Cisimlerin, gözle görülmeyecek kadar küçük ayrıntılarının mercek altında büyüterek görüntünün incelenmesini sağlayan bir cihazdır. Mikroskopla liflerin yapısına bakarak düz veya karışık olup olmadığını, lif içindeki yabancı maddelerin görülmesini ve hangi türden olduğunu anlamamızı sağlayan cihazdır.
MİKROSKOPUN KISIMLARI
Genel olarak mikroskop iki büyük kısma ayrılarak incelenir.Mekanik kısım ve optik kısım olarak;
Mekanik Kısım :Mikroskobun mekanik kısmı; ayak, gövde, tabla ve tüpten ibarettir.
Mikroskop Ayağı:Mikroskobun ayakta durmasını sağlayan parçadır.
Mikroskop Kolu: Mikroskopta rahat çalışmak için mikroskobu istenilen eğikliğe getirmeye yarayan kısımdır.
Mikroskop tablası:İncelenecek cismin konulduğu metal parçadır. Daire veya kare şeklinde olabilen sabit ve bazen hareket edebilecek şekilde, ortasında aynadan (ışık kaynağından) yansıyan ışığın geçmesine yarayan bir deliği bulunur.
Mikroskop Masaları :Tablanın üzerindeki lamı sıkıştırmaya yarayan kısımdır.
Mikroskop Tüpü:Mikroskop kolunun üst kısmında bulunur. Üst kısımda oküler alt kısımda döner levhanın vidalandığı kısımdır. İç içe geçmiş iki madeni borudan ibarettir. Dış tüpü, düz bir dişliyle gövdeye tespit edilmiştir. Bu kısım büyük ve küçük ayar vidalarıyla aşağı ve yukarı hareket edebilir. Bu sayede göze göre nesnenin (objenin) net görülmesi ayarlanmış olur.
Döner Levha (Revolver) :Mikroskop tüpünün altında bir, iki, üç veya daha fazla objektif takılmasına yarayan ve mikroskop tüpünün alt ucunda bulunan hareketli kısımdır.Rovelvere takılan mercekler de yakınsak merceklerdir.
Ayar Vidaları: Mikroskop kolunda ya mikroskop tüpünün yada mikroskop tablasının hareketini sağlayan, cisim üzerinde fokusu gerçekleştiren vidalardır.
Optik Kısım: Mikroskobun ikinci ve en önemli kısmı optik kısmıdır. Optik kısmı okülerle objektifleri taşıyan ve dairesel dönebilen rovelver denilen kısımdan ibarettir.
Ayna :Mikroskop tablasının altında her yöne hareket edebilen ışık kaynağından gelen ışığı objenin üzerine gönderen kısımdır.
Işık kaynağı: Mikroskopta ya doğal ışık olan güneş ışığını aydınlatma için kullanılır ya da üzerinde bulunan kuvvetli ışık veren ışık kaynaklarından incelenecek cismin aydınlatılmasında kullanılır.
Diyafram: Diyafram aynanın üst kısmında,kondansörün altında bir kol aracılığıyla ortasındaki delik kısmı istendiği kadar daraltıp genişletmek suretiyle nesneye gelen ışık miktarını ayarlar. Mikroskopta incelenecek olan madde, mikroskobun tipine göre lam ve lamel adı verilen farklı kalınlıklarda iki ince cam kısım arasında veya doğrudan mikroskobik olarak gözlenir. (Lam: 75 mm boyunda 25 mm eninde ince camdan yapılmış bir plaktır. Lamel: 14, 18, 20 veya 22 mm en ve boyunda çok ince [0,2 mm kalınlıkta] bir cam karedir.)
Kondansör: Diyaframın üstünde mercek sisteminden oluşan Kondansör bulunur. Gelen ışınları preparat üzerlerinde toplayıp, objenin aydınlanmasını sağlar.
Objektifler:İncelenecek cismin tam üzerinde mercek sistemlerinden ibaret olan objektifler, cismin büyütülmüş ters görüntüsünü verir. Objektifler döner levhaya takılırlar döner levhalarda büyütme derecesine göre 3–4 tane objektif bulunur.
Oküler :Mikroskop tüpünün üst kısmında bulunur ve biri küçük diğeri büyük iki mercekten oluşur. Bazı mikroskoplarda çift oküler bulunur. Farklı büyütmelere sahip, göze gelen tarafta bulunan yakınsak bir mercekten ibarettir. Objektifin meydana getirdiği gerçek görüntüyü büyüterek zahiri bir görüntü verir.
MİKROSKOPUN KULLANILMASI
Ayna veya ışık kaynağından gelen ışınlar, optik kondansörden bir ışık huzmesi halinde çıkarak, incelenecek cisimden geçip objektife ulaşır. Objektif, kuvvetli bir projeksiyon makinesinde olduğu gibi, mikroskop tüpünün üst kısmından 11 mm aşağıda birinci görüntüyü meydana getirir. Burada bir prizma aracılığı ile okülerden çıkan görüntü, gözün retinasına ulaşır. Oküler mercekleri, objektiften gelen görüntüyü gözden 25 cm uzakta tekrar büyüterek gösterir. Aslında göz retinasına düşen görüntü bu son görüntünün, görüntüsüdür. Objektifte 150x mertebesinde büyüyen ilk görüntü, okülerle 20x kadar daha büyütülünce; göz, cismi 150x20= 3000x misli büyük görmüş olur.
MİKROSKOPTA BOYUNA GÖRÜNTÜ
Liflerin uzunlamasına görünümlerinin incelenebilmesi için uygun bir preparat hazırlanması gerekir. Bunun için alkolle iyice temizlenmiş olan lam‟a, gliserin (veya başka bir bağlayıcı) damlatılır ve üzerine yeteri kadar lif konulur. Bu hazırlanmış liflerin üzerine lamel kapatılır. Preparata konan gliserin lam üzerine aşağıdan gelen ışığın lifler arasında muntazam bir şekilde yayılmasını sağlar.Lameli kapatma sırasında, hava kabarcıkları meydana gelmemesi için lamel lam üzerine yatay olarak bırakılmalıdır.
Aksi halde lam ile lamel arasında kalan hava kabarcıkları görünümün iyi belirlenmesine engel olur. Bunu önlemek için lamel iki tarafından tutulur, bir kenarı sıvı damlasının yanında, lam ile açı oluşturacak tarzda lam‟a değmesi sağlanır. Lamelin lam‟a değen kenarını sıvı kapayınca, karşı taraf yavaşça bırakılır. Bu suretle lam ile lamel arasına bir tabaka halinde girmiş olur.Görüntünün net görülmesi için lameli düzgün yerleştirmek gerekir.Lama konulan sıvı damlası ne çok ne de az olmamalıdır. Bu şekilde hazırlanan preparatla liflerin mikroskop altında uzunluğuna görünüşleri elde edilebilir.
MİKROSKOPTA ENİNE GÖRÜNTÜ
Bütün lifleri boyuna görünüşleri ile tanımamız her zaman mümkün değildir. Bu nedenle bazen liflerin enine kesitlerini almak gerekir. Bunun için çeşitli araç ve gereçlerden faydalanılır. Enine kesit almak için, daha iyi sonuç almak için, lifler önce elle mümkün olduğu kadar paralel hale getirilir.
Enine kesit alma da bazı yöntemler geliştirilmiştir. Bu yöntemlerden başlıcaları,en basitinden gelişmişine doğru:
1-Mantar
2-metal Plaka
3-El mikrotomu
4-Kızaklı ve döner mikrotom
5-Ultra mikrotomdur.
Enine kesit almada en önemli husus, liflerin önceden çok iyi paralel duruma getirilmiş olmalarıdır. Çünkü karışık ve düğümlenmiş liflerden alınan kesit, enine kesit olmaz..
>>>>> Mantar ile enine Kesit
Mantarla enine kesit alma metodunda, uygun bir şişe mantarına (çok sert veya çok yumuşak olmayan) görüldüğü gibi, önce paralel hale getirilmiş lif demeti iplik yardımıyla toplanır ve daha sonra iğne ile mantarın içinden geçmesi sağlanır.
Burada küçük mikrotom yardımıyla mantar içinden geçmiş lif demeti mikrotom tarafından sıkıştırılır ve mantar jilet aracılığı ile 1 mm kalınlığında bir kesit kesilir.Daha sonra buradan alınan kesit cımbızla lam üzerine yerleştirilir ve üzerine 1 damla gliserin damlatılarak lamel kapatılır. Bu şekilde hazırlanan preparat mikroskoba yerleştirilerek, mikroskopta lifin enine kesiti incelenir.
>>>>> Metal Plaka ile Enine Kesit
Metal plaka, üzerinde 0,5 mm / 0,25mm çapında delikleri bulunan yaklaşık 0,5mm kalınlığında olan paslanmaz ve sert bir metalden yapılmış, lam‟a benzeyen boyutlara sahip plakadır.Şekilde görüldüğü gibi, ince ve sağlam bir iplikten geçirilmiş olan lifler, ipliğin iki ucu birlikte çekilerek deliğe geçirilir.
Liflerin deliği kapatacak miktar da olması gereklidir. Liflerin deliği iki tarafında kalan kısımları, plaka yüzeyinden keskin bir jiletle, plaka yüzeyinden bir defada kesilir. Kesit bu şekilde veya üzerine bağlayıcı bir sıvı konup, lamelle kapatılarak, mikroskopta incelenir. Bu metot, enine kesitli fazla girintili çıkıntılı kimyasal lifle kaba ve karışık hayvansal liflerin enine kesitinde gayet iyi sonuç veren, pratik ve hızlı bir metottur.
>>>>> El Mikrotomu ile Enine Kesit
El mikrotomu, istenilen kalınlıkta kesit almaya imkân veren basit bir alettir. El mikrotomu ile kesit alabilmek için, mantar, mürver özü ve bir blok materyali üzerine blok edilen lifler, aletin özel yerine tespit edilir ve bir mikovida yardımı ile yukarı itilerek jilet veya özel keskin aletlerle kesilirler.
>>>>> Hardy Mikrotomu ile Enine Kesit
Hardy mikrotomu, bir birinin içine geçen, iki metal plakadan ibarettir. Plakalardan birinde kesiti alınacak olan liflerin konumunu ayarlayan bir yarık bulunur, Kesit alabilmek için, yarığa iyice sıkıştırılmış olan lifler her taraftan keskin bir jiletle kesilir. İyi bir kesim yapılıp yapılmadığını anlamak için, lif demetinin kesim yeri kontrol edilir.
Hayvansal Liflerin Boyuna Görünüm ve Enine Kesit Özellikleri
YÜN
Uzunlamasına Görüntü : Yüzey pulcuklarla kaplıdır. Yüzeyde pulcuklara göre enine izler bulunur.Düz bir silindir gibi görünür.
Enine Görüntü : Yuvarlak ya da yuvarlağa yakın oval kesitlidir. Kaba yünlerin orta kısımlarında Medula adı verilen boşluk vardır.
MOHER
Uzunlamasına Görüntü : Yün gibi, ancak pullar daha seyrektir.
Enine Görüntü : Geniş yuvarlak yer yer noktalı. Kenarlarda belirgin koyuluk vardır.
TAVŞAN
Uzunlamasına Görüntü : Boyuna görünümü zincir şeklinde, medulalıdır.
Enine Görüntü : Kalın medulası bulunan düzensiz elipsler halindedir.
İPEK
Uzunlamasına Görüntü : Pürüzsüz, şeffaf, düzgün yüzeylidir.Uzunlamasına belirgin çizgiler yoktur. Düğümler içerebilir.
Enine Görüntü : Üçgen şeklindedir ve üçgenin uçları yuvarlatılmış gibidir. Boyut ve şekil olarak düzgün değildir
DEVE
Uzunlamasına Görüntü : Boyuna kesit düz silindir şeklindedir. Noktalar görülür
Enine Görüntü : Geniş yuvarlak, noktalı görünüme sahiptir.
KAŞMİR
Uzunlamasına Görüntü : Yün ve mohere benzer. İnce çubuklu pulcuklu görünümü vardır.
Enine Görüntü : Yuvarlak, orta kısımları yoğun olmak üzere noktalıdır
ALPAKA
Uzunlamasına Görüntü : Kesikli, uzun medula görünür.
Enine Görüntü : Yuvarlak, orta kısmında medula görünür. Diğer kısımlar noktalıdır.
Rejenere Liflerin Boyuna Görünüm ve Enine Kesit Özellikleri
VİSKOZ RAYON
Boyuna Görümü : Oldukça belirgin boyuna çizgilere sahiptir. Cam çubuğa benzer.
Enine Görünüm : Düzgün olmayan Şekildedir. Girintili çıkıntılı görünüme sahiptir.
ASETAT
Boyuna Görümü : Seyrek boyuna çizgiler vardır. Cam çubuğa benzer.
Enine Görünüm : Düzgün olmayan şekildedir. Loblu görünüme sahiptir. Dilimleri düzensizdir.
KAZEİN
Boyuna Görümü : Düz olmayan çubuk şeklindedir. Belirgin boyuna çizgiler yoktur
Enine Görünüm : Düzgün olmayan şekildedir.Yuvarlağa yakın loblu görünüme sahiptir
Liflerin mikroskobik yapılarını incelenmesi, onlarının tanınmasında önemli bir yoldur. İplik, dokuma, örgü ve yüzeylerinin hangi lif veya liflerde yapıldığını anlamak için mikroskoptaki görünüşlerini inceleyerek kimyasal işleme gerek kalmadan mümkündür. Diğer yandan, mikronla ifade edilen kalınlıkta olan lifleri meydana getiren tabakalar ve bunlar yerleşim düzeni ancak mikroskopta incelenebilir.
Liflerin uzunluğuna ve enine kesit görünüĢündeki tabakalarının farklılıkları veya benzerliklerini ancak mikroskopta incelenerek anlaşılabilir. Çoğu zaman benzer lifler için mikro kimya işlemleri gerekebilir.
Sentetik liflerin boyuna görünüm ve enine kesit özellikleri
