S.1. Ön Terbiye demektir?
C.1.
Ön terbiye işlemleri, tekstil terbiyesinin başlangıcında, diğer terbiye işlemlerine hazırlık olarak ve mamulün görünümünü güzelleştirmek için yapılan mamuldeki yabancı maddeleri uzaklaştırma işlemlerinin tümüne denir.
S.2. Ön Terbiye işlemleriyle tekstil materyalinin hangi özellikleri geliştirilir?
C.2.
A-Görünümü (boyama, basma, parlaklaştırma, matlaştırma vb.)
B-Tutumu (yumuşatma, sertleştirme, dirileştirme, kayganlaştırma vb.)
C-Kullanım özellikleri ( kolay ütülenir, güç tutuşur, su itici, çekmez vb.)
S.3. Ön Terbiye işlemleriyle tekstil materyalinin özellikleri geliştirildikten sonra mamulün neyi artar ve hangi işlemlere hazır hale getirilir?
C.3. Bu işlemler sonucunda mamulün hidrofilliği artar. Boyama, baskı, apre gibi sonraki işlemlere hazır hâle gelir.
S.4. Selüloz Esaslı Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinin yapılmasının amacı nedir?
C.4.
Pamuk lifindeki yağ, mum, pektin gibi yabancı maddeler görünümünü hafif sarımtırak yapmakla kalmaz, life hidrofob (su itici) bir özellik de verir.
Boyama, basma ve apre gibi terbiye işlemlerinin yapılabilmesi için pamuklu malzemenin üzerindeki yabancı maddelerin uzaklaştırılarak hidrofilliğinin (su seven, su emici) arttırılması gerekir.
Böylece lifin boyarmadde ve diğer kimyasal maddeleri alabilmesi sağlanmış olur.
S.5. Selüloz Esaslı Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemler nelerdir, maddeler halinde yazınız?
C.5.Yakma-Haşıl sökme- Bazik işlemler (Hidrofilleştirme) - Pamuklu mamullerin ağartılması - Merserizasyon
S.6. Selüloz Esaslı Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinden olan yakma işlemini anlatınız?
C.6.
Yakma işlemi, kumaş üzerinde bulunan hav tabakasını (tüycükleri) yok etmek amacıyla yapılır.
Hav tabakasının ortadan kalkması sonucunda kumaş yüzeyine bir düzgünlük kazandırılmış olur.
Ayrıca dokuma dairesinde çözgü ipliklerini sağlamlaştırmak (mukavemet kazandırmak) ve kayganlaştırmak için yapılan haşıllama sonucu kumaş üzerinde kalmış olan nişastalı maddelerin de uzaklaştırılmasına yardımcı olunur.
S.7. Selüloz Esaslı Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinden olan haşıl sökme işlemini anlatınız?
C.7.
Kumaşların dokunması sırasında çözgü iplikleri, mekiğin gidip gelmesi ve diğer mekanik zorlamalarla karşı karşıya kalır.
Bu iplikleri belirli bir derecede koruyabilmek ve kopmalarını azaltabilmek için haşıllama işlemi uygulanır.
Haşıl maddeleri hidrofob (su itici= su sevmeyen) özelliğe sahiptir.
Ayrıca tekstil materyaline sert ve dökümü engelleyen bir tutum verir.
Bu nedenlerle pamuklu mamul üzerindeki haşılın giderilmesi gerekir.
Haşıl sökme işleminin sonucunda liflere hidrofil özellik kazandırılır ve mamulün sertliği giderilmiş olur.
S.8. Selüloz Esaslı Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinden olan Bazik işlemleri (Hidrofilleştirmeyi) anlatınız?
C.8.
Bazik işlemin esası; pamuk lifleri içerisindeki ve üzerindeki bütün yabancı maddelerin uzaklaştırılması, ham pamuklu mamulleri alkali çözeltiyle muamele etmeye dayanır.
Bazik işlem sonucu mamul yüksek düzeyde su emici hâle gelir (hidrofilleşme).
Ayrıca liflerdeki yabancı maddeler uzaklaştığından ve liflerdeki doğal boyar maddelerin bir kısmı bozuştuğundan, ham bezin sarımtırak rengi de biraz açılır, beyazlaşır.
S.9. Selüloz Esaslı Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinden olan Pamuklu mamullerin ağartılması anlatınız?
C.9.
Pamuklu mamuller ham hâlde sarımtırak bir renge sahiptir. Gerek beyaz olarak kullanılacak malların gerekse boyanacak ve basılacak pamuklu mamullerin ağartılması gereklidir. Ağartma boyamanın canlılığı ve parlaklığı için gereklidir. En önemli pamuk ağartma maddeleri şunlardır:
H2O2 ve Na2O2 (Hidrojen peroksit ve sodyum peroksit)
NaOCl (sodyum hipoklorit )
NaClO2 (sodyum klorit)
S.10. Selüloz Esaslı Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinden olan merserizasyonu anlatınız?
C.10.
Merserizasyon, yalnızca pamuk elyafına özgü bir işlem olup pamuklu iplik, dokuma ya da örme kumaşlarda kalıcı bir parlaklık kazandıran ön terbiye işlemidir.
Kalıcı parlaklığın yanında bu işlem ile mukavemet, yıkanabilirlik, boyut değiştirmezlik ve boyar madde alımı artar.
Mamulün görünümü düzgünleşerek gıcırtılı bir tutum elde edilir.
Merserize işlemi, pamuklu kumaşı kuvvetli soğuk sudkostik çözeltisi ile iyice emdirmek ve gerilim altındayken su ile sudkostiği uzaklaştırarak stabilize etmek şeklinde gerçekleştirilir.
S.11. Protein lif grubu kaç kökene ayrılır, isimleri nelerdir?
C.11. Protein lif grubu 2’ye ayrılır. Kıl kökenli ve salgı kökenli olmak üzere iki kısımda incelenir.
S.12. Kıl kökenli yünü oluşturan proteinin özel adı nedir?
C.12. Keratin
S.13. Salgı kökenli olan ipeği oluşturan proteinin özel adı nedir?
C.13. Fibroindir.
S.14. Hayvansal liflerin yapı taşı nedir?
C.14. Proteindir.
S.15. Yünlü Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemleri nelerdir, yazınız?
C.15. Yünün yıkanması -Yünlü mamullerin karbonizasyonu- Yünlü mamullerin beyazlatılması- Dinkleme
S.16. Yünlü Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinden olan Yünün yıkanmasını anlatınız?
C.16.
Yünlü mamullerin ön terbiyesinde en önemli işlem yıkamadır.
Yün elyafı, yapısında fazla miktarda yabancı madde içerdiğinden ve bu yabancı maddeler iplik elde edilmesi sırasında rahatsız edici olduğundan yapak hâlinde yıkanır.
S.17. Yünlü Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinden olan Yünlü mamullerin karbonizasyonu anlatınız?
C.17.
Kirli yün liflerinde ağırlıklarının %5-40'ı kadar bitkisel artıklar bulunmaktadır.
Pıtrak, diken, ot, yaprak ve yem artıkları gibi bitkisel kaynaklı maddelerin bir kısmı kirli yünün üzerinden yıkamayla uzaklaştırılır.
Fakat pıtrak, diken gibi liflere iyi tutunmuş maddeler yıkama ve hatta mekaniksel işlemlerle bile uzaklaştırılamaz.
Bu durumlarda kimyasal yöntemlerden faydalanma yoluna gidilir ki yünlerdeki bitkisel artıkları uzaklaştırmak için yapılan kimyasal işleme “karbonizasyon” (kömürleştirme) denir. Karbonizasyon işleminin esasını, mamulün inorganik asitlerle veya ısıtılınca asidik özellik gösteren tuzlarla yüksek temperatürlerde işlem görmesi oluşturur.
S.18. Yünlü Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinden olan Yünlü mamullerin beyazlatılmasını anlatınız?
C.18.
Ağartma (beyazlatma) yün sektöründe pamuklularda olduğu kadar önemli ve sık uygulanan bir işlem değildir.
Dünyada tüketilen yünün büyük bir kısmı koyu ve donuk renkte boyanmış mamullerin yapımında kullanıldığından, ağartılmalarına gerek yoktur.
Beyazlatma daha çok beyaz trikotajlar, açık tonlarda boyanacak kumaş ve trikotajlar ile basılacak yünlü mamuller için gereklidir.
Bu durumlarda yünün doğal sarımtırak rengi rahatsız edeceğinden bir ağartma işlemiyle giderilmesinde fayda vardır.
S.19. Yünlü Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinden olan Yünlü mamullerin dinklenmesi ne demektir, anlatınız?
C.19.
Dinklemenin esası, yün liflerinin keçeleşme özelliğinden faydalanılarak kumaşın görünüm ve tutumunun değiştirilmesidir.
Dinkleme sonucu kumaşlar yalnız az veya çok keçeleşmiş bir yüzey yapısı kazanmakla kalmaz.
Aynı zamanda dokuma tekniğiyle elde edilmesi olanaksız derecede sıkılaşır.
Bunun sonucu olarak da kumaşların bütün dayanımlarında bir artma olduğu gibi rüzgâr ve diğer dış etkenlere karşı koruma ve dolayısıyla sıcak tutma özelliği de artar.
S.20. İpek liflerinin ağartılmasını anlatınınz?
C.20.
Yün liflerinde olduğu gibi, ipek liflerinin ağartılması da indirgen veya yükseltgen maddelerle yapılabilir.
Fakat genelde serisini uzaklaştırılmış lifler yeterli beyazlığa sahip olduklarından eğer beyaz olarak kullanılmayacaklar veya açık tonda, canlı nüanslarda boyanmayacaklarsa ağartılmalarına gerek yoktur.
İpek lifleri indirgen veya yükseltgen maddelerle ağartılır.
S.21.Ham ipek ipliği hangi maddeden dolayı sert, mat ve hidrofob bir karaktere sahiptir?
C.21.Serisinden dolayı sert, mat ve hidrofob bir karaktere sahiptir.
S.22.İpek lifinde koza kaynatmayı anlatınız?
C.22.
Kozalardan lif uçlarının bulunarak çekilebilmesi için kozaların sıcak su ve buharla işlem görmesi gerekmektedir ki bu işleme “pişirme” veya “koza kaynatma” adı verilir.
Koza kaynatmadan amaç; liflerdeki serisin kısmını yumuşatmak ve bu sırada kozaların içerisinin suyla dolmasını sağlamaktır.
S.23. İpek lifinde serisin maddesi nasıl uzaklaştırılır, açıklayınız?
C.23.
Kozalardan kesiksiz lif hâlinde çekilen ipek tellerini bir araya getirerek ve belirli bir katlı büküm vererek elde edilen ipek ipliklerine “ham ipek” veya “gege” denir.
Ham ipek liflerinde fibroinin etrafını saran serisin, ipeğe mat bir görünüm ve gevrek bir tutum verir.
Bu nedenle ham ipek liflerine serisin uzaklaştırma işlemi uygulanır.
Serisin uzaklaştırma işlemi genellikle sıcak yeşil sabun çözeltisiyle yapılır.
S.24. Sentetik Mamullere Uygulanan Ön Terbiye İşlemleri nelerdir, maddeler halinde yazınız?
C.24.
Yıkama-
Termofiksaj (Isıl Fiksaj)-
Beyazlatma-
S.25. Sentetik Mamullere uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinden olan yıkama ne demektir, anlatınız?
C.25.
Sentetik mamuller üzerinde; elyaf eğirme işleminden gelen preperasyon maddesi, makine yağları, işaretleme boyaları, depolamada oluşan kirler gibi mamulün temiz görünümünü bozan kirler içerir.
Bu maddeler boyamada ve diğer terbiye işlemlerinde sorun yaratacağından bir ön yıkama işlemi yapılmalıdır.
S.26. Sentetik Mamullere uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinden olan Termofiksaj (Isıl Fiksaj) ne demektir, anlatınız?
C.26.
Termofiksaj (Isıl Fiksaj)
Sentetik materyaller genel olarak boyut stabilitesinin sağlanması için termofiksaj işlemine tabi tutulur.
Termofiksaj, buharla fiksaj veya hidrofiksaj tekniklerinden birisi kullanılarak sağlanır.
Bu işlem ile çekmezlik sağlanması yanında polyester elyafın pilling tehlikesi, poliakrilonitril elyafın da kırık izi oluşma tehlikesi azalır.
S.27. Sentetik Mamullere uygulanan Ön Terbiye İşlemlerinden olan Beyazlatma ne demektir, anlatınız?
C.27.
Poliamid ve polyester lifleri temiz ve beyaz lifler olduklarından çoğunlukla ağartma yapmaya gerek yoktur.
Ancak ışık etkisiyle sararma, ağartılan liflerde daha az olduğu için ağartma yapılabilir.
Poliakrilonitril lifleri, polyester ve poliamidden farklı olarak sarılık göstermektedir.
Bu nedenle beyaz olarak kullanılacak veya açık renklere boyanacak poliakrilonitril malzemenin ağartılması gerekmektedir.
S.28. Pamuklu Mamulleri Beyazlatmanın Amacı nedir?
C.28.
Ham hâldeki pamuklu mamullerin sarımtırak rengini gidermek için ağartılması gerekir.
Özellikle boyanacak veya basılacak kumaşta açık renkler kullanılacaksa ağartma çok iyi yapılmalıdır, aksi hâlde istenen açık renkler elde edilemediği gibi boyama veya baskıda parlak, canlı renkler de elde edilemez.
Beyaz olarak piyasaya çıkacak pamuklu materyallerde ağartma vazgeçilmez bir işlemdir.
Bu işlemle pamuklu mamulün hidrofilliği de artırılmış olur.
S.29. Pamuklu mamülleri Beyazlatma Yöntemleri nelerdir, açıklayınız?
C.29.
Ağartıcılar, lif içerisindeki renk bileşikleri ile tepkimeye girerek ( indirgenerek ya da Yükseltgenerek ) onları temiz hâle getirir.
Pamuklu mamullerin ağartılmaları esas olarak yükseltgen (oksidatif) etki gösteren maddelerle yapılır.
En önemli pamuk ağartma maddeleri şunlardır:
A- H2O2 ve Na2O2 (Hidrojen peroksit ve sodyum peroksit)
B- NaOCl (sodyum hipoklorit )
C- NaClO2 (sodyum klorit)
Hidrojen peroksit piyasada pamuklu mamuller için en yaygın olarak kullanılan ağartma maddesidir. Hidrojen peroksit hem soğuk hem de sıcak yöntemlerde kullanılabilir.
Ağartma asidik ya da bazik çözeltilerle yapılabilse de peroksitlerle ağartma, genellikle bazik ortamda pH 10-12’de ve kaynama sıcaklığında yapılır. Ağartma sonrası anti-peroksit enzimleri kullanılarak banyoda ve mamul üzerinde kalan H2O2 uzaklaştırılır.
S.30. Hidrojen Peroksit İle Ağartma Flottesinde Bulunan Maddeler nelerdir, açıklayınız?
C.30.
Pamuklu mamullerin hidrojen peroksit ile ağartılmasında aşağıdaki kimyasal maddeler kullanılır;
A-Sodyum hidroksit (NaOH): Ortamın bazik olmasını sağlar ve ağartmaya yardımcı olur. Ayrıca mamul üzerinde kalmış olan yağ, mum, pektin gibi maddelerin ve kumaş biti denilen kırılmış pamuk çekirdeklerini uzaklaştırılır.
B-Islatıcı: Kumaşın daha kolay ve hızlı ıslanmasını sağlar.
C-Stabilizatör: H2O2’nin parçalanmasını azaltan kimyasal maddelerdir. Çünkü H2O2 nin parçalanması elyafın zarar görmesine, dayanımının düşmesine neden olur.
D-Hidrojen peroksit (H2O2):Ağartma maddesi olarak görev yapan yükseltgen maddedir.
E-Antiperoksit: Ağartma sonrası banyo içinde ve mamul üzerinde H2O2 in giderilmesini sağlar.
S.31. Asit boyar maddelerin haslıklarını anlatınız?
C.31.
Asit boyar maddeleri yünün düzgün ve eşit bir şekilde boyanmasını sağlayan canlı ve parlak renkleri olan boyar maddelerdir.
Işık haslıkları iyidir, yıkama haslıkları bazı tiplerinde iyi değildir, ter haslıkları düşüktür. Kuru temizleme haslıkları oldukça kötüdür
Kuvvetli asidik ortamda boyayan asit boyar maddelerinin yaş haslıkları düşük, ışık haslıkları orta seviyededir.
Zayıf asidik veya nötral ortamda boyayan asit dink veya asit süper dink boyar maddeleri en yüksek yaş haslıklarına sahip olan boyar maddeleridir.
Orta kuvvette asidik ortamda boyayan asit boyar maddelerinin yaş haslıkları asit boyar maddeleri kadar düşük değildir.
