Mamulün beyaz kalması istenen kısımlarının bağlanarak ya da kapatılıp boyanmayacak hale getirilerek boyar madde banyosuna atılması ve sonrasında bağlanan ya da kapatılan yerlerin açılmasıyla değişik efektli desen elde edilmesi şeklinde yapılan özel baskıya batik baskı denir.
Batik baskı uygulama olarak boyamaya benzemektedir. Diğer baskı yöntemlerinde olduğu gibi baskı patı veya şablonu kullanılmıyor oluşu, boyama gibi sulu ortamda yapılıyor oluşu, batik baskının bir baskı çeşidi olmadığını düşündürmektedir. Ancak kısmi renklendirme gerçekleştiğinden baskı olarak nitelendirilmektedir.
Batik baskı genellikle pamuklu kumaşlara uygulanır. Diğer kumaş türlerine de uygulanmakla birlikte boyamanın kolay ve ucuz olması pamuklu mamulün boyar maddeye ilgisinin yüksek olması ve batik desenlerinin genellikle yazlık, ince giysilere, eşarp ya da tülbentlere, dekoratif kumaşlara yakışmasından dolayı batik baskı, pamuklu kumaşlara sıkça uygulanmaktadır.
Batik Baskı Çeşitleri
Batik baskı üç değişik yöntemle yapılır:
- Bağlama batik
- Tuzlu batik
- Mumlu batik
Bağlama batik, en sık kullanılan batik baskı çeşididir. Tuzlu batik önemini kaybetmiş, işletmelerce uygulanmayan bir batik baskı çeşididir. Mumlu batik, çok zahmetli ve el emeği gerektirdiğinden sıkça uygulanmamakta genellikle el sanatları kapsamındaki ürünlere uygulanmaktadır.
Batik baskıda temel, boyanması istenmeyen (beyaz ya da zemin renginde kalmasını istediğimiz) kısımların boyanmasının engellenmesidir.
Bağlama batik yapılacak mamul, boyanmadan beyaz kalması istenen yerlerinden çeşitli maddelerle (mandal, madeni para, bilye, düğme, taş vb. ) sıkıca bağlanır. Bağlamada dikkat edilecek en önemli husus, kullanılacak ipliğin mamulle aynı cins elyaftan olmamasıdır.
Bağlama işleminden sonra boya banyosuna atılacak mamulün, bağlanan kısımlarına boyanın geçmemesi için bağlama ipliğinin farklı elyaftan olması şarttır. Aşağıda örnek bağlama batik baskı reçetesi verilmiştir:
Kumaş cinsi: % 100 pamuklu kumaş
Bağlama: Sentetik ipliklerle
Uygulama reçetesi:
Flotte oranı: 1:30
% 1-5 direkt boyar madde
20 g/l sodyum sülfat
2- 5 g/l soda
Bağlanmış mamul, boyama flottesine atılarak gerekli ısı ve sürede boyanır. Yardımcı kimyasallar ve boyar maddeyi ilave ettiğimiz banyoda, 40 °C’de, 15 dakika çalışıp 20 dakikada, 90 °C’ye çıkılır. 90 °C’de rengin koyuluğuna göre 60-120 dakika çalışılıp banyo soğutularak işlem bitirilir. Daha sonra 60 °C’lik suyla durulanır. Soğuk durulama yapılıp 0,5 g/l sabunla 20 dakika 60 °C’de yıkama yapılır. Yıkamadan sonra tekrar, ılık ve soğuk durulama yapılır. Kurutulur ve ütülenir. Kumaş kullanıma hazır hale gelmiş olur.
Boyama işlemi tamamlanan mamul, farklı renklerle de boyanacaksa değişik yerlerinden tekrar bağlanır ve diğer renk için hazırlanmış boyama flottesine atılır. Tek renkte batik yapılacaksa boyama işlemi biten mamulün bağlı yerleri açılır. Kumaşın bağlı ve sıkışık kalan yerleri boyama çözeltisini çekmediğinden veya az çektiğinden, kumaş açıldığında bazı yerler açık renkte veya beyaz görünür. Kumaşın bağlanmamış kısımlarıysa çözeltinin tam rengini almış olur. Bağlama batikte amaç bu boyama farklılıklarını, deseni oluşturacak şekilde meydana getirebilmektir.
Bağlama batikte boyama sonrası mamul üzerinde kalmış ve mamul ile bağ yapmamış boyar maddeleri uzaklaştırmak için önce soğuk durulama, ardından sabun kullanılarak 60 °C’de yıkama yapılır. Ardından ılık ve soğuk durulama yapıldıktan sonra mamul kurutulur. Peş peşe yapılan bu yıkama ve durulamalarla mamul üzerinde bağ yapmamış tüm boyar madde artıkları uzaklaştırılmış olur. Aynı zamanda yapılan durulamalarla boyamanın yaş haslığı da arttırılmış olur.
BAĞLAMA BATİK YAPILIŞI
1-Bağlama batik için gerekli malzemeleri hazırlanır. ( Pamuklu materyal (kumaş, bitmiş giysi parçası, tülbent vb.) -Kimyasal maddeler -Bağlama materyalleri (mandal, düğme, taş, para, değişik materyaller vb.) -Bağlamada kullanılacak iplik-Karıştırma çubuğu -Beher -Baget -Isıtıcı –Kazan- Makas ) ( Bağlama için kullanılacak ipliğin sentetik esaslı olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Bağlamada kullanılacak materyallerin keskin kenarlı olmamasına dikkat edilmelidir. ).
2-Batik işlemi yapılacak materyal (kumaş veya giysi parçası ) bağlanır. Burada kumaşın beyaz kalması istenen kısımları sıkıca bağlanır. Büzerek veya katlamak suretiyle bağlama yapılırsa dalgalı bir görüntü elde edilir.
3-Boyama flottesi reçetede belirtilen şekilde hazırlanır. Flotte oranı: 1.30 % 1-5 direkt boyar madde 20 g/l sodyum sülfat 2- 5 g/l soda. (Kimyasal maddelerin reçetede belirtilen miktarlarda konulması yeterlidir.)
4-Bağlamak suretiyle hazırlanan kumaş suyla ıslatılıp sıkılır.
5-Bağlanan kumaş boyama flottesine daldırarak boyama işlemi gerçekleştirilir.( Boyama işlemi için 40 °C’de 15 dakika çalışıp 20 dakikada 90 °C’ye çıkılır.90 °C’de rengin koyuluğuna göre 60-120 dakika çalışıp banyoyu soğutulur.)
6- Batik yapılmış materyalin iplikleri çözmeden durulanır.( Kumaş üzerinden boya akmayıncaya kadar önce 60 °C’lik suyla sonra soğuk suyla durulanır.)
7-Batik yapılmış materyal iplikleri çözmeden 0,5 g/l sabunla 20 dakika 60 °C’de yıkama yapılır.
8-Tekrar ılık ve soğuk durulama yapılır.
9-İki renkli batik yapılacak ise kumaşın farklı yerlerinden bağlamak suretiyle boyama ve durulama işlemleri tekrar edilir.( İkinci renk için bağlanacak kısımlar planlanmalıdır.)
10-İşlem sonunda kumaşın bağlanmış yerleri sökülür ve kullanılan materyaller çıkartılır.
( Bağlanmış kısımlar sökülerek kumaşın zarar görmemesine dikkatli edilir. )
11-Batik uygulaması yapılmış kumaş durulanır. ( kumaş üzerinden boya akmayıncaya kadar durulama yapılması gerekmektedir.)
12-Batik uygulaması yapılmış kumaş kurutulur ve ütülenir.