Tekstil, insanların üç temel ihtiyaçlarının biri olan örtünme ihtiyacını karşıladığı ve çok farklı kullanım alanlarına (teknik tekstiller ve akıllı tekstiller) sahip olduğu için hem ülkemiz hem de dünya için son derece önemli bir sektör, sanat ve bilim dalıdır. Önceleri post ve kürkle başlayan bu teknik daha sonra kendini kumaşa bırakmıştır.

 

İnsanlar önceleri kendilerini zor yaşam şartlarından, sıcaktan, soğuktan veya bunun gibi etkilerden korumak istemişler sonraları ise sosyal statükolarını, dini inançlarını vurgulamak için giyinmişlerdir.

 

Günümüzde de hala aynı sebepler geçerlidir. Kumaş bir düzlemde yerleşmiş iki iplik sisteminin, çözgü ve atkı ipliklerinin dokunması sonucu elde edilir. Kumaş üretimi hasır dokunmasından esinlenerek başlatılmıştır. Dokuma makineleri ile ilgili bilgilere milattan önceki yıllarda da rastlanılmaktadır.

 

Ağızlık açma mekanizmalarının milattan sonra 3. yüzyılda icadından sonra dokuma makineleri daha yaygın olmaya başlamıştır. Çözgü ipliklerinin gruplar halinde çerçevelerle idare edilmesi ve iki çerçevenin bağımlı olarak hareket ettirilmesi verimliliğin artmasına ve üretim maliyetinin büyük ölçüde azalmasına getirdi.

 

Çerçevelerin ayakla idare edilmesi ve tefeye salınım hareketinin verilmesinin uygulanması ile yarı-mekanik dokuma makinesi gelişmiş oldu. Ancak atkı ipliğinin el ile verilmesi nedeniyle kumaş genişliği insan kolunun imkân verdiğinden fazla değildi.

 

Geniş kumaşların dokunması gerektiğinde atkı ipliğinin verilmesi işlemini iki işçi üstlenirdi.

 

Dokuma makinelerinde makine randımanına ve kumaşın kalitesine etki eden en önemli faktörler;

 

• Ağızlık geometrisi,
• Ağızlık oluşumu
• Çözgülerin bu ağızlıktaki

 

Hareketleridir.

 

Dokuma konstrüksiyonuna uygun olmayan bir geometride açılan ağızlık veya ağızlık oluşumu çözgü ipliklerinin fazladan gerilmesine sebep olmaktadır. Bu gerilim sonucunda çözgüler sık sık kopmaktadır. Kopan ipliklerin bağlanması düğüm sayısını arttırmaktadır. Bu da kumaş kalitesinin ve üretim randımanın düşmesine sebep olmaktadır.

 

Son yıllarda dokuma makinelerindeki gelişmeler yüksek hızlarda dokumanın yapılmasını sağlamıştır. Bu durum özellikle çözgü ipliklerinin üzerindeki gerilimleri daha da arttırmıştır. Çözgü ipliklerinin üzerlerindeki bu kuvvetlerden dolayı ağızlık açma mekanizmaları ve ağızlık geometrisi ayrıca önem kazanmıştır.

 

Farklı ağızlık geometrilerini açmak için farklı ağızlık açma mekanizmaları geliştirilmiştir. Bunlar;

 

• Kamlı (eksantrikli )
• Armürlü
• Jakarlı

 

Ağızlık açma mekanizmalarıdır.

 

Tüm mekanizmalar önceleri mekanik iken günümüzde elektronik kontrollüdür.

 

Dokuma

 

Birbirine dik konumda bulunan atkı ve çözgü adı verilen iki iplik grubunun belli kurallara göre kesişmesi ve birbiri içerisinden geçirilmesi ile doku elde etme tekniği olarak tanımlanabilir. Dokuma işlemini gerçekleştiren makinelere ise dokuma makineleri ya da dokuma tezgâhları denir.

 

Ağızlık açma

 

Dokuma kumaş yapılarını oluşturabilmek için, istenen desene ve konstrüksiyona bağlı olarak atkı ipliklerinin çözgü ipliklerinin altından veya üstünden geçmesi gerekmektedir. Çözgü ipliklerinin iki farklı kısma ayrılarak bir kısmının yukarı bir kısmının aşağıya çekilmesiyle içinden atkı taşıma elemanının geçebileceği açıklıkta bir boşluğun oluşturulması şarttır. Bu boşluğa ağızlık denir.

 

Ağızlık açma işleminde, her bir çözgü ipliği gücü gözlerinden geçirilir. Gücü gözleri, gücü tellerine bağlıdır. Gücü tellerinin bağlı olduğu çerçevelerin yukarı veya aşağı hareketiyle ağızlık açma işlemi gerçekleştirilir. Bu işlem için en az iki çerçeve gereklidir. Çözgü ipliklerinin gücü gözlerinden geçirilmesi işlemine taharlama adı verilir. Gücü çerçevelerinin veya tellerinin kaldırılması veya indirilmesi kamlı, armürlü ve jakarlı ağızlık açma mekanizmalarıyla sağlanır.

 

 

Atkı Atma

 

Dokuma işlemi sırasında, atkı ipliğinin açılan ağızlıkta makinenin bir kenarından diğer kenarına geçirilmesi işlemine atkı atma işlemi denir. Dokuma makinelerinin sınıflandırılmasında atkı atma mekanizması belirleyici faktörlerden birisidir. Dokuma tezgâhında atkı atma işlemi dışındaki temel işlemler birbirine benzer şekilde yapılmaktadır. Bu nedenden dolayı dokuma makinelerinin sınıflandırılması yapılırken esas ölçü atkı atma sistemleri alınır.

 

Dokuma tezgâhında kumaş oluşumunu sağlayan tüm işlemler iki atkı atımı arasındaki dokuma tezgâhının tam devrinde tamamlanır. Bu yüzden tezgâhın hızı denildiğinde bir dakika boyunca atılan atkı sayısı anlaşılmaktadır.

 

Atkı atma sistemlerinde mekiğin yerine mekikçik, hava jeti ve su jeti atkı atma sistemlerinin ve atkıyı pozitif kontrollü atımını sağlayan kancalı sistemler atkı atma hızlarında önemli artışlar sağlamışlardır.

 

Kumaş çekme işlemi

 

Dokuma işlemi sırasında işlem devam ederken oluşan kumaşın giderek tarağa yaklaşmaya başlayacaktır. Dahası atkının atıldığı ağızlık giderek küçülecektir ve geometrisi de bozulacaktır. Bundan dolayı atkı atımı zorlaşacaktır. İşleme devam edildiği takdirde tefe mekanizmasının kumaşı tarağa doğru çekeceği ve kumaşın yapısını gevşeterek bozacağı, çözgülerin de aşırı gerilerek kopacağı görülecektir.

 

Böyle problemlerle karşılaşmamak için dokunan kumaşın belirli bir hızla kumaş çizgisinden uzaklaştırılması gerekmektedir. Bu işlemi kumaş çekme ve sarma mekanizması yapmaktadır. Kumaş çekme hızıyla atkı sıklığı doğrudan ilişkilidir bu yüzden bu işlemin tasarımı ve ayarlaması oldukça önemlidir.

 

Çözgü Salma işlemi

 

Dokuma makinelerinin fonksiyonel ünitelerinden birini oluşturan çözgü salma mekanizmaları, dokuma işleminin sürekliliği ve sabit atkı sıklığının eldesi bakımından büyük öneme sahiptir. Dokuma esnasında, çözgü gerginliği değişimini en aza indirmek ve levent çapındaki değişmeye rağmen gerginlik değerini istenen seviyede sabit tutarak çözgü ipliklerinin dokuma bölgesine beslenmesi tamamen çözgü salma mekanizmasının performansına bağlıdır.

 

Yeni teknolojilerin dokuma makinelerinde uygulanmaya başlanması ile çözgü salma mekanizmaları da kumaş kalitesine ve üretim hızına doğrudan etkileri nedeni ile tasarım ve performansları bu gelişmeleri takip etmiştir. Dokuma makinelerinde bugüne kadar kullanılan çözgü salma mekanizmalarını başlıca üç gruba ayırabiliriz.

 

Bunlar;

 

• Negatif çözgü salma mekanizmaları,
• Pozitif çözgü salma mekanizmaları,
• Yarı-pozitif çözgü salma mekanizmalarıdır.

 

Yukarıda belirtilenler Dokuma makinesinin randımanını etkileyen faktörlerdir.Çünkü,dokuma makinesinin belirlenen süre içerisinde istenilen metrede ( makine devir/dk.sına göre ) fakat kaliteli ve istenilen özelliklerde kumaş üretmesi gerekmektedir.