıştır.

 

Ekolojik tekstiller, elyaf halinden ürün haline gelinceye kadarki süreçte tamamen doğaya uyumlu zararsız ürünlerin üretilmesidir.

 

 

Ekolojik baskı

 

 

doğada boyarmadde özelliği olan materyallerle kumaş, kâğıt, deri, keçe vb. yüzeyler üzerine kullanılan boyarmaddelerin doğal renk ve şekillerinin yüzeye aktarımı sağlanması için yapılan bir baskı yöntemidir.

Günümüzde çok popüler olan ve birçok sanatçı tarafından uygulanmaya başlayan ekolojik baskıda ürünlerin haslık ölçümleri yapılmamaktadır. Ancak, ekolojik baskıda ürünlerin fiziksel ve kimyasal etkenlere karşı dayanıklılığını arttırmak için haslık düzeylerinin yüksek olması önemlidir. Pamuklu ve ipekli kumaşlar üzerine bitkilerle yapılan ekolojik baskıların haslık düzeyleri iyi düzeyde olduğu tespit edilmiştir.

Tekstil sektörü, hayatımızın her alanında ihtiyacımız olan ürünleri, çevre şartlarına ve insanların kullanım şekline göre dayanıklı ürünler üretmektir. Tekstil tarihi ilk insanların örtünmek amacıyla hayvan postlarını kullanmalarıyla başlamıştır. Eski çağlardan bu yana doğanın renkleri karşısında hayranlık duyan insanlar, doğada renkleri her alanda kullanmak istememiştir. Güzel görünmek, başkalarını etkilemek gibi nedenlerle doğadan birçok boyarmadde elde edilmiştir. Doğadaki renklerin taklit edilmesiyle başlayan doğal boyamacılıkta ilk önce taş, toprak ve maden çeşitleri kullanılmış, sonraları ise hayvan ve bitkilerden boyarmaddeler elde edilmeye başlanmıştır.

 

 

Günümüzde doğal boyarmaddeler; 

 

  • Hayvansal
  • Madensel
  • Bitkisel

  

Olarak 3 gruba ayrılmaktadır.

  

Hayvansal boyarmaddeler

  

Kabuklu deniz hayvanları, kermes böcekleri, lak böceği ve deniz salyangozları.

  

Madensel boyarmaddele 

 

 Bakır arsenit, ultramarin vb. mineral bileşikler.

  

Bitkisel boyarmaddeler 

 

Bitkilerin kök, gövde, çiçek, kabuk vb.dir.

 

Bitkilerden elde edilen boyarmaddelerin özelliğinin iyi olması için bitkinin yetiştiği toprak ve iklim şartları, toplama zamanı uygun olmalıdır.Tarihsel gelişim sürecinde bilim ve teknolojinin gelişmesiyle doğal boyarmaddeler yerini kimyasal boyarmaddelere bırakmıştır. Ancak son yıllarda kimyasal boyaların insan sağlığına verdiği zararlar ve çevre kirliliği gibi nedenlerden dolayı tekstil üreticilerinde yeni arayışlar başlamış, çevre dostu tekstiller ve doğal boyalar yeniden gündeme gelmiştir. İnsanların ekolojik denge olgusu dünya tekstil sektöründe sağlığa zararsız ekolojik tekstil arayışlarına neden olmuş ve dünya pazarında “Ekolojik Tekstilleri” ortaya çıkarmıştır. Ekolojik tekstil, elyaf halinden ürün oluncaya kadar tamamen zararsız ürünler elde etmek ve sonradan ürünün geriye kazandırılması olarak tanımlanmaktadır.

Ekolojik tekstiller arasında önemli bir yere sahip alanlardan biri de ekolojik baskıdır. Ekolojik baskı; doğada boyarmadde özelliği olan materyallerle kumaş, özel kâğıt, deri vb. yüzeyler üzerine kullanılan boyarmaddelerin doğal renk ve şekillerinin yüzeye aktarımı sağlanması için yapılan bir baskı yöntemidir.

Doğal baskı ve boyama yöntemlerinden biri olan ekolojik baskı, Hıristiyanlık öncesi Paskalya ile başlamış, yumurtalar üzerine çeşitli süslemeler yaparak gerçekleştirilen bir Paga âdetidir. Polonya’da yumurtaların üzeri çeşitli bitkiler sarılarak boyanmasıyla “Pisanka” adı verilen yumurtalar elde edilmektedir.

 

Boyama işlemi için;

 

  • Soğan kabuğu (kahverengi),
  • Meşe, kızılağaç veya ceviz kabuğu (siyah),
  • Çavdar filizi (yeşil),
  • Ebegümecinin çiçek yaprakları (menekşe),
  • Kadife çiçeği ve genç elma ağacı kabuğu (altın sarısı)

 

Kullanılmaktadır.

 

1986 yılında ortaya çıkarılan doğal boyama ve ekolojik baskı tekniği İndia Flint’in kumaş üzerine uygulaması ile dünya tekstil sektöründe önemli bir yer almıştır.

 

Ekolojik baskıda solüsyon olarak;

 

  • Protein
  • Demir
  • Bakır
  • Alüminyum solüsyonları

 

Kumaşların mordanlanmasında ise;

 

  • Şap (KAI(SO4)2)
  • Alüminyum sülfat (AI2(SO4)3)
  • Demir sülfat (FeSO4)
  • Krem tartar (KC4H5O6)
  • Deniz suyu
  • Çay
  • Kül durusu
  • Yoğurt
  • Peynir altı suyu

 

Kullanılmaktadır.

 

Ekolojik baskı yöntemleri şöyledir;

 

  • Suda kaynatarak
  • Pas boyama (RustDyeing)
  • Kavanozda bekleterek
  • Gömerek
  • Vuraraktır

 

Ekolojik baskıda;

 

  • Acı bakla,
  • Akçaağaç,
  • Asma yaprağı,
  • Atatürk çiçeği,
  • Aynısefa çiçeği,
  • Çivit otu,
  • Çam ağacı,
  • Ceviz yaprağı,
  • Çınar yaprağı,
  • Çilek yaprağı,
  • Defne,
  • Eğrelti otu,
  • Fesleğen,
  • Frezya,
  • Ginko,
  • Gül bitkisinin yeşil ve taç yaprakları,
  • Gülhatmi çiçeği,
  • Isırgan yaprağı,
  • İncir,
  • Karabiber,
  • Karanfil,
  • Kestane yaprağı,
  • Labada,
  • Limon yaprağı,
  • Nane,
  • Nar,
  • Okaliptüs,
  • Ortanca,
  • Palamut yaprağı,
  • Pelit,
  • Portakal yaprağı,
  • Sardunya yaprağı,
  • Soğan kabuğu,
  • Sonbahar yapraklar,
  • Sumak,
  • Süs eriği,
  • Yasemin,
  • Zeytin yaprağı,
  • Mor lahana

 

Bitkileri kullanılmaktadır.

Kullanılan materyallerin doğal olması ekolojik ürünler açısından önemlidir. Doğal kumaşların fiziksel ve kimyasal özellikleri çevre açısından sentetik kumaşlara göre olumlu özellikler taşımaktadır. Son dönemde tekstil sanatçıları arasında popüler bir yere sahip ekolojik baskı yöntemi giyim ve aksesuar ürünleri olarak üretilmekte ancak ürünlerin haslık özellikleri göz önünde bulundurulmamaktadır. Ekolojik baskı ürünlerinin haslık düzeylerinin yüksek olması ürünlerin uzun ömürlü, dış etkenlere karşı dayanıklılığı açısından önemli bir yere sahiptir. Bitkilerden boya elde etme işleminde bitkiler kurutularak veya taze olarak kullanılacağı gibi pigment veya ekstrakt olarak da kullanılır. Bitkilerin kuru ve öğütülmüş kısımları homojen şekilde karıştırılır.

Bitkinin boya veren kısımları ayrılır ve çözelti oksijen olmayan bir ortamda alkolden arındırılır. Yoğun kıvamda olan karışım püskürme kurutma makinesi (SprayDryer) ile toz haline getirilerek pigment elde edilir. Pigment veya ekstrakt halindeki boyarmaddelerle elyaf, iplik, kumaş vb. tekstil ürünleri renklendirilir. Ayrıca bitkilerin taç, yeşil yaprak, kök, gövde vb. kısımlarının direk kumaş yüzeylerinde kullanılması ile ekolojik baskı oluşmaktadır.

 

Ekolojik Baskı Uygulamaları

 

Bitkilerin yaprak, gövde, kabuk vb. kısımlarının suda kaynatarak kumaşa şeklilini bırakma veya transferidir. Kullanılacak kumaş vb. materyalin “suda kaynatma” tekniğine başlamadan önce mordanlanmış olması renk ve şekil kalıcılığını arttırmaktadır. Baskı işleminde kullanılan kumaşların, keten, pamuk, yün, ipek vb. gibi tamamen doğal olması gerekmektedir.

 “Suda kaynatma” yönteminde düz zemin üzeri streç film kaplanmalı ve beyaz sirkeli suda ıslatılmış kumaş bu zemin üzerine serilmelidir. Kullanılan kumaş yüzeyine bitkiler bir tasarım düzeninde dizilerek kumaşın sağ veya sol tarafına ısıya dayanaklı ahşap veya plastik rulo yerleştirerek sarılmaya başlanarak kumaşın diğer tarafına kadar sıkıca sarılır. Kumaş sarılan rulonun üzeri yün iplik ile sıkıca sarılarak bitkiler ile kumaş arasındaki temasın arttırılması sağlanır. Kaynatma kazanında ağzı kapalı olarak 1,5 saat kaynatılan baskı rulosu çıkartılarak açılır ve havadar bir ortamda kurutma işlemi yapılmalıdır.

“Suda kaynatma” yönteminde aynı ağaçtan toplanan bitkiler aynı koşullar sağlansa bile bazen aynı sonucu vermemektedir. Bu da bitkiler ile yapılan baskıyı özgün ve tek kılmaktadır. Bitki ile baskıda uygun koşulların sağlanması bitkinin yaş veya kuru olması, toplama zamanı, daha önceden bekletilmiş olması, kullanılan solüsyon miktarı, kumaşı sarma sıklığı, sararken kullanılan iplik, kullanılan boru, kaynatma süresi, suyun ph oranı gibi birçok etken vardır. Bitkilerin toplandıkları bölgenin iklim şartı bitkinin içerisinde bulunan su miktarını etkilemekte ve şeklini ve rengini vermesinde farklılık göstermektedir. Kullanılan su ph oranı 7’nin altında asetik olması rengin siyah renge dönük olmasına sebep olurken ph oranını 7’nin üzerinde bazik olması rengi yeşil tonlarında olmasını sağlamaktadır. Kaynatma süresi 1,5 saatin altında olduğu zaman bitkinin şeklinin oluştuğunu ancak rengini tam olarak vermediği gözlemlenmiştir.2017 yılındda yapılan bir araştırmada; Okaliptüs, silverokaliptüs, beyaz papatya, mor papatya, süs eriği, gül’ün yeşil yaprağı doğadan temin edildikten sonra ekolojik baskı işlemine başlamadan önce baskı reçetesi hazırlanmıştır.

Aşağıda okaliptüs bitkisi ile pamuklu ve ipekli kumaş için hazırlanmış baskı reçetesi örneği görülmektedir.

 

 

 

 

ekobsk1

 

 

 

ekobsk2

 

 

İşlem basamakları

 

  • Doğadan toplanan bitkiler 1 yemek kaşığı beyaz sirke ve 1 litre su olan bir kapta 15 dakika bekletilir.

 

 

 

 

 

ekobsk3 

 

 

 

  • İpek veya pamuk kumaşın %40 oranında zeytinyağlı sabun veya çamaşır sodası tartılarak 1 saat ön yıkama işlemi yapılır.

 

 

 

 

ekobsk4

 

 

 

  • Ön yıkama işlemi yapılan kumaşlar % 40 oranında şap ile 1 gece suyun içerisinde bekletilerek mordanlanır.
  • Boş bir kavanoz içersinde 1 litre su/1 litre sirke/bakır veya çivi 15 gün bekletilerek solüsyon hazırlanır.

 

 

 

ekobsk5 

 

 

 

  • Düz bir zemin streç film ile kaplanarak üzerine sirkeli su ile ıslatılmış kumaş serilir.
  • 15 dakika bekletilmiş olan bitkiler solüsyona batırılır ve kurutularak kumaş yüzeyine kompozisyon kurulur.

 

 

 

 

ekobsk6

 

 

  • Kumaşın sağ veya sol tarafına bahçe hortumu yerleştirilerek streç film ile birlikte sıkıca rulo olacak şekilde sarılır.
  • Sarılan kumaşın üzeri tekrar streç film ile kaplanır ve yün iplik ile rulonun üzeri sıkıca sarılır. Çelik tencere 1,5 saat kaynatma işlemi yapılır.

 

 

 

ekobsk7

 

 

  • Kaynatma işlemi bittikten sonra rulo 30 dakika dinlendirilir ve açılarak havadar bir ortamda kurutulur.

Ekolojik baskı yapılan pamuklu ve ipekli kumaş denemeleri aşağıda görülmektedir.

 

 

 

ekobsk8

 

 

 

 

 

ekobsk9

 

 

 

 

ekobsk10

 

 

ekobsk11

 

 

 

 

ekobsk12

 

 

 

 

 

ekobsk13 

 

 

 

ekobsk14

 

 

 

ekobsk15

 

 

 

ekobsk16

 

 

 

Ekolojik Baskı Tasarımlarının Haslık Değerleri

 

Haslık kendine ait özelliklerini göz önünde tutarak boyalı veya baskılı tekstil ürününün üretimi ya da kullanımı sırasında karşılaştığı fiziksel ve kimyasal etkenlere karşı gösterdiği dayanıklılıktır.

 

Haslıklar;

 

  • Fabrikasyon
  • Kullanım haslıkları

 

Olarak ayrılmaktadır.

 

Fabrikasyon haslıkları, boyama veya baskı işleri yapıldıktan sonra uygulanan terbiye işlemlerine karşı etkilenmemesi,

Kullanım haslıkları ise kullanım sırasında ürünlerin maruz kalacağı etkenlere karşı direncini göstermektedir.

 

Haslık testlerinde bir boyanın;

 

  • Yıkama
  • Terleme
  • Işık haslıklarına

 

Olan dirençlerinde farklılıklar görülebilmektedir ve haslıklardan birinin yüksek olması diğer haslığında yüksek olacağı anlamını taşımamaktadır.

Yapılan çalışmada pamuk kumaş üzerine yapılan baskıların silverokaliptüs, okaliptüs, gül yaprağı, mor papatya, beyaz papatya ve süs eriği bitkilerine göre haslık değerleri aşağıdaki gibi ölçülmüştür;

 

 

ekobsk17 

 

 

 

ekobsk18

 

 

Yukarıdaki tablolar incelendiğinde;

 

Pamuklu kumaş üzerine demir solüsyonu ile yapılan yıkama haslıklarında akma haslığının, beyaz papatya bitkisinde çok iyi düzeyde, okaliptüs, süs eriği ve silverokaliptüs bitkilerinin oldukça iyi düzeyde olduğu, solma haslığının silverokaliptüs, gül yaprağı, mor papatya, süs eriği, beyaz papatya bitkilerinde oldukça iyi düzeyde olduğu görülmüştür.

 

Işık haslıklarına bakıldığında, silverokaliptüs ve gül yaprağı iyi düzeyde, okaliptüs bitkisinin oldukça iyi düzeyde olduğu görülmüştür.

Sürtünme haslıklarına bakıldığında yaş sürtünme haslığının, gül yaprağında çok iyi düzeyde, beyaz papatya bitkisinde oldukça iyi düzeyde olduğu görülmüştür.

Kuru sürtünme haslıklarında, gül yaprağı, mor papatya, süs eriği, beyaz papatya bitkilerinde çok iyi düzeyde, silverokaliptüs, okaliptüs bitkilerinde oldukça iyi düzeydedir.

 

 

ekobsk19

 

 

Yukarıdaki tablo incelendiğinde;

 

ipekli kumaş üzerine demir solüsyonu ile yapılan yıkama haslıklarında akma haslığının, silverokaliptüs ve mor papatya bitkisinde çok iyi düzeyde, süs eriği bitkisinin oldukça iyi düzeyde, beyaz papatya ve gül yaprağının iyi düzeyde, okaliptüs bitkisinin orta düzeyde olduğu,

solma haslığının silverokaliptüs ve mor papatya bitkisinde çok iyi düzeyde, süs eriği bitkisinin oldukça iyi düzeyde, gül yaprağı bitkisinin iyi düzeyde, beyaz papatya ve okaliptüs bitkilerinin orta düzeyde olduğu görülmüştür.

Işık haslıklarına bakıldığında, gül yaprağı ve okaliptüs bitkilerinin çok iyi düzeyde, silverokaliptüs ve beyaz papatya oldukça iyi düzeyde, mor papatya ve süs eriği bitkisinin az düzeyde olduğu görülmüştür.

Sürtünme haslıklarına bakıldığında yaş ve sürtünme haslığının, gül yaprağı, mor papatya, beyaz papatya bitkilerinde çok iyi düzeyde, silverokaliptüs, okaliptüs ve süs eriği bitkilerinde oldukça iyi düzeyde olduğu görülmüştür.

 

 

 

 

Okunma 5675 defa Son Düzenlenme Salı, 11 Ocak 2022 18:59

Bu e-Posta adresi istenmeyen posta engelleyicileri tarafından korunuyor. Görüntülemek için JavaScript etkinleştirilmelidir.
Bu kategoriden diğerleri: « Rotasyon şablon hazırlama Pas baskı »
?<