Alpaka Lifi
  • Alpaka Lifi

     

    Ticarette “Alpaka Yünü” diye anılan tekstil endüstrisinde özel bir yer işgal eden alpaka lifleri, Lama ailesine mensup olan Alpaka (Lama pacos)’dan elde edilmektedir. Alpakalar Güney Amerika’nın batı kıyılarında uzanan And dağlarının 3000 m. yüksekliğinden başlayıp sarp bölgelerine kadar çıkan yüksek yaylalarında yaşamaktadır .Buralarda sıcaklık gün içinde -25ºC ile +18ºC arasında değişmektedir. Yetişkin bir alpaka 65-80 kg. ağırlığındadır ve lüks lif elde edilen birçok diğer memeliden farklı olarak alpakalar, Ankara keçisi ve koyun gibi, tek tip life sahiptirler, yani kaba kıllar ve alt ince lifler olmak üzere iki farklı lif üretmezler .

     

    Alpakalar evcilleştirilmiştir ve Lama ailesine mensup hayvanlar arasında tekstil endüstrisi açısından en önemli olanıdırlar Alpakaların, kabarık tüyleri vücutlarından dışarıya çıkan Huacaya ve tüyleri heybetli görünüme sahip saç lüleleri seklinde vücutlarından sarkan Suri olmak üzere, iki farklı türü vardır . Suri’lerin tüyleri soğuğa karsı daha az izolasyon sağlayabildiğinden, bu hayvanlar Güney Amerika’nın sert dağ iklimine karsı daha az dayanıklıdırlar. Bu nedenle Suri türü daha az bulunmaktadır ve Alpaka popülâsyonunun %19-20’sini oluşturmaktadırlar. Ancak Suri’lerin lifleri daha uzun ve ipeğimsi olduğu için daha pahalıdır .

     

     

     

    alpaka1

     

     

     

    Alpakanın Tarihçesi
     
    Alpakaların tarihçesi Güney Amerika’nın tarih öncesi dönemlerine dayanmaktadır. Alpakaların 6.000 yıl önce evcilleştirilmiş olduğuna dair kanıtlar vardır. Elimizde Güney Amerika medeniyetleri tarafından geliştirilmiş herhangi bir yazılı dil kaydı bulunmaması alpakanın uzak geçmişini dökümante etme çabasını zorlaştırmaktadır. Alpakalar And mitolojisindeki tanrıça “Pachmana” ile ilişkilendirilmektedir.
    Alpakaların onlara iyi bakıldığı ve hürmet edildiği sürece dünyada kalmaları için insanlığa ödünç verildiğine inanılmaktaydı. Bu açıklamalara göre, alpakalar Peru’daki Ausangate dağında hediye olarak verilmiştir. İspanyol istilacılar Peru’ya vardığında tekstillere dayalı bir medeniyetle karşılaşmışlardır. İnka insanları alpaka, lama ve pamuk liflerinden üretilen dokumaların kullanıldığı bir toplumda yaşıyorlardı. And bölgesinde yasayan insanlar elbise giymekteydi ve alpaka lifleri en pahalılarından biriydi. Soylulara sadakat alpaka liflerinden yapılmış giysiyle ödüllendirilmekteydi. Mağlup olmuş lordların günahkârlığını hafifletmek için bir yığın alpakadan yapılmış tekstil ürününü bağışlamaktaydılar.Askerlerin ücretleri alpakadan yapılmış tekstil ürünleriyle ödenmekteydi.
     
    Bu toplumda kıyafet yapımı en büyük işletmecilikti. Alpakadan yapılmış tekstillerin konulduğu ambarlar çok değerliydi ve İnka askerleri savaştan geri çekilirken bunları kasten yakmışlardır. İspanyollar, bol miktardaki altın, gümüş ve değerli taşlar gözlerini kör ettiğinden, bu insanların gerçek hazinelerine itibar etmemişlerdir. Yerli insanlara boyun eğdirme ve oraları istila etme çabaları içerisinde, alpaka ve lamalar toplu olarak itlaf edilmişlerdir. Güney Amerika’daki alpakaların %90 kadarı itlaf edilmiş ve otlaklarda çürümeye terk edilmiştir. Bu mükemmel hayvanların sadece geriye kalan küçük miktarları yerli halk tarafından korunmuştur. Güney Amerika’nın İspanyol işgaline uğramasından sonra alpakalar geri planda kalmıştır . İngiliz tekstil tüccarı Sir Titus Salt tarafından keşfedildiği 19. yy ortalarına kadar alpaka lifi tam olarak bilinmemekteydi.
     
    Bu tarihten itibaren kasmir, ipek gibi dünyanın en pahalı lüks lifleri içerisinde yerini almıştır.
    Alpaka liflerinin Avrupa’ya ilk ihracı İspanya’ya olmuştur. İspanya da bu lifi Almanya ve Fransa’ya transfer etmiştir. 1808 yılında alpaka lifleri ilk kez İngiltere’de eğrilmeye çalışılmış, ancak çalışılamaz bir materyal olarak nitelendirilmiştir. 1830’da Benjamin Outram, alpaka liflerinden iplik yapmayı yeniden denemiş ve yine başarılı olamamıştır. 1836 yılında Bradford tarafından çözgüde pamuk kullanılarak alpaka içeren kumaş üretilmiştir.
     
    Çözgüde pamuk, atkıda alpaka kullanılması fikri alpakanın başarılı bir şekilde kullanılmasını sağlayan basit ve akıllıca bir fikirdi. Bradford halen alpaka için önemli iplik eğirme ve üretim merkezidir. Büyük miktarlarda iplik ve giysiler her yıl Avrupa kıtasına ve ABD’ye ihraç edilmektedir .
     
    Alpaka Liflerinin Dünyadaki Üretimi
     
    Dünyada şu an için var olan alpakaların %98’i halen Güney Amerika’da bulunmaktadır . Alpakalar Peru, Sili ve Bolivya’nın dağlık arazilerinde yasamaktadır. Dünya alpaka popülasyonunun %80’inden fazlası Peru’nun güneyinde, 3.700-5.000 m yükseklikte Titicaca gölünün kuzeybatısında, bulunmaktadır. Peru’da 120.000 aile geçimini sadece alpakadan sağlamaktadır . Her yıl 2 milyon ton lif üretilen yün endüstrisine kıyasla alpaka endüstrisi yıllık 4 bin ton lif üretmektedir . 2001 yılı verilerine göre yağıltılı alpaka liflerinin fiyatı 2-10 $/kg. arasında değişmektedir. Sir Titus Salt ve diğer Bradford üreticileri tarafından alpaka giysilerin başarılı bir sekilde üretiminden sonra alpaka yünü için büyük bir talep doğmuştur. Bu talep karşılanamadığından, alpakaların İngiltere, Avrupa kıtası ve Avustralya’da yetiştirilmek üzere yeni iklim koşullarına alıştırılma çabaları ve İngiliz koyunlarıyla melezlenmesi denemeleri yapılmış, ancak başarısız olunmuştur. Alpaka ile vikunyanın melezlenmesi de tatmin edici sonuçlar vermemiştir
    .
    Erkek lama ile disi alpakanın melezlenmesiyle “Huarizo”, erkek alpaka ile dişi lamanın melezlenmesiyle ise “Misti” adı verilen türler elde edilmiştir . Binlerce yıldan beri Güney Amerika’da (Peru, Arjantin, Sili, Bolivya) yetiştirilen alpakalar son yıllarda diğer ülkelere de ihraç edilmiştir. Alpaka Sahipleri ve Yetiştiricileri Birliği’ne (Alpaca Owners and Breeders Association) göre alpakalar günümüzde ABD, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, İngiltere ve birçok diğer ülkede yetiştirilmektedir .
     
    Alpaka Liflerinin Sınıflandırılması
     
    Alpakalar ortalama olarak her 18 ayda bir kırkılmakta ve her hayvandan yaklaşık 3.5 kg. lif (yavru alpakalardan 3 kg., yetişkin alpakalardan 5 kg.) elde edilmektedir . Hayvanlardan elde edilen gömlekler önce kum ve toprakları uzaklaştırmak için silkilmekte, kolay taşınabilecek tutamlar halinde katlanmakta, daha sonra torbalara doldurulmakta ve zamanla rutubetlenerek ağırlığı artmayacak seki1de hazırlanıp ambalajlanmaktadır. Bunun için gömlekler önce tartılmakta, renklerine göre sınıflandırılmakta ve dereceleri ayırt edilmektedir. Genel olarak alpaka yünleri renklerine göre: beyaz, gri, taba, açık kahverengi, koyu kahverengi, siyah ve karışık olmak üzere yediye ayrılmaktadır . Tüm alpaka yünlerinin değişik renkleri arasındaki oran genellikle şöyledir;
     
    % 12’si beyaz,
     
    % 22’si gri,
     
    % 15’i açık taba,
     
    % 15’i açık kahverengi,
     
    % 23’ü koyu kahverengi,
     
    % 10’u siyah
     
    % 10’u karışıktır.
     
    Yukarıda sözü edilen temel renklerin dışında alpakaların mavimsi gri, karamel rengi, kırmızı, mercan kırı, kahverengi/beyaz, siyah/beyaz gibi pek çok farklı rengi olabilmektedir .Moda endüstrisi için daha geniş bir renk aralığında boyanabilen beyaz ve taba renkli alpakalar tercih edilmektedir . Renk çeşitliliği çeşitli ülkelerin alpakaları arasında da farklılık göstermektedir;
     
    - Bolivya alpakaları 17,
     
    - Peru alpakaları 22,
     
    - Kanada alpakaları 9,
     
    - ABD alpakaları 7
     
    renge ayrılmaktadır.
     
    Yapağılar elde edildiği hayvanın yasına göre yavru (cria) (1 yasından küçük), “tui” (1-2 yas arası) ve yetişkin olarak ayrılmaktadır. Daha sonra bunlar hayvandan elde edildiği vücut bölmesine göre;
     
    (a) birincil yapağı (sırt, yan, omuz ve but kısımları)
     
    (b) boyun
     
    (c) diğer kısımlar (göğüs, karın, bacaklar)
     
    (d) parçalar (bas, baldırlar, kuyruk ve diğer ekstrem parçalar)
     
    olmak üzere 4 sınıfa ayrılmaktadır. Birincil yapağılar da inceliklerine göre;
     
    - yavru (22 μm)
     
    - çok ince (22.0-24.9 μm)
     
    - orta incelikte (25.0-29.9 μm) ve
     
    - kalın (>30 μm)
     
    şeklinde derecelendirilmektedir. Çok kalın koruyucu kıllar ve kemp kılları ana partilerden ayrılmaktadır.
     
    Yapağılar, uzunluklarına göre;
     
    - kısa (60 mm)
     
    - orta (60-120 mm)
     
    - uzun (>120 mm)
     
    seklinde sınıflandırılmaktadır .
     
     
    Alpaka lifleri arasında medulası bulunmayan lif oranı %10’dan daha azdır. Genellikle hepsinde medulanın mevcut olduğu görülmektedir. Korteks tabakasının kalınlığı medulanın mevcudiyetine göre değişmektedir. Çok ince lifler yalnız üst örtü hücreleriyle korteks tabakasından oluşmaktadır. Kalın liflerin bazılarında medula oranı %50’nin üstünde yer tutmaktadır .
     
     
     
     
    alpaka2
     
     
     
     
    Medulalı lifler daha az boya almakta ve bitmiş giyside kendini belli etmektedir. Bunlar ayrıca düşük dayanıma sahip olmaktadır. Kalın liflerde medulalı lif oranı ince liflere kıyasla daha yüksektir . Kaba kılların bazılarında medula iki kanallı olarak görülmektedir. Bu durum alpaka liflerinin enine kesitlerinde açıkça belli olmakta ve bunların diğer liflerden ayırt edilmesini sağlamaktadır. Alpaka liflerinin uzunluğuna görünüşü deve liflerine benzese de geçit lifler daha fazladır.
     
    İnce lifler 25-30 mikron, geçit lifler 40-50 mikron, kalın lifler ise 70-75 mikrondur. Pulcuklar net olarak fark edilememektedir. Liflerin enine kesiti daha çok ovaldir. İnce liflerde de medula görülmektedir. Renkli liflerde pigmentler belirgindir. Medula yuvarlak veya oval parçalıdır. Parçalı medula kalın liflerde görülmektedir. Ayrıca beyaz liflerde parçalı medulaya daha çok rastlanmaktadır.
     
    Alpaka Liflerinin Fiziksel Özellikleri
     
    Alpaka liflerinin kalitesini belirleyen parametreler şunlardır;
     
    - incelik (çap),
     
    - uzunluk,
     
    - renk,
     
    - temizlik ve
     
    - medulasyon derecesidir.
     
    Alpaka liflerinin mukavemeti yün gibi diğer doğal liflere kıyasla oldukça üstün olduğu için kalite ve dolayısıyla fiyatı belirleyen parametreler içerisinde yer almamaktadır. Lif uzunluğu önemli bir parametredir, çünkü üreticilerin daha ince ve mukavim iplikler üretmesine imkân sağlamaktadır. Lif inceldikçe uniformite artmaktadır. Bu nedenle, lif inceliği de fiyatı belirlemede bir diğer önemli parametredir .
     
    İncelik :
     
    İyi kalitede alpaka liflerinin çapı yaklaşık olarak 18 ile 25 μm’dir. İnce lifler tercih edildiğinden daha pahalıdırlar. Alpakalar yaslandıkça lifleri yılda 1 ile 5 μm kadar kalınlaşmaktadır. Lif kalınlaşmasının önemli bir nedeni aşırı beslemedir. Alpakalar aşırı beslendiklerinde kilo almamaktadırlar, ancak lifleri daha kalın bir hal almaktadır . 34 μm’den kalın olan lifler ise “lama tipi” olarak nitelendirilmektedir.
     
    Uzunluk
     
    Huacaya türünden elde edilen liflerin uzunlukları yavrularda 20-25 cm, yetişkinlerde 25-30 cm iken, Suri türünden elde edilen liflerin uzunlukları 50-55 cm civarındadır .
     
    Mukavemet
     
    Alpaka liflerinin mukavemeti tiftiğe yakındır. Yalnız bu liflerde pigmentlerin bulunuşu lif mukavemeti üzerine etki etmektedir. Genellikle siyah pigmentli alpaka lifleri beyaz renkli liflerden daha sağlamdır .
     
    Ondülasyon
     
    Hemen hemen örmeciler tarafından kullanılan bütün alpaka lifleri daha fazla kıvrıma sahip olan ve dolayısıyla yüne daha çok benzeyen Huacaya türüne aittir. Suri türüne ait alpakaların lifleri ise hemen hemen hiç kıvrıma sahip değildir . Bu nedenle bunlar dokuma kumaşların üretimine daha uygundurlar.
     
    Renk
     
    Alpaka lifleri mavi-siyah, kahverengi-siyah, kahverengi, taba, beyaz, gümüs grisi gibi pek çok renklerde olabilmektedir. Ancak daha geniş bir renk aralığında boyanabilen beyaz alpakalar seçimli üretme nedeniyle daha baskındır. Güney Amerika’da beyaz lifler koyu renkli olanlara göre daha iyi özelliklere sahip oldukları için tercih edilmektedirler. ABD ve başka ülkelerde koyu renkli liflere olan talep artmıştır. Yetiştiriciler mükemmel özelliklere sahip lif veren koyu renkli hayvanların yetiştirilmesi üzerinde özenle çalışmakta olup, bu alanda son 5-7 yılda önemli ilerleme kaydedilmiştir .
     
    Diğer Özellikler
     
    Alpakanın en önemli özelliği ipeğimsi, yumuşak tutumudur. Tutumu pek çok faktör etkilemekle beraber lif inceliği (çapı) en önemlisidir. Alpakanın değerli olmasına yol açan diğer özellikleri arasında parlaklığı,dayanımı, çok sıcak tutması (yapısındaki mikroskobik boyuttaki hava boşlukları sayesinde havayı hapsettiğinden yüne göre 7 kat daha sıcak tutmaktadır), dökümlülüğü, boyayı çok iyi alması ve pillinglenme eğilimi olmaması sayılabilir . Ayrıca merinos yününe göre aşınma dayanımı daha yüksektir .
     
    Yünün dalamasına karsı hassas olan birçok insan alpakayı rahat bir şekilde giyebilmektedir. Çünkü alpaka liflerinin dış yüzeyindeki pullar daha küçük, daha az belirgin ve birbiri üzerine daha az katlanmış durumdadır. Tüm bunlar alpakayı yüne göre daha yumuşak yapmakta ve aynı zamanda parlaklık ve dökümlülük özelliği kazandırmaktadır .
     
    Ayrıca alpaka lifleri minimum düzeyde lanolin içerdiği için alerji yapmamakta ve yüne karsı alerjisi olan kimseler tarafından giyilebilmektedir . Bu lifler su iticidir, ıslakken bile termaldir ve güneş ısını radyasyonuna karsı dayanıklıdır. Bu karakteristikler hayvanın sıcaklıktaki aşırı değişimlere karsı dayanabilmesini mümkün kılmaktadır. Dolaysıyla bu lifler aynı korumayı insanlara da sağlamaktadır.
     
    Alpaka Liflerinin Kimyasal Özellikleri
     
    Alpakalardan elde edilen lifler tiftiğe çok benzemektedir. Liflerdeki yabancı madde miktarı %25’geçmemektedir . Genellikle temiz lif oranı %85-90 dolaylarındadır .
     
    Bunlarda bulunan ortalama kükürt oranı %4.15, azot oranı %16.3 olarak bulunmuştur. Diğer lüks liflerle karşılaştırıldıklarında lama liflerinin bileşiminde kükürdün %0.5 oranında fazla o1duğu görülmektedir. Diğer kimyasal özellikleri bakımından büyük bir farklılık göstermemektedirler. Daha çok tiftik ve deve liflerine benzemektedirler. Alpaka liflerinin keçeleşme özelliği düşüktür . Alpaka lifleri, yün ve diğer hayvansal lifler gibi, disülfür köprülerinin oluşmasına yol açan sistin aminoasidinden yüksek oranda içermektedir. Liflerin mekanik özellikleri büyük ölçüde disülfür köprülerinin sayısına ve dağılımına bağlı olarak değişmektedir.
     
    Disülfür bağları veya polipeptid zincirleri ağartma maddeleri (yükseltgen veya indirgen), yüksek sıcaklık ve alkali işlemler gibi yaş işlem koşullarından kolaylıkla etkilenebilmektedirler. Örneğin, bir sistin aminoasidi 2 tane sisteik asit oluşturacak şekilde yükseltgenebilmektedir. Metilen mavisi heteroçiklik halka içeren bir tür bazik boyarmaddedir. Bu boya sisteik asitle zayıf asidik ortamda tuz oluşturmaktadır. Lifteki sisteik asit miktarı arttıkça metilen mavisi boyasının alımı da artmaktadır. Bu sayede lifleri metilen mavisi çözeltisiyle muamele ederek sisteik asit miktarını saptamak mümkündür. Sisteik asit, sistin aminoasidinin oksidasyon, yüksek sıcaklık veya diğer kimyasal işlemlerle parçalanması sonucu oluştuğundan, metilen mavisi ile işlem yapılarak ağartma veya boyama sonrası lifte oluşan hasar saptanabilmektedir. Alpaka gibi ince hayvansal lifler iç kortikal hücreler ve dış kütikula hücrelerinden oluşmaktadır.
     
    Boyacı için önemli olan dış tabakanın (yani kütikulanın) sekli ve yapısıdır. Kütikula da kendi içinde ekzokütikula, endokütikula ve epikütikula olmak üzere üç kısma ayrılmaktadır. Ekzokütikula kütikuladaki sistin aminoasitlerinin en büyük kısmını içermektedir. Endokütikula hücreleri düşük miktarda sistin aminoasidi içermektedir. Bu hücreler enzim tarafından parçalanabilmektedir. Düşük sistin içeriği endokütikulayı ekzokütikulaya göre kimyasal etkilere karsı daha hassas yapmaktadır. Epikütikula hücreleri kimyasal açıdan inert olan ince bir hidrofobik membrana sahiptir. Bu dayanıklı membran asitler, alkaliler, proteolitik enzimler, yükseltgen ve indirgen maddeler gibi kimyasallarla işlem sırasında lifin en son çözünecek kısmıdır .
     
    Alpaka Liflerinin Kullanım Alanları
     
    Alpaka lifleri yerli halk tarafından kullanılan çok basit ve ucuz giysilerden takım elbiseler gibi sofistike, pahalı ürünlere kadar çok çeşitli ürünlerin üretiminde kullanılmaktadır . Alpaka liflerinin en temel kullanım alanı örme giysiler ve hafif takım elbiseliklerdir. En büyük pazarlar ABD, Japonya ve İtalya’dır. Ayrıca İspanya, Bolivya, Kolombiya ve İngiltere önemli miktarda dokuma kumaş, Avustralya ve Arjantin ise önemli miktarda örme giysi ithal etmektedir.
     
    Kullanım alanlarını genişletmek için alpaka lifleri diğer liflerle, özellikle de yünle, karıştırılmaktadır. %70 alpaka %30 yün içerecek şekilde yapılan karışım, liflerin yumuşaklık, ipeğimsi tutum, dökümlülük, dayanıklılık ve sıcak tutma özelliklerini olumsuz etkilemeden alpakanın en önemli eksikliği olan elastikiyeti sağlamaktadır.
     
    Alpakayla yaygın olarak karıştırılan diğer lifler tiftik (ilave parlaklık ve mukavemet sağlar), ipek (parlaklık sağlar) ve pamuktur (alpakanın sıcak tutma özelliğini azaltır ve böylece her sezon giyilebilen giysi üretimini mümkün kılar) . 
     
     
     
     
    Yazan %PM, %27 %429 %2022 %12:%Oca in Tekstil Lifleri

Alpaka Lifi

?<