Doğal ve sentetik liflerin bir dizi işlemler sonrasında birbirlerine paralel bir şekilde, bükümlü veya bükümsüz olarak bir araya getirilmiş ve bu sayede mukavemet kazandırılmış tekstil ürünüdür.
Bu ürün yani iplik DOKUMA KUMAŞLARIN VE ÖRME KUMAŞLARIN hammaddesidir. Bütün doğal lifler ve doğal lif benzeri sentetik lifler, kesikli yapıda ( Ştapel ) oldukları için lifleri bükümle bir araya getirmek zorunludur. Aksi takdirde ise iplikte söz edilemez.Bunun yanında sürekli ( kontinü) sentetik flamentlerden hem bükümlü hem de bükümsüz iplik elde etme imkânı bulunmaktadır. İplik çapını, yan yana gelen lifler oluşturur. Dolayısıyla ince liflerden ince iplik elde edilebilir. İplik numarası değişmediği halde çaptaki lif sayısı arttıkça sağlam ve kaliteli iplik yapılır. Lifin veya filamentin 10 mikron (μm)‟dan ince olanları ile 50 mikron (μm)‟dan fazla olanları iplik yapımı için uygun değildir, ince olanlar çok çabuk kopabilir. Kalınlar ise çok kaba iplikler meydana getirir.
Lif:
Belirli uzunluk, incelik ve mukavemeti olan yumuşak, sarılmaya, eğrilmeye ve bükülmeye uygun maddeye tekstil endüstrisinde lif ,Tekstilde kullanılan ham maddeye elyaf adı verilir.
Elyaf;
lif kelimesinin çoğulu olup, gerilebilme ve kopma mukavemeti ile bükülebilme (eğrilebilme), birbiri üzerine yapışabilme yeteneği olan ve boyu enine göre çok uzun olan renkli veya renksiz lif topluluğuna denir.
Kısa lif ( ştapel Lif ):
Bu lifler pamuk ve kesikli yapay liflerden oluşmuştur. Uzunlukları tür ve soylarına göre değişir ve ortalama olarak 1 cm‟den 40 cm‟ye kadar olan bu liflere "stapel lif" denir
Yapay kesikli elyaf :
Yapay elyafı, pamuk ve yün elyafıyla birlikte işleyebilmek için, isteğe göre şekillendirip belli boyda kesilmesiyle elde edilen elyafa,"yapay kesikli elyaf”
Uzun lif:
Bulifler yün ve kesikli yapay liflerden oluşmuştur. Lif Uzunlukları koyunun tür ve soylarına göre değişir ve 40 milimetrenin üzerinde olan doğal liflerle birlikte işlenen yapay kesikli liflere “uzun lif"
Kesiksiz (filament) Lifler:
Kontinü elyaf da denilen kesiksiz elyafta liflerin boyu sonsuz uzunluktadır. Bu liflere "filament" adı verilir.
Monofilament ( Tek flament ) :
Kalınlığı 0,1 mm.den daha az olan ve tek filamentten oluşan ipliktir.
Flament iplik:
Kalınlığı 0,1 mm.ye kadar olan,bir veya daha fazla sayıda bükümlü veya bükümsüz olarak bir araya getirilmiş filamentlerden oluşan ipliktir.
Tekstüre flament iplik:
Tek veya çok sayıda filamentten oluşan, kıvrım kazandırılmış filament demektir.
KARDE RİNG PAMUK İPLİĞİ
Karde ring pamuk iplikleri, penye pamuk iplik üretimine göre daha kısa pamuk elyafından üretilmiş, tarama işlemi yapılmamış pamuk ipliğidir. karde ring iplikleri penye ipliklerine göre daha düşük kalitelidir.
Bu iplikler düzgünsüz ve pürüzlü bir yüzeye sahiptir. Dokuma ve örme sektöründe kullanılan bu ipliklerin bükümü triko için düşük, dokuma için daha yüksek yapılır. Karde ring ipliklerinin mukavemeti, penye ring ipliklere göre daha düşük, open-end ipliklere göre daha yüksektir. İplik kalınlaştıkça (iplik numarası küçüldükçe) fiyatı düşer ve iplik kaba bir yapıya sahip olur. Genellikle Ne 6 ile Ne 30 numara arasında üretim yapılır. Karde ipliklerle yapılan kumaşlar düzgünlük açısından, penye ipliklerle yapılan kumaşlara göre daha kötüdür.zayıf bir kumaş yapısı arz ederler. Gevşek, kaba ve tüylü bir kumaş oluştururlar. Karde iplikler penye ipliklere göre bir miktar yabancı madde içerdiklerinden karde mamuller penye mamullere göre daha mat ve daha az temiz görünürler. Karde ring iplikleri, denim (blue jean), kord, havlu, spor giysi kumaşları, çarşaflar, döşemelik kumaşlar, ev tekstilleri, teknik kumaşlar gibi kumaşların dokunulmasında kullanılmaktadırlar. Karde ring iplikleri kısaca penye ipliklerinin zorunlu olarak kullanıldığı pamuklu kumaşlar dışında dokumada üretilen bütün pamuklu kumaşlarda kullanılır.
PENYE RİNG PAMUK İPLİĞİ
Uzun ve ince pamuk elyaflarının penye dairesinden (tarama) geçirilerek, kısa ştapel iplikçiğinde eğrilmesiyle oluşan kaliteli pamuk ipliğidir. Penye dairesi, şerit birleştirme ve penye makinelerinden oluşur. Bu yüzden penye ipliği üretmek için gerekli makine parkı uzun ve pahalıdır. Materyel fazla enerji harcanarak işlenir. Bu da kaliteli ve daha pahalı olan, geniş kullanıma sahip penye ipliğini oluşturur. Kısa elyaflardan arındırıldığı için ştapel diyagramı gelişmiştir. Ne 80'e kadar ince iplikler üretilebilir. Düzgün ve yumuşak tutumludur. Karde ipliğine göre daha temiz ve homojendir. Mukavemeti daha fazla, düzgünsüzlüğü daha azdır. Penye ipliklerle yapılan kumaşlar, karde ipliklerle yapılan kumaşlara nazaran daha iyi ve kalitelidir. Karde ipliklerden yapılamayacak kumaşlar penye ipliklerle yapılır. En önemli özelliği su emici olmasıdır. Bu kullanılabilme yeteneğini arttırır. Statik elektriklenme ve piling problemi yoktur. Örme, triko, dokuma kumaşlarının her çeşidinde kullanılabilir. Penye ipliklerle elde edilen kumaşların çok çeşitli kullanım yerleri vardır. Bayan, erkek ve çocuk kıyafetlerinde iç ve dış giyim ürünleri (yazlık ve kışlık), ev tekstilinde döşemelik, perdelik örtülük ürünlerde kullanılır.
OPEN-END PAMUK İPLİĞİ
Açık-uç eğirme sistemine göre üretilen ipliklerdir. En çok kullanılan yöntemi rotor iplikçiliğidir. Pamuk ve pamuk tipi elyaflar kullanılabilir. Rotorun içine düşen elyafların merkezkaç kuvvetinin etkisiyle eğrilmesi sistemine dayanır. Open-end ipliğin oluşması ring ipliği ile farklılık gösterir.Temelde makine parkında olan farklılıklar vardır. Open-end iplikçiliğinde besleme bant olarak yapılır ve oluşan iplik direkt olarak bobinlenir. Kısaca ring iplikçiliğinde bulunan fitil ve bobin aşamaları Open-end iplikçiliğinde yoktur. Kaba ve orta incelikte iplikler elde edilir. Hacimli ve tüylü bir yapısı vardır. Ring ipliklerine göre mukavemeti düşük ve düzgünsüzlüğü fazladır. Ne 30/1'e kadar incelikte open-end iplik yapılabilir. Open-end iplikler genel olarak çok yüksek mukavemet gerektirmeyen yüzeylerin elde edilmesinde kullanılır. Open end ipliklerin en fazla kullanıldığı kumaşlar denim (jean) kumaşlardır. Pamuk kaynaklı olması kumaşlara emicilik kazandırmaktadır. Bunun yanında örtme gücü, ısı tutma özellikleri, ring iplikleri ile üretilen kumaşlara göre daha iyidir. Mamul bazında Open end iplikleri kullanımı, ortaya çıktığı günden beri gittikçe yaygınlaşmaktadır. İlk zamanlarda ağırlıklı olarak denim ürünlerde kullanılan open end iplikler, bugün birçok üründe kullanılmaktadır. Giyim sektörünün dışında ev tekstili, dekoratif kumaşlar, fazla dayanım istemeyen sınai kumaşlarda open end iplikler kullanılır.
KAMGARN YÜN İPLİĞİ
Yün iplikçiliği metodudur.
Uzun ve ince yün elyaflarının taranmasıyla ve daha sonra eğrilmesiyle elde edilen kaliteli yün ipliğidir.
Kamgarn iplikçiliğinde makine parkı, ştrayhgarna göre çok uzundur.
Taraktan sonra çekme, tarama, finisör ve ring eğirme makineleri vardır. Mukavemeti iyi, düzgünsüzlük minimumdur.
Üniform bir yapı vardır, elyaflar birbirine paralel ve düzenli bir şekilde yerleşmiştir.
İnce yün iplikler bu yolla elde edilir.
Kamgarn yün iplikleri prensip olarak, pamuktaki penye ipliklerine benzerler.
Kamgarn’da da tarama işlemiyle kısa elyaflar döküntüye giderler. Bu da ipliğin kalitesini arttırır.
Kamgarn ipliklerle daha çok düzgün yüzeyli kumaşlar elde edilir.
Bu kumaşlar ince yapılı, narin dokuma ve örme ürünleridir.
Bu kumaşlarda doku ve desen belirgindir.
Isı yalıtma özelliği ştrayhgarna göre daha azdır, bu da sıkı yapı ve hacim azlığının sonucudur.
Buruşukluk gösteririler buna karşın ütü tutma özelliği iyidir.
Kamgarn ipliklerden genellikle kışın giyilebilen ağır ve iyi tutumlu, kaliteli kıyafetler üretilir.
Bunlar erkek ve bayan dış giyim ürünleridir. (Takım elbise, ceket, tayyör, döpyes, etek vb.) Ayrıca ince örgülü kumaşlar, kazaklar, kışlık bluz ürünlerinde ve çocuk giyiminde kullanılır.
ŞTRAYHGARN YÜN İPLİĞİ
Kısa lif oranı yüksek, taranmamış yün elyaflarının ştrayhgarn teknolojisine göre işlenmesi ile elde edilir.
Kamgarn ipliklere göre çok kısa bir makine parkı vardır.
Harman-hallaç dairesinden sonra taraklama işleminden geçirilir.
Taraktan fitil (ön iplik) halde alınır ve eğrilerek iplik oluşur.
Kamgarna göre düşük mukavemetli, düzgünsüz ve hacimli bir yapıya sahiptir.
Elyaflar iplik içinde gelişigüzel yerleşmiştir.
Kalın ve kaba görünümlü, yüzeyi pürüzlü ve tüylüdür.
Ştrayhgarn ipliklerdokuma yüzeylerde kullanılır.
Kaba ve tüylü oluşu örme sektöründe kullanımını minimuma indirir.
Ştrayhgarn ipliklerden yapılan kumaşlar yumuşaklık ve hacimleri sayesinde çok iyi yalıtım sağlarlar.
Bu kumaşlarda doku pek belli değildir.
Süngerimsi ve yaylı bir tutuma sahip olduklarından ütü tutmazlar, ancak şardonlanmaya elverişlidirler.
Ştrayhgarn iplikler, kamgarnlardan daha iyi bir yalıtım sağladıkları için ağır kış şartlarında kullanılan palto, manto türü giyeceklerde ve özellikle battaniye üretiminde fazlaca kullanılırlar. Bunların dışında el dokuması olan halı, kilim üretiminde kullanılırlar.
KETEN İPLİĞİ
Keten bitkisinin saplarından elde edilen keten elyafından üretilen ipliklerdir.
Kısa ştapelli ve uzun ştapelli olarak iki kısma ayrılırlar.
Kısa ştapelli keten ipliklerkaba ve kalın olmalarına karşın uzun ştapelliiplikler ince ve hassastır.
Kısa ştapelli ipliklerhacimli bir yüzeye sahip olup düzensizlikler vardır.
Uzun ştapelli ipliklerise pürüzsüz ve düzgün bir yüzeye sahiptirler.
Genel olarak değerlendirilirse uzun ştapelli keten ipliklerkısa ştapelli ipliklerden daha kaliteli ancak daha pahalıdır.
Kısa ştapelli ipliklergenelde evlerde dokunan kaba kumaşların yapımında kullanılır.
Uzun ştapelli ipliklerince ve düzgün yüzeyli oldukları için daha hassas kumaşların dokunmasında kullanılır.
Örme sektöründe ancak karışım halinde kullanılabilir.
Örme ve triko sektöründe saf olarak kullanılamayan keten ipliği genelde dokuma kumaşlardan elde edilen ürünlerde kullanılır.
İnce kumaş ürünleri genellikle yazlık kıyafetlerdir.
Kaba kumaşlar ise hasır, ayakkabı gibi ürünlerde kullanılır.
Bunların dışında ev tekstili, temizlik bezleri, peçete ve mendil üretiminde ketenden faydalanılır.
FLOŞ (VİSKON) İPLİĞİ
Rejenere selüloz elyafından filament halde elde edilen ipliklere floş (rayon), ştapel haldeki elyaftan elde edilen ipliklere de viskon iplikler denir.
Filament haldeki ipliklerde (floş) görünüm, tuşe ve parlaklık gibi özellikler ipeğe benzer, yumuşak ve dökümlüdürler, statik elektriklenme ve piling açısından sorun yaratmazlar.
Ştapel haldeki elyaflardan yapılan iplikler(viskon) ise büyük oranda pamuğa benzer nem çeker özellik gösterir.
Sağlamlığı filament iplikten daha azdır.
Bunun dışında özellikle birbirine benzer çeşitli bitim işlemleriyle özellikleri daha da iyileştirilebilir.
Filament veya ştapel haldeki floş-viskon ipliklerdokuma ve örme kumaşlarda çok geniş bir kullanıma sahiptir.
İnce dökümlü ve fantezi kumaşlar elde edilebilir, iplik özelliklerinin çoğunu aynı şekilde gösterirler.
Viskon kumaşlar boya baskı gibi işlemlere de elverişlidirler.
Viskon (floş) kumaşlar çok geniş kullanıma sahiptirler. Başta ev tekstili olmak üzere hazır giyim ve endüstriyel alanlarda kullanılır. Özellikle şık ve dökümlü fantazi kıyafetlerin yapımında kullanımları yaygındır. Ayrıca üst giyimde astar olarak da kullanılır.
POLYESTER İPLİĞİ
Poliester elyafından üretilmiş sentetik (tam yapay) iplik tipidir.
Petrol türevi olan poliester ipliklerfilament olarak veya ştapel elyaftan eğrilerek üretilebilirler.
Filament ipliklerpürüzsüz, kaygan bir yüzeye sahiptir. Kesitleri yuvarlaktır.
Yüksek mukavemete sahiptir.
Ştapel formun mukavemeti filament forma yakındır.
Yüksek esneme özelliğine sahip polyester iplikler düşük nem çekerler.
Erime noktası 260 °C'dir.
Termofikse edilebilme özelliği çok iyidir. Bu yüzden çok kolay tekstüre olur.
Tekstüreli veya tekstüresiz olarak kullanılabilen poliester iplikler tekstilde önemli bir yere sahip sentetik ipliklerdir.
Poliester iplikleri dokuma ve örme kumaşların üretiminde çok geniş bir kullanıma sahiptirler.
Dayanıklıdır ve esneme özelliği vardır, düşük nem emiciliğine sahiptir.
Düşük nem emiciliği yüzünden statik elektriklenme ve piling problemi yaratır.
Poliester ipliklerden elde edilen kumaşların olumlu özellikleri geniş bir alanda kullanılmalarını sağlamaktadır.
Genel olarak bakıldığında; her türlü bayan ve erkek giyiminde, ev tekstillerinde (perde, mefruşat vb.) ve endüstriyel alanlarda (çadır, branda, yelken vb.) teknik tekstiller olarak kullanılmaktadır.
NAYLON İPLİĞİ
Poliamid elyafından üretilmiş sentetik elyaftır.
Naylon ve perlon olmak üzere iki çeşidi vardır.
Ancak piyasada poliamid ipliklernaylon olarak bilinir.
Filament iplik veya ştapel iplik olarak üretilebilir.
Filament iplikleristenen boyda ve incelikte üretilebilir.
Ştapel ipliklerise yün veya pamukla karışım halde kullanılırlar.
Tekstüreli ve tekstüresiz olarak kullanılır.
Yüksek mukavemet ve elastikiyete sahip naylon ipliklerpoliesterle birlikte tekstilde en çok kullanılan sentetik ipliklerdir.
Dokuma ve örme yüzeylerde naylon ipliklertek başlarına kullanılacaksa genelde filament halde kullanılırlar.
Ama pamuk ve yünle karıştırılarak ştapel iplik olarak da kullanılırlar. Böylece şardonlamaya elverişli kumaşlar üretilebilir.
Naylon kumaşların önemli özellikleri dayanım formu koruma ve kolay bakımdır.
Statik elektriklenme düşüktür. Ancak piling problemi vardır.
Sıcaklığa karşı direnci çok yüksek ancak ışığa dayanıklılığı kötü olan naylon ipliklerle üretilen kumaşlar, sürtünme ve aşınma dayanımının yüksek olması gereken yerlerde kullanılır.
Özellikle ince çorap, iç çamaşırı, mayo, spor giyim eşyaları, ev tekstili ve dekoratif ürünlerde kullanımı vardır. Ayrıca endüstriyel alanlarda da yaygın bir kullanımı vardır.
AKRİLİK İPLİĞİ
Petrol türevi olan akrilik elyafından üretilmiş sentetik (tam yapay) ipliklerdir.
Genelde ştapel haldeki elyafın eğrilmesiyle elde edilir.
Dolgun, yumuşak tutumları ile yüne benzerler.
Yapısal bileşimlerinin oranlarında farklar olan çeşitli tipleri mevcuttur.
Bunlardan en çok bilinen ikisi orlon ve modakriliktir.
Orlon, poliakrinitrilden elde edilen ştapel elyaflardan oluşan ipliktir. Yirmiden fazla çeşidi vardır.
Modalakrilik ise özelliklerinde iyileştirilme yapılmış akrilik ipliğidir.
Hafif ve sıcak tutan, ışığa ve iklime dayanıklı, bakımı kolay, parlak ve çabuk kuruyan ipliklerolarak bilinirler.
Gerek dokuma gerekse örme olsun, kumaşlarda yaygın olarak akrilikipliklerkullanılır.
Yüne benzediğinden şardonlanmaya elverişlidir.
Düşük nem alma yeteneği statik elektriklenme ve pilling gibi problemler yaratır.
Yüksek ışık ve iklim şartlarına karşı direncin gerektiği yerlerdeki tüm örgü veya dokuma kumaş ürünlerinde kullanım yeri bulmuştur.
Bayan veya erkek dış giyim, yer döşemelikleri, ev tekstili (battaniye, halı, perde vb.), hacimli oluşundan dolayı özellikle kazaklarda çok kullanılır.
YALIN ( ÇIPLAK) ELASTAN İPLİKLER
Polimer eriyiğinden lif çekimi sonucu elde edildikten sonra doğrudan kullanılabilen monofilament veya multifilamentli ipliklerdir.
Tekstilde kullanım alanı oldukça sınırlıdır. Bazı örgü kumaşlarda kullanılırlar.
Yüksek fiyatı nedeniyle, elastan liflerinin yalın halde kullanımından kaçılmaktadır.
KAPLANMIŞ ELASTAN İPLİKLER
Tekstil endüstrisinin çok çeşitli ihtiyaçlarına ekonomik bir şekilde cevap verebilmek için elastan liflerin, değişik iplik ve elyaf türleri ile kombine edilerek kullanılması yoluna gidilmiştir. Filament haldeki elastan üzerine çeşitli liflerin sarılması ile kaplanmış yapıdaki elastan ipliklerelde edilir.
Bu amaçlarla üretilen elastan içerikli kombine iplikler, ipliği oluşturan komponentlerin türüne ve üretimde kullanılan sistemlere göre değişen özelliklere sahiptirler.
FİLAMENT İPLİKLER
Bir filament iplik, iplik uzunluğu boyunca devam eden bir veya daha fazla sayıdaki filament liften meydana gelmektedir.
Tek bir filamentten oluşan iplik monofilament,çok sayıda filamentten oluşan iplik ise multifilament olarak bilinmektedir.
Giysi uygulamalarında bir filament iplik iki-üç adet gibi az sayıda filament liften oluşabileceği gibi bu sayı 50 gibi yüksek bir miktarda da olabilmektedir. Örneğin, halı imalatında bir filament iplik yüzlerce liften meydana gelebilir.
Yapay liflerin büyük bir kısmı filament iplik şeklinde üretilmektedir.
İpek filament formundaki tek doğal liftir.
İplik içindeki filamentlerin şekline bağlı olarak filament ipliklerdüz ve hacimli olmak üzere iki gurupla sınıflandırılabilir.
Düz bir iplik içindeki filamentler düzgün bir şekilde uzanırlar ve iplik eksenine paralel bir yerleşimleri vardır.
Bu nedenle düz filament ipliklerde lif yerleşimi birbirine çok yakındır ve düz bir yüzeye sahiptir.
Filamentlerin ya kıvrım aldıkları ya da birbirlerinin içine geçerek karıştıkları hacimli iplikleraynı incelikteki düz ipliklerden daha büyük bir hacme sahiptirler. Hacimli ipliklerin üretimi için ana yöntem teksturedir.
Teksture işlemi filamentlerin uzunluğu boyunca kalıcı kıvrımlar, halkalar ve ilmekler oluşturmak suretiyle gerçekleştirilmektedir.
Teksture ipliklerartırılmış bir hacimliğine sahip oldukları için bu ipliklerden yapılan kumaşların hava ve buhar geçirgenliği düz ipliklerden yapılanlardan daha büyüktür.
Ancak hava yastığı kumaşları gibi düşük hava geçirgenliği gereken uygulamalarda düz ipliklerdaha iyi bir secim olacaktır.
HDPE FİLAMENT İPLİKLERİ
HDPE, yüksek yoğunluklu polietilen (high density polyethylene) anlamına gelmektedir.
Çok yüksek ağırlıklı polietilen başlangıç malzemesi olarak kullanılır.
Lif üretimi için jel çekim prosesi uygulanır. Jel çekim prosesinde moleküller bir solvent içerisinde çözülür ve bir düze vasıtasıyla lifler çekilir.
Çözelti içerisinde katı halde kümeler oluşturan moleküller serbest vaziyette kalırlar ve filamenti oluşturmak için çözelti soğutulduktan sonra bu durumlarını muhafaza ederler.
Liflerin eldesinden sonra uygulanan gerdirme prosesi filament içerisinde çok yüksek bir makro moleküler bir oryantasyon sağlar ve bu da yüksek bir tenasite ve modül oluşturur.
HDPE lifleri farklı uygulamalar için farklı derecelerde üretilir.
Halat üretimi ve kordonlar, koruyucu giysiler ve çarpmaya dayanıklı malzemelerin her biri için ayrı tipte filament iplikleri üretilir.
KARBON FİLAMENT İPLİKLERİ
Karbon lifleri genellikle rayon ve akrilik gibi oncu liflerden yapılmaktadır.
Akrilik lifini karbona dönüştürürken üç aşamalı ısıtma prosesi kullanılmaktadır.
Başlangıç aşamasında akrilik liflerinin okside koşulları altında 200-300 °C’ a kadar ısıtıldığı oksidatif stabilizasyondur.
İkinci aşama ise okside edilmiş liflerin inert bir atmosfer altında 1000 °C civarında ısıtıldığı karbonizasyon aşamasıdır.
Sonuç olarak hidrojen ve azot atomları okside edilmiş liften atılmış olur ve oryante edilmiş fibriller şeklinde yerleşmiş hekzagonal bilezikler formunda karbon atomları kalır.
Son aşama ise grafitleştirme prosesidir.
Burada karbonize edilmiş filamentler tekrar inert bir atmosferde 3000 °C sıcaklığa kadar ısıtılır.
Grafitleştirme bir kristalin tabaka yapısında organize olmuş karbon atomlarının düzgün bir şekilde yerleşimini artırmaktadır.
Bu tabakalar yüksek modüllü liflerin üretimlerinde önemli bir faktör olan lif ekseni doğrultusunda iyi bir şekilde oryante olmaktadır.
Cam lifleri gibi karbon liflerinin de çoğu kırılgandır. İşlenebilirliği iyileştirmek ve liflerin bir arada tutulmasını sağlamak için haşıl kullanılır.
CAM FİLAMENT İPLİKLERİ
Cam yanmayan bir tekstil lifidir ve çok yüksek tensisiteye sahiptir.
Bu lif güç tutuşurluk gereken uygulamalarda kullanılmıştır ve genellikle de binaların izolasyonunda kullanılmaktadır.
Sahip olduğu özellikleri ve düşük maliyetleri nedeniyle cam lifleri büyük ölçüde kompozitlerin takviyelerinin imalatında kullanılmaktadır.
E-cam, C-cam ve S-cam gibi farklı tipte cam lifleri bulunmaktadır.
E-cam lifleri neme karşı büyük dirence sahiptir ve aynı zamanda yüksek bir elektrik ve ısı direnci de bulunmaktadır.Bu genellikle dokuma kumaş formundaki cam takviyeli plastiklerde kullanılır.
C-cam ise hem asitler hem de alkaliler olmak üzere kimyasallara direnci ile bilinmektedirler. Bu tur direnç gerektiren kimyasal filtrasyon çalışmalarında geniş çaplı olarak kullanılırlar.
S-cam lifi de yüksek mukavemetlidir ve kompozit imalatında kullanılır.
Cam filament iplikleri klasik tekstil iplikleri ile karşılaştırıldığında kırılgandırlar.
Sonuç olarak cam lifleri tekstil işlemleri sırasında kolayca kırılabilirler.
Bu nedenle lifler arasındaki sürtünmeyi minimize etmek ve lif demetini bir arada tutmak için uygun haşıllamanın yapılması gerekmektedir.
Dekstrin, jelâtin, polivinil alkol, hidrojenize bitkisel yağlar ve noniyonik deterjanlar genelde kullanılan haşıl maddeleridir.
Cam lifleri ile işlem yapılırken cildin tahriş olmasını engellemek ve cam liflerini solumamak için koruyucu giysi ve maske kullanılmalıdır.
ARAMİD FİLAMENT İPLİKLERİ
Aramid lifi, lifi oluşturan maddenin amid bağlarının en azından % 85’ inin doğrudan doğruya iki aromatik bileziğe bağlandığı uzun zincirli bir poliamid lifidir.
Nomex ve Kevlar Du Pont’ a ait olan ve en iyi bilinen iki aramid lifinin ticari ismidir.
Aramid lifleri yüksek mukavemetli liflerdir.
Bu aramid lifler yüksek sıcaklığa ve birçok kimyasala ve gerdirmeye karşı dirençlidir.
Kevlar aramid
nispeten düşük ağırlığı ve zarar görmeye ve yorulmaya karşı direnci ile iyi tanınmaktadır.
Bu özellikleri nedeniyle Kevlar 49 yüksek tenasiteye sahiptir ve uçak parçaları ve bot imalatına yönelik parçalar dahil olmak üzere birçok kompozitlerin imalatında güçlendirme materyali olarak kullanılmaktadır.
Nomex aramid
ısıya karşı dirençlidir ve itfaiyeci giysileri ile buna benzer alanlarda kullanılmaktadır.
Aramid iplikleri cam ve kevlar gibi diğer yüksek performanslı benzerlerinden daha esnektir ve böylece dokuma, örme veya sac orgu şeklindeki kumaşlar yapım proseslerinde daha kolay bir şekilde kullanılır.
Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus, aramid ipliklerinin klasik tekstil ipliklerinden daha mukavim ve daha fazla uzayabilir olmalarına rağmen kumaş üretim işlemlerini zorlaştırabilecekleridir.
KATLI İPLİKLER
Normal tekstil ve hazır giyim uygulamalarında kumaşların çoğunluğunda tek kat iplikler kullanılır.
Fakat özel ipliklerbilhassa teknik ve endüstriyel uygulamalar için yüksek mukavemetli ve modüllü iplikler elde etmek için genellikle katlı ipliklere ihtiyaç duyulur.
Katlı bir iplik iki veya daha fazla tek kat ipliğin tek bir aşamada beraberce bükülmesi ile elde edilir.
Kablo iplikler
iki veya daha fazla katlı ipliğin veya katlı ve tek kat ipliklerin kombinasyonunun beraberce bükülmesiyle üretilmektedirler.
Birkaç tane tek kat ipliğin beraberce bükülmesi, her bir ipliğin üst tabakalarındaki liflerin bağlanmasını iyileştirerek tenasiteyi artırır.
Bu ilave bağlanma, yüzey liflerinin iplik mukavemetine katkısını yükseltmektedir.
Katlı iplikleraynı zamanda daha düzgün daha düz ve daha dayanıklıdır.
Uygun bir tek kat iplik ve katlama bükümü kullanarak kord bezi gibi yüksek mukavemet, düşük esneklik gerektiren uygulamalar için mükemmel bir şekilde dengelenmiş katlı iplikler üretilebilir.
Katlı iplikler için tipik bir proses akışı aşağıda belirtilen aşamalarda yapılır;
1) Tek kat iplik üretimi,
2) Tek kat ipliğin bobinlenmesi ve temizlenmesi,
3) Katlama; katlı büküme uygun bir bobin formatı üzerine istenen kat adedi kadar ipliğin bir arada sarılması,
4) Büküm verme,
5) Bobinlemedir.
Büküm verme iki basamaklı proses ile veya bir ‘’çift büküm’’ makinesi ile gerçekleştirilebilir.
İki basamaklı prosesin ilk aşamasında bir Ring büküm makinesi düşük katlama bükümünün verilmesini ve ikinci aşamada ise bir kelebekli büküm makinesi nihai bükümün verilmesini temin eder.
Ring büküm makinesi yüksek çıkış hızı elde edebilmek için düşük büküm kullanır.
Ring büküm makinesinde kelebekli büküm makinesinde ipliğin gerekli şekilde sağılmasına uygun bir sarım formatı hazırlanır.
Kelebekli büküm makinesinde besleme bobini iğ ile beraber döner ve iplik bobinin üst tarafından alınarak çekilir. Serbestçe dönen bir küçük kelebek iplikle beraber döner ve ipliğin bükümünün aktarılmasını sağlar. Bir çift büküm (two-for one) makinesinde besleme bobini sabit olarak durmaktadır.
İplik bobin üzerinden sağıldıktan sonra iğin ortasından geçirilir ve iğ ile birlikte dondurulur.
İğin her donuşu ipliğin iğin içinde kalan kısmına bir büküm ve aynı zamanda bobinin dışında kalan kısmına (ana iplik balonu) da bir büküm verir.
İplik böylece iğin her dönüşünde iki büküm alır.
Eğer besleme bobini iğin tersi yönde döndürülür ise bu durumda büküm verme miktarı bobin donuş hızı kadar artacaktır.Saurer Tritec büküm makinesi bu prensiple çalışır.
Tritec büküm makinesinde bobin iğ devri kadar bir devir ile fakat aksi yönde döner.
Boylelikle her iğ devrinde üç büküm verilmiş olur. Bobin manyetik olarak tahrik edilmektedir.
Aynı kalınlıktaki iki katlı ipliğin üretimi tek kat bir ipliğin üretiminden çok daha pahalıya mal olmaktadır.
Bu durum yalnızca ilave katlama ve büküm işlemlerinden değil aynı zamanda tek kat ipliğin daha ince üretiminin getireceği maliyet artışından kaynaklanmaktadır.
BUKUMSUZ (YAPIŞTIRMALI) EĞİRME
Ştapel liflerden büküm olmaksızın iplik üretmek için çok sayıda teknikler geliştirilmiştir.
Boylelikle üretimin arttırılmasına çalışılmış ve özellikle bilezik kopça sistemi gibi büküm verme donanımlarından kaynaklanan sınırlamaların önüne geçilmeye çalışılmıştır.
Farklı iplik özellikleri nedeniyle bu teknikler dünya çapında geniş ölçüde ticari acıdan kabul görmemiştir.
Fakat yinede bunlar bir alternatif sunmaktadır ve bazı özel ürünlerin ekonomik bir şekilde elde edilmesinde yararlanılabileceklerdir.
Bükümsüz iplik üretim metotlarının çoğu iplik içerisindeki liflerin bir arada tutulması için genellikle bir yapıştırıcı madde kullanılır.
Bunlardan yüksek hızlarda düşük lineer yoğunluklu ipliklerüretilebilir.
Kumaş oluşturulduktan sonra kullanılan yapıştırıcı madde uzaklaştırılabilir ve liflerin arasındaki bağlantı artık kumaş yapısından ileri gelen kuvvetler ile sağlanır.
Bu tur iplik bükümsüz yapısı dolayısıyla yüksek bir örtücülüğe sahiptir.
Bununla birlikte bu prosesler ilave kimyasal maddeler içerirler ve yüksek bir enerji tüketimi gerektirirler.
İplikler ancak lifler arasında iyi bir tutunma etkisi sağlayabilecek kumaş yapılarında kullanılabilirler.
Bir TNO bükümsüz iplik üretimine örnek; Bu iplik üretiminde fitil daha iyi bir kontrol sağlayan ıslak koşullar altında çekim işlemine tabi tutulur. Daha sonra aktif olmayan bir nişasta aynı zamanda geçici bir mukavemet kazanması için yalancı büküm uygulanan çekilmiş fitile uygulanır. Nişasta daha sonra kurutulacak olan bobinin buharlaşması ile aktif hale gelir. TNO bükümsüz sisteminin bir başka uygulamasında ise ştapel lifleri bir arada tutmak için nişasta yerine 80 °C üzerinde eriyen PVA (polivinil alkol) lifleri kullanılır. Bu aynı zamanda Twilo sistemi olarak da bilinmektedir.
MELANJ İPLİĞİ
Değişik renklerdeki elyafların belirlenen oranlarda karıştırılması ile elde edilen ipliklerdir.
Bu işlem değişik metodlarla gerçekleştirilebilir.
Harman hallaç dairesinde karıştırılabileceği gibi, vigure baskılı kamgarn tops veya bantlardan dublaj yapılarak karıştırılır.
Bir elyaf için uygun olan boyar maddenin diğer elyaf tarafından kabul edilmemesi melanj efektini oluşturur.
Üretimde kullanılacak boyalı elyaf miktarı, iplikten istenen renk özelliğine göre belirlenir.
Genelde kırçıllı, renk değişimli görünümüne sahip olup, dokumada ve örmede kullanılırlar.
Melanj kumaşlar kullanıldığı hammaddenin özelliklerini yansıtırlar.
Kumaşta istenen renk oranları ve tonları iplik sayesinde sağlanır.
Renk değişimli ve kırçıllı görünümü vardır.
Genellikle karışım iplikler kullanılır.
Melanj ipliklerle yapılan kumaşların, modaya bağlı olarak zaman zaman kullanım yerleri artmaktadır.
Ancak en çok kabul edilen kullanım yerleri sweatshirt, t-shirt ve eşofmanlardır.
Bunların dışında erkek ve bayan dış giyiminde yünlü melanj ürünler kullanılmaktadır.
MULİNE İPLİĞİ
Farklı renklerdeki ipliklerin birlikte katlanarak bükülmesi ile oluşan ipliklerdir.
Bu işlem ya ring iplik makinesinde, farklı renkteki fitillerin çekildikten sonra bükülmesiyle ya da tek kat ipliklerin katlanmasıyla elde edilirler.
Verilecek büküm miktarı ipliğin kullanılacağı yere göre ayarlanır.
Muline ipliklerin üretiminde değişik renklerdeki aynı veya farklı elyaf türleri kullanılabilir.
İpliğin özellikleri iplik üretiminde kullanılan elyafın özelliklerine bağlı olarak değişir.
Birbirinden farklı elyaf türleri kullanılarak, kullanım yerine uygun özelliklerde üretilen muline ipliklerdokuma ve örme kumaş üretiminde kullanılır.
Bu kumaşlar genellikle sert tuşeli olup, renk dağılımı homojen olan yüzey görünümüne sahiptir.
Muline iplik kullanılarak üretilen dokuma ve örme kumaşlar dayanıklı yapıları nedeniyle aşınmaya ve sürtünmeye maruz dış giyimde ağırlıklı olarak kullanılırlar.
Dokuma kumaşlardan, takım elbise, ceket, etek gibi; örme kumaşlardan ise kazak hırka gibi ürünler elde edilir.