- 1-Tek fazlı dokuma makineleri
- 2-Çok fazlı dokuma makineleri
- olmak üzere ikiye ayrılır.
1-TEK FAZLI DOKUMA MAKİNELERİ
Tek fazlı dokuma makineleri makinenin tek bir kursunda temel dokuma işlemlerini yani ağızlık açma, atkı atma ve tefelemeyi bir kez gerçekleştirmektedir.Kumaş oluşumu makine kursunun peş peşe sürekli tekrarlamasıyla meydana gelmektedir.Tek fazlı dokuma makinesi tanımlamasında dokuma makinesinin atkı atma sisteminin ,ağızlık açma sisteminin ve diğer mekanizmalarının çeşidi önemlidir.Günümüzde dokuma endüstrisinde kullanılan dokuma makinelerinin hemen hepsi tek fazlı dokuma makineleridir.Sadece bazı özel dokuma makineleri çok fazlı dokuma makinesi kategorisine girmektedir.Tek fazlı dokuma makinelerinin gelişimi içinde üretimlerini arttırmak için en fazla atkı atma sistemleri üzerinde çalışılmıştır.
2-ÇOK FAZLI DOKUMA MAKİNELERİ
Son yıllarda tekstil endüstrisindeki gelişmeler özellikle dokumacılık alanında kayda değer gelişmelerin kaçınılmaz olduğunu göstermiştir..Üretici firmalar pek çok açıdan yeni olan yaklaşımlarını kumaş üreticilerine sunmak zorunluluğundadır.Dokumacılıktaki bu gelişmeler ürün kalitesini gözden uzak tutmadan, daha yüksek hızları hedeflemek zorundadır.Sektörde en yaygın kullanım alanına sahip mekikçikli ve kancalı tek fazlı dokuma makineleri, sahip oldukları konstrüksiyonlarla dokuma üretkenliği için ulaşabilecekleri son noktaya neredeyse gelmiş durumunda olsa bile teknolojinin sınır tanımayacağı da kaçınılmaz gerçekler içerisindedir.Bu yüzden makine üreticileri devamlı surette ARGE çalışmalarına önem vermek zorundadır
TEK FAZLI DOKUMA MAKİNELERİ
Tek fazlı dokuma makineleri makinenin tek bir kursunda temel dokuma işlemlerini yani ağızlık açma, atkı atma ve tefelemeyi bir kez gerçekleştirmektedir.Kumaş oluşumu makine kursunun peş peşe sürekli tekrarlamasıyla meydana gelmektedir.Tek fazlı dokuma makinesi tanımlamasında dokuma makinesinin atkı atma sisteminin ,ağızlık açma sisteminin ve diğer mekanizmalarının çeşidi önemlidir.Günümüzde dokuma endüstrisinde kullanılan dokuma makinelerinin hemen hepsi tek fazlı dokuma makineleridir.Sadece bazı özel dokuma makineleri çok fazlı dokuma makinesi kategorisine girmektedir.Tek fazlı dokuma makinelerinin gelişimi içinde üretimlerini arttırmak için en fazla atkı atma sistemleri üzerinde çalışılmıştır.
TEK MEKİKLİ DOKUMA MAKİNELERİ:
Tek mekikli dokuma makinelerinde atkı ipliği her ağızlık ta mekik aracılığıyla tefenin sağında ve solunda buluna mekik yuvaları arasında tefe üzerindeki mekik yolunda gidip gelir.Bu işlem mekiğin içindeki atkı masurası boşalıncaya kadar devam eder.Atkı masurası boşalınca batarya tertibatı ile otomatik olarak yenisiyle değiştirilir.Mekiğin fırlatılışı vurucu kol ile gerçekleşir.Vuruş tertibatları çok çeşitli şekillerde olmaktadır.Tek mekikli dokuma makinelerinin atkı atma sistemlerinin dışında bütün temel elemanlar ve işlemler tek fazlı dokuma makineleriyle aynıdır.
ÇOK MEKİKLİ ( KASALI ) DOKUMA MAKİNELERİ :
Tezgahın her iki tarafında da yalnız birer adet yuva bulunan konvansiyonel mekikli tezgahlara denir. Bu tür tezgâhların yalnız bir adet mekiği vardır ve dolayısıyla tek renkli tek tip atkı ipliğiyle kumaş dokurlar.Üst üste yerleştirilmiş bir tarafta veya her iki tarafta da iki veya daha çok yuva bulunan mekikli tezgâhlara kasalı tezgah denir. İki veya daha fazla renkli atkı kullanılması gereken kumaşlar için yukarı veya aşağı doğru hareket ettirilir. Belirli bir zamanda yalnız bir mekik dokumayı sürdürür. Genellikle her yuvada içinde değişik renkte atkı ipliği bulunan bir mekik bulunur. Kasalar dikey olarak hareket eder ve ağızlıkta kullanılacak uygun mekik vurucu kolun seviyesine gelir. Böylelikle değişik renkte atkı varyasyonları yapılabilir.Bazen değişik renkteki ipliklerin yerine kumaşa bir efekt vermek için değişik tipte atkı ipliklerde kullanılır. İlk zamanlarda döner fişek yataklı ve revolver denilen tabancalarda olduğu gibi tezgâhın sol tarafında döner mekik yuvalı kasalı tezgâhlarda geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Bunlara döner kasalı tezgâhlar denir. Günümüzde bu tezgâhlar hızları, farklı renk ve cins atkı kullanma olanağının sınırlı olması nedeniyle kullanılmamaktadır. Kasalı dokuma makineleri otomatik masura değiştirme tertibatının kasa hareketleriyle kombine edilememesiyle nedeniyle artık üretilmemektedir.
MEKİKSİZ DOKUMA MAKİNELERİ:
Dokuma makinesinin ve dolayısıyla üretimlerinin artırılması yönünde en önemli gelişmeler atkı sevk sistemleri üzerinde olmuştur. Mekikli dokuma makinelerinde atkı masurasının az iplik bulundurulması mekiğin ağırlığı dokuma makinesinin hızını sınırlamaktadır bu sınırlamanın kaldırılabilmesi için ağızlık içerisindeki atkı ipliğinin mekikten başka bir araçla atıldığı ve sabit bir besleme kaynağından çekildiği dokuma makineleri geliştirilmiştir. Bu dokuma makinelerine genel olarak mekiksiz dokuma makineleri adı verilmektedir. Mekiksiz dokuma makineleri elektronik tertibatların kullanımıyla son derece gelişmiş dokuma makineleridir. Üretim hızları çok yüksektir. Yüksek üretim hızlarında verimli çalışabilmesi ve hatasız, kaliteli kumaş üretilebilmesi için mekiksiz modern dokuma makinelerinde diğer çalışma üniteleri de bilgisayar destekli olarak geliştirilmekte ve verim ile kaliteyi artırıcı ek tertibatlar yapılmaktadır.
KANCALI DOKUMA MAKİNELERİ
Şişler üzerine monte edilmiş tutucu başlar vasıtasıyla atkı kaydının yapıldığı sistemlerdir. Bu tezgahlar tek bir kancanın (rapier)tüm çözgü genişliğini geçenek ,atkı kaydının yaptığı bir sistem şeklinde dizayn edildikleri gibi ,iki kancanın tezgahın iki ayrı tarafından ağızlığa girerek ortada atkı ipliğinin birinden diğerine aktarıldığı bir sistem şeklinde de düzenlenmiş olabilirler.Kancalı tezgahlar esas olarak sert kancalı ve esnek kancalı 8bantlı) olarak 2 alt sınıfa ayrılmaktadır.Esnek kancalı tezgahlar genellikle çift kancalı olmakla birlikte ,tek esnek kancalı modellere de rastlanmaktadır.Sert kancalı dokuma makilerinin tek,çift,teleskopik olanlarında başka yüz yüze halı veya kadife dokuyan ikiz kancalı modelleri de vardır.Ayrıca çift kancalı tezgahlar atkı ipliğinin ağızlık ortasındaki transfer şekline göre İlmek transfer sistemi (Gabler) ve uç transfer sistemi (Dewas sistemi) olmak üzere iki farklı yapıda olabilirler.Kanca ile atkı kaydeden bir yapı esas olarak çok renkli çalışma sahasında kullanılır.
Atkı atma işleminin esnek veya sert kollara yerleştirilmiş verici ve alıcı kancalarla yapıldığı sistemlere kancalı atkı atma sistemi denir. Mekiksiz dokuma sistemleri arasında bulunan kancalı dokuma makineleri ilk üretildiği günden bu yana değişik şekillerde geliştirilmiş ve çok yaygınlaşmıştır. Kancalı sistemlere piyasada rapiyerli veya şişli sistemlerde denilmektedir.
Özellikleri: Kancalı atkı atma siteminin de atkı ipliği, atkı atımı süresince kontrol altındadır. Bu nedenle kancalı atkı atma sistemi pozitif atkı iletimi olarak ifade edilir. Diğer atkı atma sistemlerinde (mekikli, mekikçikli, jetli) ise atkı taşıyıcı dolayısıyla da atkı ipliği, atım sırasında kontrol altında değildir. Bu nedenle kancalı dışındaki sitemler negatif atkı iletimi olarak ifade edilirler. Kancalı sistemlerde atkı ipliğini baştan sona kadar kontrol altında atabildiği için tüm iplik cinsleriyle çalışabilmektedir. Kancalı sistemlerde 16 atkı rengine kadar çalışabilmek mümkündür. Dolayısıyla her türlü kumaş dokumasında uygundur. Özellikle farklı cins iplikli ve renkli döşemelik kumaşlarda avantaj sağladığından tercih sebebidir. Kancalı sistemlerde, günümüzde üretim hızı kumaş enine göre değişmekle birlikte, 170 cm ende maksimum 700 atkı/dk, 360 cm ende ise 400 atkı/dk çıkabilmektedir.
Kancalı atkı atma sistemleri çok yaygın kullanılır. Her türlü iplik kullanılabilmesi nedeniyle, farklı cins iplikli döşemelik kumaşlardan, havluya, düz dokumalardan kadifeye hemen hemen tüm kumaş tiplerinin dokumasında kullanılmaktadır. Atkı renk sayısının diğerlerine göre fazla olması da tercih sebebidir. Kancaların üst üste kullanılabilmesi nedeniyle yüzyüze dokunan halı ve kadife dokumalarında da kancalı atkı atma sistemleri kullanılmaktadır. Özellikle farklı kumaşlar dokuyan, sık tip değiştiren işletmelerde kancalı sistemler tercih edilir.
Kancalı atkı atma sistemleri kanca sayısına göre tek ve çift kancalı, yapısal olarak ta sert ve esnek kancalı olarak gruplara ayrılır. Tek kancalı sistemler verimlerinin düşük olması ve geniş enlerdeki kullanım zorluğu nedeniyle zamanla yerlerini tamamen çift kancalı sistemlere bırakmışlardır. Çift kancalı sistemlerde esnek ve sert kancalı olarak üretilmektedir. Çift kancalı sistemlerde biri alıcı diğeri verici olmak üzere iki kanca bulunur.
Sert Kancalı Atkı Atma Sistemleri
Sert kancaların, kullanılan profil (boru veya U) nedeniyle titreşimleri azdır. Makine kenarında dışarı çıkan kanca muhafazaları nedeniyle fazla yer kaplarlar. Bu nedenle geniş tarak enlerinde tercih edilmez. Ancak halı makineleri gibi büyük dokuma makinelerinde sert kancalı sistemler kullanılmaktadır. Sert kancaların ağızlıkta kılavuzlanması gerekmediğinden tefeye kılavuzlama elemanı eklemeye gerek yoktur.
Esnek Kancalı Atkı Atma Sistemi
Sert kancaların fazla yer kaplamaları nedeniyle esnek kancalı sistemler geliştirilmiştir. Esnek bantların çelik veya karbon lifi takviyeli yüksek performanslı sentetik malzemelerden yapılması gerekir. Esnek bantlı kancalı dokuma makineleri, dokuma sektöründe en fazla kullanılan makinelerdir. Yaygın bir şekilde kullanılmalarına rağmen, dezavantajları da göz ardı edilmemelidir. Örneğin; esneme ve titreşim sorunu, iplik transferi için mümkün olan en mükemmel ayarların yapılmasını gerektirir. Verici ve alıcı kanca arasında iplik transferi nedeniyle özellikle ağızlığın ortasında, ipliğin kancalar arasındaki transferi sorun oluşturur. Esnek kancalar ağızlık içinde düzgün doğrusal hareket edebilmeleri amacıyla kılavuzlanmalıdır. Kılavuzlama işlemi tefe üzerine monte edilen kılavuzlarla sağlanır.
Kancalı sistemde atkı besleme için mekikçiklide olduğu gibi atkı akümülatörleri kullanılır. Atkı akümülatörlerinden sonra atkı kontrol sistemi atkı ipliğini kontrol eder. Atkı kontrol sistemleri iplik kopmalarında makineyi durdurur. Atkı kontrolünden sonra atkı yönlendirici rehberler atkıyı atkı vericilere yönlendirir. Kancalı sistemde atkı vericiler farklı numara ve cinsteki ipliklerle çalışabilmektedir. Ayrıca yeni makinelerde 16 renge kadar çalışabilmektedir.Kancalar şerit kısmı ve kıskaç kısmı olmak üzere iki bölümden oluşur. Şerit kısmı kıskaçların atkı atma sistemiyle bağlantısını sağlar
HAVA JETLİ DOKUMA TEZGAHI ( MAKİNESİ )
Yeterli basınca sahip jet formundaki bir hava akımı oluşturularak atkı ipliğinin bu hava akımı ile hız kazandırılarak ağızlıktan geçirilmesi işlemine hava jetli atkı atma denir. Hava jetiylatkı atmada atkı atımı yüksek basınçlı havanın ana ve yardımcı jetler tarafından püskürtülmesi ve atkının bu hava akımıyla taşınması sonucu gerçekleşir.
Hava jetli sistemde taşıyıcı bir kütle yoktur, atkı taşıma tamamen basınçlı hava akımıyla olmaktadır. Hava jetli sistemlerde atkı ipliğinin taşıyıcı kütleye verilmesi gibi bir durum olmadığından diğer sistemlere göre daha hızlı çalışabilmektedir. Taşıyıcı kütle olmadığından vuruş ve frenleme gibi mekanik parçalar da bulunmaz bu nedenle daha az gürültülüdür. Hava jetli sistemde atkıyı daha uzak mesafelere düzenli atabilmek için yardımcı jetler kullanılmalıdır. Yardımcı jetlerin kullanılması mekikçik kılavuzları gibi azda olsa çözgü ipliklerine zarar verebilmektedir. Hava jetli sistemde basnçlı havanın dağılmaması için içi oyuk özel profil taraklar kullanılır. Hava jetli istemler tezgâh enine göre değişmekle birlikte günümüzde 170 cm ende maksimum 1100 atkı/dk. Hızlarına kadar çıkabilmektedir.
Hava jetli dokuma makinelerinde üretim hızı çok yüksektir. Ancak hava jeti ile ağızlık içinde taşınan atkı ipliğinde dağılma ve karışma gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu durum özellikle iplik cinsi ve yapısı olarak sınırlamalar getirmektedir. Örneğin, fantezi atkı ipliklerini hava jetli dokuma makinelerinde kullanmak oldukça problemlidir. Bu nedenle hava jetli atkı atma sistemleri aynı cins ipliklerle dokunan kumaşlarda tercih edilir. Bunun yanında havlu dokumalarda ve sıralı ağızlıklı çok fazlı sistemlerde kullanılmaktadır. Hava jetli dokuma makineleri santimetrede 2-100 atkı sıklığı aralığında poplin, denim, kord tipi kumaşlar, üst giyim için yünlü kumaşlar, düz filament veya tekstüre filament ipliklerden astarlık ve üst giyimlik kumaşlar gibi özellikle fantezi ipliklerin kullanılmadığı kumaşların dokunmasında çok verimli olmaktadır.
Ana Jet
İçinden çıkan basınçlı hava ile atkıyı karşıya yönlendiren elemandır. Atkı atma işleminde ana fonksiyonu ana jet yerine getirir. Günümüzde üretilen hava jetli makinelerde ana jetler sabit ve hareketli olmak üzere arka arkaya çift olarak çalışmaktadır. Sabit ana jetler atkı akümülatöründen aldığı atkıyı hareketli ana jete besler. Hareketli ana jet basınçlı hava ile ağızlığa atar. Hareketli ana jetler tefe ile birlikte hareket eder. Böylece ağızlığın farklı pozisyonlarında atkı atımı sağlanabilmektedir.
Yardımcı Jetler
Geniş enli dokuma makinelerinde ise ana jetin verdiği ilk hız atkı ipliğinin istenen şekilde ağızlıktan sevk edilmesine yeterli olmaz. Bu nedenle atkı ipliğinin ağızlık içinde taşınmasına yardımcı olmak için tezgâh eni boyunca belirli aralıklarla yardımcı jetler yerleştirilmiştir.
Profil Tarak
Hava jetli sistemde basınçlı havanın dağılmaması için tarak yapısı farklıdır. Tarak püskürtülen havaya kılavuzluk yapacak şekilde oyuk olarak üretilmiştir.
Atkı Besleyiciler
Hava jetli sistemde kullanılan atkı akümülatörleri sisteme uygun olarak yüksek hızlarda sarım ve besleme yapmaktadır. Bu nedenle yüksek çekimden dolayı iplik balonlaşmasını önlemek için önlerinde balon kırıcı bulunur.
Çalışma Prensibi
Atkı ipliği sabit duran atkı bobinlerinden sağılarak atkı akümülatörlerine (atkı besleyicilere) gelir. Atkı regülâtörlerinde gerginlik kontrolü de yapılarak atkı ipliği tarak enine göre belirlenen bir uzunlukta rezerve sarım bölümüne ipliğin büküm yönüne göre belirlenen bir dönüşle sarılır. Atkı ipliğinin regülâtörün çıkış gözünden sevki elektronik bir pim ile kontrol edilmektedir. Buradan çıkan atkı ipliği kılavuzlar ve atkı kontrol ünitelerinden geçerek ana hava jet düzesine verilir. Ana hava jeti düzesi basınçlı hava ile atkı ipliğine ilk hızını kazandırır ve ağızlık içinde hareke ettirir. Hava akımının dağılmaması için tarak yapısı diğer sistemlerden farklı olarak içi oyuk şekildedir. Geniş enli dokuma makinelerinde ise ana jetin verdiği ilk hız atkı ipliğinin istenen şekilde ağızlıktan sevk edilmesine yeterli olmaz. Bu nedenle atkı ipliğinin ağızlık içinde taşınmasına yardımcı olmak için tezgâh eni boyunca belirli aralıklarla yardımcı jetler yerleştirilmiştir. Dokuma tarağının tüm uzunluğu boyunca dizilen yardımcı jetler, ana memenin atkıyı dokuma tarağı kılavuzu aracılığıyla üflemesine yardımcı olurlar. Düz bir iplik yolu elde edebilmek için, yardımcı jetlerin tarak kılavuz kanalına göre konumları büyük bir öneme sahiptir.
ÇOK FAZLI DOKUMA MAKİNELERİ
Bir dokuma makinesinde, aynı anda farklı yerlerde birden fazla dokuma işlemi gerçekleştiriliyorsa, bunlara çok fazlı dokuma sistemleri denir. Bu makinelerde birden fazla dokuma ünitesi senkronize edilmiştir. Aynı anda birden daha fazla yerde ağızlık açılarak, atkı atma ve tefe vurma işlemleri de yapılmaktadır. Çok fazlı dokuma makineleri kendi aralarında ikiye ayrılmaktadır:
YUVARLAK DOKUMA MAKİNLERİ
Çuval ve ambalaj sanayisinde kullanılan tüp kumaş üretimi için geliştirilmiştir. Dört veya sekiz mekiğin birbiri ardından yuvarlak bir mekik yolu izleyerek dalgalı bir ağızlığın içinden geçtiği makinelerdir. Elektromanyetik bir blok dairesel hareket eder . Metal mekikçikleri kendine çekerek atkıları taşıtır. Tefe vuruşu dişli bir silindir ile yapılır.
DÜZ ÇOK FAZLI DOKUMA MAKİNELERİ
Bu makinelerde dokuma işlemi aynı anda bir çok yerde yapılır. Küçük atkı taşıyıcılar önlerine açılan ağızlıkta ilerleyerek, bir atkılık iplik uzunluğunu kumaş enince taşırlar. Ağızlık adedi yerleştirilen atkı adedi kadardır. Tefeleme sürekli olup, genellikle profilli dönel bir tarak ile gerçekleştirilir. Çalışma hızı çok yüksek olmayan buna karşılık atkı kayıt hızı 2000m/dak. Civarında bulunan makinelerdir. Sıra ağızlıklı ve dalga ağızlıklı sistemler düşünülmüş olmakla birlikte ticari bir önem kazanamamışlardır.
