Deneyin amacı, doğal ve yapay, kesikli veya filament liflerden eğrilmiş, tek katlı ring ipliklerin büküm miktarının açma/kapama metodu ile tayin edilmesidir.
( Bu metot ile Açık Uç (Open-End) rotor iplik eğirme tekniği ile üretilen ipliklerin büküm miktarı tayin edilememektedir.)
Büküm; liflere kalıcı bir görünüm vermek, birbirleriyle temas yüzeyini artırmak, lifleri bir arada tutmak amacıyla uygulanmaktadır.
Büküm ile paralel haldeki lifler ipliğe mukavemet kazandırır.
Büküm elemanının her dönüşünde ipliğe bir büküm verilmektedir.
Büküm, birim uzunluktaki tur sayısı ile ifade edilmektedir (tur/m, tur/inç, tur/cm gibi).
İpliğe verilecek büküm miktarı, ipliğin cinsine (pamuk, polyester, viskon, vs.), kullanılacağı yere (dokuma, örme, vs.) ve kullanılan iplik eğirme makinesine (ring, rotor, hava jetli, friksiyon vs.) bağlı olarak değişmektedir. Büküm S (sol) veya Z (sağ) yönde verilir.
ISO 17202 Standart atmosfer şartları, iplik numunesi, gergi ağırlıkları, büküm ölçme cihazı; Temelde büküm kısalması (açma/kapama) metoduna göre çalışır.
Büküm ölçme cihazı, temelde biri hareketli diğeri sabit olmak üzere iki adet iplik sıkıştırma çenesinden meydana gelmektedir.
Hareketli çene her iki yönde de dönebilmektedir ve bunun üzerine bir sayaç monte edilmiştir.
Çeneler arası mesafe numune uzunluğuna bağlı olarak değiştirilebilmektedir.
Cihazda bükümün açılmasından doğan uzamayı alacak düzenek ile ipliği çeneler arasında belirli bir gerginlikte tutabilecek bir düzenek bulunmaktadır.
Numune Hazırlama
Deney numuneleri alınırken, iplik bükümünün değişmemesi için, bükümü ölçülecek bölge elle tutulmamalıdır.
Parti üretiminden numune alımında, 5 adet bobin veya kops numune olarak seçilir.
Her bobin ya da kopstaki ipliklerin ilk 5 metrelik kısmı ipliğin serbest durması nedeniyle bükümünde değişme olmuş olabilme ihtimali nedeniyle numune olarak kullanılmaz ve atılır.
Deney numuneleri, iplik boyunca bir metreden büyük rasgele aralıklarla alınır.
Kops veya bobinden alınan her iplik için genellikle 10 test numunesi ve 50 cm test uzunluğu yeterli olmaktadır.
Ayrıca iplik numuneleri, standart atmosfer şartlarında 24 saat kondisyonlanmalıdır.
Tex cinsinden iplik numarasının yarısı kadar ağırlık (tex/2 gram) takılarak elde edilen gerginlik miktarı standart olarak kullanılmaktadır.
Yukarıda Büküm tespiti için numaraya göre uygulanması gereken ağırlık miktarı tablosu görülmektedir.
Deneyin Yapılışı
İpliğin büküm yönü tespit edilir.
Her iki elin başparmağı ile işaret parmağı arasında en az 10 cm uzunluğunda iplik numunesi düşey konumda sarkacak şekilde tutulur.
Sağ el ile sağa doğru bükülür.
İplik bükümü açılarak iplik mukavemetini kaybediyor veya uç kısımlarda elyaf paralel hale geliyorsa “Z” bükümdür.
Şayet ipliğin bükümünde artış kaydediliyor ise “S” bükümdür.
Büküm ölçme cihazındaki ölçme aralığı hareketli çene ve döner çene arasındaki mesafe standartta belirtilen mesafeye göre ayarlanır.
Deney parçasının bükümünün bozulmamasına dikkat edilerek tutulur ve kılavuzlardan geçirilerek döner çeneye yetişecek kadar uzunlukta çekilir ve deney parçası (0,5 ± 0,1) CN/tex’e eşit bir ön gerilme ile tutucu çenelere yerleştirilir.
Daha sonra iplik numarasının (tex cinsinden) yarısı kadar ağırlık iplik ucuna takılır.
Hareketli çeneyi “0” konumuna getirilir.
Fazla iplik koparılarak atılır.
Büküm ölçme cihazına iplik özellikleri girilir. (iplik numarası, büküm yönü, harman numarası)
Büküm ölçme cihazı çalıştırılır.
Hareketli çene, iplik bükümünü açacak şekilde dönmeye başlar.
Büküm tamamen açıldıktan sonra aynı yönde dönmeye devam eden çene ipliğe başlangıçtaki bükümün tersi yönde bir büküm vermeye başlar.
Cihaz başlangıç pozisyonuna geldiğinde otomatik olarak durur.
İpliğin bükümünün açılıp kapandığını cihaz üzerindeki bir hareketli büyüteç yardımıyla kontrol edilebilir.
Test bittiğinde büküm değeri cihaz üzerindeki ekrandan gözlenir.
Test metoduna göre büküm değerini belirlenir.
Numune sonuçlarını ayrı ayrı not edilir.
Ortalama bükümü bulunur.
