derstekstil

 

1-Şantuk İpliklere Uygulanan Spesifik Testler

Fantezi iplik grubu içerisinde yer alan, en bilinen ve en çok üretilen iplik türlerinden biri de şantuk ipliktir.

Şantuk iplik terimi, iplik bükümü ve/veya iplik kütlesi (kalın ya da ince yer) değişiklikleri sebebiyle kasıtlı olarak oluşturulan iplik düzgünsüzlükleri içeren iplik anlamına gelmektedir.

Şantuk iplikler; tek veya katlı olarak iplik üzerinde değişik aralıklarla rastgele veya belli bir düzene (örüntüye) uygun olarak kalın kısımların oluşturulmasıyla elde edilen ipliklerdir.

İplik üzerinde oluşturulan bu kalın bölgelere şantuk veya balık adı verilmektedir. Şantukların boyutu (kalınlık, uzunluk, şekil), tekrar etme aralığı, rengi ve elyaf tipi değişebilir.Aşağıda bir şantuk ipliğin basit yapısı gösterilmiştir.

 

 

 

 

Bu şekilde görüldüğü gibi, iplik boyunca şantuklar arası bölgelerde temel iplik numarası (Ne2) belli bir değerde olup değişmemektedir. Şantuklu kısımlarda ise numara (Ne1) istenilen şantuk kalınlığına göre değişmektedir. Büküm miktarı (T) iplik boyunca sabit kalırken, büküm faktörü α (büküm katsayısı) değişkendir. Yani, α1 ≠ α2’dir Şantuk iplikler kendi arasında iki sınıfa ayrılmaktadır.

1-zemin şantuklu” (ground slub) iplikler

2-bileşik veya çok bileşenli şantuklu” (compound) iplikler.

Zemin şantuklu iplikler; iplik eğirme sistemlerinde tek kat iplik üretilirken çekimi değiştirmek yoluyla temel ipliğin parçası olarak şantuklu kısımların oluşturulması şeklinde elde edilmektedir.

Bileşik (çok bileşenli) şantuklu iplikler; eğirme veya büküm makinelerinde değişik özelliklerde eğrilmiş iplik, filament, fitil, şerit vb. malzemelerin birleştirilmesi ve bunların içinde fitil veya şeridin şantuk oluşturacak şekilde kesik kesik beslenmesi sağlanarak bükülmesi yoluyla elde edilmektedir.

 

 

 

 

Zemin şantuklu ipliklerde, şantuk kısımları temel ipliğin parçası olduğundan, şantukların boyutsal özellikleri ve yerleşim düzeninde değişiklikler yapılarak kumaşta farklı görsel yapılar (efektler) elde edilebilmektedir. Aşağıda bu şekilde elde edilen şantuk yapılarına örnekler verilmiştir.

 

 

 

Ring iplik ve açık uç (open-end) rotor eğirme makinelerinde şantuk iplik üretiminin yanı sıra uygun bazı değişiklikler yapılarak; değişken numaralı veya çoklu numaralı (multi-count) iplikler, değişken bükümlü veya çoklu bükümlü (multi-twist) iplikler, değişken efekt veya çoklu efekt (multi-effect) iplikler gibi çeşitli fantezi iplik türleri de üretilmektedir.Şantuk ipliklerin yaygın kullanıma sahip olması nedeni ile üretim standartlarının belirlenmesi ve ipliklere uygulanan kalite kontrolünün yapılması konusunda çalışmalar yoğunlaşmış olup, yapılan araştırmalar işletme şartlarında, üreticilerin birçoğunun şantuk ipliğin kalite kontrol ölçümlerini düz ipliklerle aynı şartlarda yapmakta olduğunu göstermiştir. İşletmelerde şantuk iplik üretim aşamasında aşağıda belirtilen problemlerle sık bir şekilde karşılaşılmaktadır.

Standartları karşılamayan şantuklu iplikler, istenilen şantuk deseninin doğru bir şekilde üretilmemesi, normal ipliklerdeki periyodik hatalar, şantuk desen bilgilerinin yanlış girilmesi, şantuk başlangıcı veya bitişinde olağandışı kütle kaybı, iplik üzerinde belli bir uzunluk boyunca şantuğun eksik olması, vb.

Şantuk ipliklerin kalite parametreleri iki grup altında incelenebilir; Bunlar teknik ve görsel kalite parametreleridir.

 

 

 

 

Şantuk boyu (uzunluğu): Bir şantuğun başlangıç ve bitiş noktaları arasındaki mesafedir.

Şantuk kalınlık katsayısı: Şantuk doğrusal yoğunluğunun temel iplik doğrusal yoğunluğuna oranıdır.

Şantuk aralığı: Bir şantuğun bitiş noktası ile bir sonraki şantuğun başlangıç noktası arasındaki mesafedir.

Birim desen düzeni: Birim desen örüntüsü içinde ardışık olarak yerleşen şantukların boy, kalınlık ve aralık değerlerini bildiren bir plan çizelgesidir.

Birim desen uzunluğu veya rapor uzunluğu: Şantuk iplik üretimi boyunca tekrar eden, birim desen örüntüsünün toplam uzunluğudur.

Şantuk ipliğin şantuk boyu, şantuk aralığı vb. boyutsal özellikleri siyah bir zemin üzerinde cetvel yardımıyla elle ölçülmektedir.

 

 

 

 

2-Şenil İpliklere Uygulanan Spesifik Testler

 

Şenil ipliği, kilit iplik adı verilen 2 adet yüksek bükümlü, ince ve mukavim ipliğin beraberce katlanması ve kesikli liflerden eğrilmiş veya filaman yumuşak bükümlü bir ipliğin (hav iplik) kesilmesi ile oluşturulan havların, oluşan temel ipliğin uzunluğu boyunca verilen bir büküm ile sabitlenmesi (sıkıştırılması) esasına dayanmaktadır. Kısa liflere hav (efekt), yüksek bükümlü ipliklere ise temel (öz-çekirdek-kilit) iplik adı verilir. Sonuç olarak elde edilen iplik kadifemsi ve havlı bir görünüme sahiptir.

 

 

 

 

Hav İpliği, şenil ipliğe estetik değer kazandıran ve yüzey görüntüsünü belirleyen ipliktir. İpliğe hacim verilmesini sağlarken kütle olarak yapının % 70-75 ini oluşturmaktadır. Hav ipliği olarak kısa boyda liflerden eğrilmiş veya filaman yumuşak bükümlü bir iplik kullanılır. Daha sonra hav ipliğinin kısa boyda kesilen havları kilit iplik arasına atılarak şenil iplik yapısı oluşturulur. Hav ipliği sağlam bir yapıya sahip değildir. Şenil ipliklerden kumaş üretildiğinde efekt iplikleri kumaş yüzeyinde kalır ve kumaşa değişik görünüm kazandırır. Kilit iplik, hav ipliklerden kesilen havları, üzerindeki büküm sayesinde tutan ipliktir. Şenil ipliğe mukavemet özelliği kazandırmakta ve iplik kütlesinin % 25-30 unu oluşturmaktadır.

 

3-Flok İpliklerine Uygulanan Spesifik Testler

 

Flok iplikleri; elektrostatik floklama prensibiyle elde edilirler ve bir öz iplik, bu materyal üzerine uygulanan bir yapıştırıcı madde ve elektrostatik olarak yüklenmiş olan flok liflerinden oluşurlar. Öz iplik flok ipliğinin merkezinde yer almakta ve taşıyıcı materyal görevi görmektedir. Yeterli gerilme kuvvetini, aşınma dayanımına sahip olabilmesi ve iyi bir tutum sağlayabilmesi için toplam numarası 140 - 1260 denye arasında olmalıdır. Yapıştırıcı madde öz iplik etrafına bir film tabakası şeklinde sarılmış olarak yer alır ve öz ipliği ile flok liflerini güçlü bir şekilde kombine edebilecek (birleştirebilecek) ve elde edilen flok ipliğinin esnekliğini ve tutumunu zayıflatmayacak şekilde seçilmelidir. Flok lifleri flok ipliğinin en dış tabakasını meydana getirirler ve öz iplik üzerine kaplanmış olan yapıştırıcı kaplama üzerine saplanmış durumda bulunurlar. Flok liflerinin kesim uzunlukları tercihen 0,3–5,0 mm arasındadır.

 

 

 

 

Standart ipliklerden farklı bir üretim prosesine sahip olan flok ipliklerinin kalite özelliklerini belirleyen en önemli faktörler flok yoğunluğu (birim alandaki flok sayısı) ve flokların esas ipliğe yapışma derecesini belirleyen aşınma dayanımıdır. Şenil iplikler için kullanılan İplik Aşınma Testi metodu flok iplikleri için de kullanılabilmektedir. Ayrıca iplik aşınmasının görsel olarak sübjektif değerlendirmesi için de alkol testi uygulanabilir.

 

4-Diğer Fantezi İpliklere Uygulanan Spesifik Testler

 

Şantuk iplik, şenil iplik ve flok ipliklerin dışında, lup, kıvrım, düğüm, bukle, frize, örme tipi iplik gibi pek çok fantezi iplik türü bulunmaktadır. Bu ipliklere standart iplik testlerine ilave olarak kullanım alanlarına göre dokuma ve örme gibi yüzey oluşumu sonrası gerekli görülen testler uygulanabilir.

 

 

 

1-Doğrusal Yoğunluk Testi

Fantezi ipliklere standart ipliklerde olduğu gibi doğrusal yoğunluk testi yapılmaktadır.

Bu test ISO 2060 (2013) standardına göre yapılmaktadır (ISO 2060).

Bu şekilde yapılan testin prensibi bobin halinde bulunan ipliğin birim uzunluğunu hassas terazide tartma işlemine dayanmaktadır.

Yapılan ölçüme göre ipliğin doğrusal yoğunluğu tex olarak bulunmak istendiğinde kullanılacak olan formül: Tex cinsinden iplik numarası = 1000 x tartılan iplik ağırlığı (g) / iplik uzunluğu (m) şeklinde bulunmaktadır.

Bu test yöntemi dışında kumaştan sökülen ipliklerin doğrusal yoğunluğunun ölçüldüğü ISO 7211/5:2010 standardına göre test de mümkün olup, bu test yönteminde kıvrım da hesaba katılarak ölçüm yapılır (ISO 7211).

2-Büküm Testi

Büküm, fantezi iplik üretim teknolojisine göre farklı şekillerde ipliğe kazandırılmaktadır.Büküm bir fantezi ipliğe mukavemet kazandırıp efektin ipliğe sabitlenmesinin yanında iplik görünüşünü ve tutumunu, üretim hızını da etkileyen önemli bir parametredir. Bükümün kullanılan efekt materyaline ve ana ipliğe uygun olarak dengeli olması istenir. Ancak çoklu büküm efektleri ile elde edilmiş olan fantezi ipliklerde büküm değiştirilerek fantezi efekt oluşturmak da mümkündür. Tek katlı ve çok katlı sabit bükümlü ipliklerin bükümünün tespiti için ISO 2061 (2015) İplikte Büküm Miktarının Tayini” standardı kullanılır (ISO 2061).

3-Mukavemet Testi

Fantezi ipliklere ait mukavemet ve kopma uzaması değerleri ISO 2062: 2015 Tek İpliğin Kopma Mukavemetinin ve Kopma Uzamasının Tayini’ standardına göre yapılmaktadır. Ancak uzunluğu boyunca değişken yoğunluklara sahip fantezi ipliklerde kalın-ince yer farkı belirli noktalarda kayda değer olacağından (örneğin, slub yarn) ve bir iplik en ince noktasından kopacağından bu tür ölçümler tam doğrulukta olmayabilir. Test yapılan ipliklere ait kopma mukavemeti, kopma uzaması, elastisite değerleri elde edilir (ISO 2062).

4-İplik Profili Testi (Objektif)

Üretilen fantezi ipliklerin ölçülebilir profil özellikleri aşağıdaki şekillerde;

Lup iplik için ölçülen parametreler Lup büyüklüğü ve lup açıklığıdır.

Düğüm iplik için ise ölçülen parametreler düğüm büyüklüğü ve temel iplik çapıdır.

Fantezi iplik türüne bağlı olarak ölçülen yapısal parametreler değişkenlik göstermekte olup tüm profil parametreleri bilgisayar destekli mikroskop sistemleri ile ölçülür.

 

 

 

 

 

 

5-İplik Görünümü Tespiti (Subjektif)

Fantezi iplikler yukarıda bahsedilen test cihazları dışında subjektif olarak da değerlendirilebilmektedir. Bunun amacı iplik üretim parametrelerindeki değişimlerin iplik özelliklerine yansımasının görülmesidir. Aşağıda bazı fantezi ipliklerin farklı büküm ve fazla besleme oranlarındaki görüntüleri mevuttur.

 

 

 

6-Fantezi İplikte Efekt Dayanıklılığın Takibi

Fantezi ipliğe asıl özelliğini veren efekt materyalidir. Elde edilmek istenen özelliklere göre materyal lup iplikte olduğu gibi efekt materyalin fazla beslenmesiyle ana iplik üzerinde tam dairesel luplar oluşturabilmektedir.

 

 

 

 

şantuk iplikte olduğu gibi ipliğin belirli noktalarında efekt materyalinin yığılması sonucu bu noktalarda iplik yoğunluğu artabilmektedir.

 

 

 

 

muline iplikte olduğu gibi değişik renkteki efekt materyali ana ipliğe farklı bir görünüm vermektedir.

 

 

 

 

Efekt materyali, fantezi ipliğe fantezi efektini kazandıran unsurdur. Bu efektin dayanıklılığı ise yine efekt materyalinin efekt özelliğini korumasıyla ve ana iplikle bağının dayanıklılığı ile mümkündür. Bu dayanıklılığı etkileyen faktörler; efekt materyal cinsi, bağlama ipliğinin dayanımı, üretim prosesinde verilen büküm sayısı, ipliğin göreceği ard işlemler, eğer bir yüzey oluşturmak için kullanılacaksa (örme, dokuma gibi) bu işlemlere dayanımı vb. fantezi efektin dayanıklılığını belirleyen faktörlerdir. Tek başına ipliğe gerilim uygulanması ya da bobinden bobine belirli bir gerginlikte aktarma sonrası, vakumlu buharlama gibi bir ard işlem sonunda vb. işlemler sonrası efekt materyalin dayanıklılığı görsel olarak test edilebilir. Bununla beraber fantezi iplikler kumaş formuna getirildikten sonra da efekt dayanıklılığı test edilebilmektedir. Böyle bir test yöntemi kullanım yerine uygun olarak fantezi ipliklerin özelliklerini ve performanslarını daha gerçekçi olarak görebilmemizi sağlamaktadır.

 

 

 

Fantazi iplikler insanların hayal gücü ilgili olduğundan oldukça geniş bir çeşitlilik sunmaktadır. Yani renk ve biçimlerin istenildiği kadar kullanılabilmesi sadece bir iplik türünün bile araştırılmasının ne kadar geniş olacağını göstermektedir. Günümüzde sıklıkla kullanılan fantezi iplik türleri lup, bukle, düğüm ve düz ipliklerdir.

 

 

 

Son yıllarda, gerek yeni moda trendlerinin ortaya çıkması gerekse yüksek katma değerli tekstil kumaşlarının geliştirilmesi amacı ile örme ve dokuma kumaş yapılarının desenlendirilmesinde sıra dışı düzensiz efektlere doğru bir yönelme olmuştur. Farklı efektlere sahip kumaşlar farklı örgü tasarımları, fantezi ipliklerin kullanımı ve çeşitli bitim işlemlerinin uygulanması ile oluşturulmakla birlikte bu tür tasarımlarda fantezi ipliklerin özel bir yeri vardır ve önemi de geçmişe nazaran artmıştır. Fantezi iplikler, neredeyse limitsiz desen olanaklarına imkan vermesi sayesinde gelişmekte olan tekstil sektörü ve sürekli değişen moda olgusu içerisinde önemli bir yere sahip olup her geçen gün yeni türde ipliklerin bu gruba dahil olduğu görülmektedir.

Ana iplik; fantezi ipliğin temelini oluşturur ve fantezi ipliğin kalitesi ve tutumunu belirlemektedir. Efekt materyal, fantezi iplikteki efekt kısmını oluşturduğundan en önemli bileşendir. Bağlama ipliği ise fantezi ipliğin kalıcılığını ve mukavemetini belirler ve iplik oluşumu sırasında iğ hızına bağlı olarak efekt ve ana ipliğin etrafına sarılarak bu iki ipliği sabitler. Genel olarak fantezi iplikler, kumaşa tekstüre özellik ve desen uyumu sağlar, kumaşa çeşitlilik ve özel bir görünüm kalitesi katar, fantezi iplik çeşidine bağlı olarak bazen yumuşak tutum bazen de pürüzlü ve sert bir tutuma sahiptir, dayanımı ve kalınlığı her bölgede farklıdır.

Fantezi iplikler, uzunluğu boyunca yapısında rastlantısal veya planlı bir şekilde değişik aralıklarla yerleştirilmiş biçim, malzeme, büküm, renk gibi özellikleri değiştirilerek oluşturulmuş düzgünsüzlükler bulunan, çoğunlukla görsel ve estetik amaçlarla üretilen ipliklerdir. Fantezi ipliklerin üretiminde özel teknolojiler, yaratıcılık ve tasarım teknikleri kullanılır.

1-Muline iplik

En basit fantezi iplik çeşididir. İki veya daha fazla renkte iplik, eğirme bükümüne ters yönde bükülmektedir. Muline iplik yapısı, aynı numara ve bükümde fakat farklı renklerde iki ipliğin dengeli bir form oluşturmasıyla meydana gelmektedir. Basit bir biçimde katlamalı iplik seklinde görülmektedirler. Yüksek değerdeki pamuklu veya viskon filamentinden oluşmaktadır. Aynı veya farklı elyaflar kullanılarak iplik elde edilebilmektedir. Bu ipliklerden elde edilen kumaşlar genellikle sert tuşeli olup dış giyimde kullanılmaktadır. Bu iplikler özellikle erkek giyiminde çizgisel efektler yaratmak ve ince, düzensiz örme kumaşlar üretmek için kullanılmaktadır. Bazı durumlarda örme kumaşlar için çeşitli, ancak az olan efekt, aynı anda beslenen iki iplik tarafından kazandırılmaktadır, bu durum çift katlı prosesin eleminasyonu olup maliyetleri azaltıcı bir durumdur. 

2-Bukle İplik

Yüzeyinde bukleli çıkıntılar oluşturmak için efekt ipliğinin ana iplik etrafına sarılmasıyla oluşan bir ipliktir. Efekt eldesi, ipliğin fazla beslenmesiyle sağlanmaktadır. Bukle iplikler yarı dairesel luplardan meydana gelmektedir. Silindirler arasındaki yüzeysel hız farkı nedeni ile verilen büküm, efekt ipliği sarmaya yetmemekte ve bukleler meydana gelmektedir.

 

 

 

 

Bukle iplik üretiminde ring ve oyuk iğli eğirme sistemleriyle bu ikisinin birleşimi olan kombine eğirme sistemleri kullanılmaktadır. Kombine eğirme sistemlerinde sarılan ipliklere oyuk iğin alt tarafında bulunan ring eğirme sistemi tarafından gerçek büküm değeri verilmektedir. İpliklerde iki çeşit büküm bulunmaktadır. Bunlardan birisi zemin ve efekt ipliklerinin kendi kendilerine sarıldığı büküm, diğeri birbirine bağlanan ipliklerin zemin ve efekt iplikleri etrafına sarıldığı bükümdür. Bir bukle iplik türü olan basit bukle iplik, yünlü görünümlü kumaş yaratmak için özellikle sonbahar ve kışlık örme üretimlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu iplikler, efekt oluşturmak için planlanan farklı renk dilimleri vasıtasıyla renk harmanı yaratılmasını mümkün kılmıştır. Bu efekt örme bukle ipliklerde kendini göstermektedir.

3-Lup İplik

Lup iplik, basitçe bir ana iplik ve birde efekt ipliğinden meydana gelmektedir. Efekt ipliğe, çıkış silindirinin önünden beslendiğinden ön iplik adı da verilmektedir. Efekt ipliği çekim sisteminden geçmemektedir. Lup ipliği oluşum itibari ile bukle ipliğe benzemektedir. Fakat efekt ipliğinin ince ve bükümlü oluşu ile birlikte daha yüksek fazla besleme oranlarına çıkılması iplik yüzeyindeki çıkıntıların daha dairesel olmasına neden olmaktadır.

 

 

 

 

3-Kıvrım İpliği

Ana iplikten çıkan kıvrımları bünyesinde bulunduran bir ipliktir. Elde edilişi lup ipliği ile aynıdır. Fakat esnek efekt ipliği kullanımı yerine yüksek bükümlü bir iplik kullanılmaktadır. Böylece, ön silindirde gerilim serbest kalınca lupların yerine kıvrımlar oluşur. Kıvrım ipliğinin sıklık ve boyutu, besleme ve eğirme gerilimi efekt ipliklerindeki büküm kademesinin kontrolü sayesinde sağlanmaktadır. Kıvrım ipliği kumaşlarda kullanıldığında seyrek ve kıllı kürk efekti seklinde ortaya çıkar. Kıvrım iplikleri, lup ve bukle iplikleri gibi tüm kumaşlarda kullanılır. Kalın numaralarla birlikte mukavemeti yüksek tektüre örmeler üretebilmekle birlikte ince numaralarla ise örme kumaşlar için zor bulunan renk çeşitliliği üretilebilmektedir.

 

 

 

4-Nopeli iplik

Nopeli iplik bir veya daha fazla iplik bileşenine sahip belirgin grup içermektedir. İplik uzunluğu boyunca düzenli veya düzensiz aralıklarla dizilmiştir. İki çift silindire sahip cihazlar kullanılarak üretilmektedirler. Nopeli iplik bariyer sisteminin altında temel ipliğe katılmakta ve büküm işlemiyle bir araya gelmektedir. Bariyerin dikey hareketi, ipliğin, uzunluğu boyunca yayılmasına sebep olmaktadır. Nopeli iplik düğüm ipliği efekti gösterir ancak düğüm ipliği gibi lif yığınından değil de dolanmış iplikten üretilmektedir.

 

 

 

 

5- Düğüm İpliği

Uzunluğu boyunca düzenli veya düzensiz aralıklarla bir ya da daha fazla iplik materyalinin oluşturduğu düğümlerden oluşan ipliktir. İplik genellikle bağımsız çalışan iki çift silindirin kullanılması ile elde edilmektedir. Ana iplik aralıklı, efekt materyal ise devamlı olarak sevk edilmektedir. Besleme silindirinin ani duruşları efekt materyalin yığılmasına ve düğümlerin oluşmasına neden olmaktadır. Ağır düğüm efekti kumaş yüzeyinde güçlü varyasyonlar üretmekte olup tüm örme kumaşlarda kullanılabilmektedir. İplikteki kalın yer, ince yer tarafından hızla takip edilir, bu durum iplikte zayıf noktaları oluşturur, bunu önlemek için ise besleme hızları dengeli bir şekilde ayarlanmaktadır.

 

 

 

 

6- Sanet İplik

Sanet iplik çeşidi olan kurdele tipindeki iplik, örme yoluyla üretilmekte ve örüldükten sonra yapılan ütü ile birlikte katlı şerit efekti sağlamaktadır. Örülen bu şerit iplikler örme giyiminde kaliteli efektler yaratmak için kullanılır. Sanet iplikler örme giyiminde çok geniş bir alanda kullanılmaktadır. Sanet ipliğin temel parametresi: ilmek yoğunluğu, beslenen ipliğin numarası, cinsi ve çalışılan örme iğnelerin numarasıdır. Eğirilmiş ya da filament ipliklerle, 6-20 iğne kullanılan küçük çaplı yuvarlak örme makinesinde üretilmektedir. Sanet iplik görünümü, besleme ipliğinin kalitesinden etkilenmektedir. Parlaklığın artması ve dolgun kalınlık eldesiyle birlikte besleme ipliklerinin sanet iplik görünümünü geliştirdiği görülmektedir. Kadın dış giyim, spor giyim, el örme iplikleri ve ev tekstilinde, polyester ve pamuk sanet iplikleri kullanılmaktadır.

 

 

 

7- Gimp İplik

Bükümlü öz ipliğin atkı etrafındaki efekt ipliğiyle birleşmesinden oluşmakta, bu yüzden yüzey üzerinde dalgalıymış gibi görünmektedir. Bükümün çıkarılması, tamamlanan ipliğin asıl uzunluğundan daha uzun olan efekt ipliğinin oluşturulmasından bu yana dalgalı bir görünüm yaratmıştır. Bu iplikler numara ve parlaklıkta farklı materyaller göstermektedir. Gimp iplikler, Muline iplikleri gibi ortalama çift katlı çerçeve üzerinde veya ring eğirme sisteminde üretilebilmektedirler. Gimp ipliklerde bağlayıcıya ihtiyaç duyulmakta ve bu yüzden ring eğirme sistemi üzerinde iki aşamada üretilmektedirler. Yazlık örme kumaşlarda kaliteli tekstüre iplikleri meydana getirirler.

 

 

 

 

8- Şenil İplik

Fantezi iplik grubu içerisinde yer alan ve özel bir öneme sahip olan bir iplik türü de şenil ipliğidir. Şenil kelimesi Fransızca olup kelime anlamı “tırtıl” veya “tüylü tırtıl” dır. Şenil iplik yumuşak, tüylü ve sıra dışı bir yüzeye sahiptir. Şenil iplikleri, liflerin iki eksensel iplik etrafında helisel düzenlendiği kesik havlı bir yapıdadır. Bu helisel yapı sebebiyle iplik yüzeyinde çok hoş bir dalgalı görüntü ile kumaş yüzeyi üzerinde de parlaklık oluşmaktadır. Hav ipliğinin zemin ipliğinden ayrılmasını önlemek için kilit ve hav iplikleri arasında mekanik friksiyon kuvvetleri meydana gelmektedir. Şenil iplik üretiminde iki tip iplik kullanılmaktadır: Hav (efekt) ipliği ve kilit (temel, öz, çekirdek) iplik. Bu ipliğin oluşumunu sağlayan efekt, kilit iplik adı verilen 2 adet yüksek bükümlü, ince ve mukavim ipliğin beraberce katlanması. Ve kesikli liflerden eğrilmiş veya flaman yumuşak bükümlü bir ipliğin kesilmesi ile oluşturulan havların, oluşan temel ipliğin uzunluğu boyunca verilen bir büküm ile sabitlenmesi (sıkıştırılması) esasına dayanmaktadır.

 

 

 

9- Makarna İplik

Makarna ipliğin literatürdeki tanımı, temel iplik üzerine fitil beslenerek oluşturulmuş dalgalı görünüme sahip iplik seklindedir. Makarna iplik üretiminde 3 tip iplik kullanılmaktadır:Efekt materyali, esas (temel, direkt, ana) iplik ve bağlama ipliği Efekt materyali; makarna iplikteki efekt kısmını oluşturduğundan en önemli bileşendir. Makarna ipliğe estetik değer kazandırır. Efekt materyali, sağlam bir yapıya sahip değillerdir. Makarna ipliklerden kumaş üretildiğinde efekt materyali kumaş yüzeyinde kalır ve kumaşa değişik görünüm kazandırır. Lif tipine ve uzunluğuna bağlı olarak 250-2000 tex arası fitil efekt materyali olarak kullanılmaktadır.

 

 

 

 

10- Frize İplik

Yapı olarak bukle ipliğine benzeyen bu iplik bukle ipliğine göre daha dar ve ince buklelere sahiptir. Bu nedenle, düz ve kapalı bir karakter gösterir. Efekt ipliğinin esas ipliğe nazaran bir miktar fazla beslenmesiyle oluşturulan fantezi ipliklerdir. Besleme hızları ve miktarları arasındaki fark artarsa dalgalar büyür ve bukleli (ilmekli) yapı oluşur. Eğer efekt ipliğinin beslenmesi periyodik olarak değiştirilirse bu durumda flame iplikler elde edilir. İpliklerin renklerine, kalınlıklarına ve besleme hızlarına göre değişik varyasyonlar elde edilir. Fazla besleme oranı 1.1-1.3 arasındadır.

11- Şantuklu fantezi iplikler

Şantuklu iplikler; tek veya katlı olarak iplik üzerinde değişik aralıklarla rastgele veya belli bir örüntüye uygun olarak kalın kısımların oluşturulmasıyla elde edilen ipliklerdir. İplik üzerinde oluşturulan bu kalın bölgelere şantuk veya balık adı verilmektedir. Şantuklu kısımların kalınlıkları, uzunlukları ve yerleşim aralıkları değişmektedir.

Türkçe’de şantuk olarak kullanılan sözcüğün Çince’de, genellikle ağır gramajlı ve yüzeyinde düzensiz yükseltiler bulunan kumaşlara verilen ad olan “shantung” sözcüğünden geldiği anlaşılmaktadır.

İngilizce’de pamuk ipliğinde kalın yer anlamına gelen “slub” ve Almanca’da “flamme” sözcüğü Türkçe’de kullanılagelen “şantuk” anlamında kullanılmaktadır. Türkçe’de ise iplikte kalın yer anlamında “balık” sözcüğü kullanılmaktadır.

 

 

 

 

 

 

 

 

Bu iki grup da kendi içlerinde iplik efekti ve eğirme efekti olarak alt gruplara ayrılır.

-İplik efekti (Büküm yolu ile fantezi iplik eldesi) :Burada fantezi iplik, doğrudan ipliklerin (farklı boylarda ve farklı numaralardaki) birbirleri ile bükülmesi sonucunda elde edilir.

-Eğirme efekti (Çekim yolu ile fantezi iplik eldesi): Burada fantezi iplik, fitil veya bandların çekim sisteminden geçirilerek üzerlerine filament sarılması sonucu elde edilir.

Fantezi iplikler, uzunluğu boyunca yapısında rastlantısal veya planlı bir şekilde değişik aralıklarla yerleştirilmiş biçim, malzeme, büküm, renk gibi özellikleri değiştirilerek oluşturulmuş düzgünsüzlükler bulunan, çoğunlukla görsel ve estetik amaçlarla üretilen ipliklerdir.

Fantezi ipliklerin üretiminde ;

özel teknolojiler

yaratıcılık 

ve tasarım teknikleri kullanılır.

 

 

 

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi bir fantezi iplik temel olarak, öz veya zemin bileşeni, etki bileşeni ve bağlayıcı bileşenden oluşmaktadır. Fantezi ipliklerin genel üretim prensibi; zemin ipliği ile görsel yapı ipliğini, ikincinin hızı daha yüksek olmak kaydıyla farklı hızlarda büküm bölgesine sevk etmek ve sonra bir bağlayıcı bileşen ile ters büküm uygulayarak sağlamlaştırmaktır.Bu prensibe uymayan fantezi iplik türleri de vardır. Bunlar;

sarmal iplikler,

zemin şantuklu iplikler,

“flake” (çok uzun şantuklu iplik)

ve nepsli ipliklerdir.

Fantezi iplik üretimi, ring makinelerine, open-end rotor makinelerine, dref makinelerine, cer makinelerine ve tarak makinelerine çeşitli aparatların eklenmesiyle ve boyama, harmanlama ve değişik bitim işlemleriyle bugüne dek sürmektedir.Oyuk iğ prosesinin bulunmasından önce en çok kullanılan sistem, iki aşamalı ring büküm prosesiydi.İlk aşamada uygun besleme ile fantezi efekt elde edilir. Daha sonraki aşamada bu iplik bir bağlama ipliği ile sabitlenir ya da bobinlere sarılan bu iplikler sonra doğrudan çift katlı bobin makinesine aktarılırdı.İki veya daha fazla aşama yerine tek aşama ile fantezi iplik üretme fikri olan oyuk iğ prosesi fikrini Bulgaristan Tekstil ve Konfeksiyon Enstitüsünden Prof. George Mitov geliştirdi.Son yıllarda fantezi iplik sektörü büyük bir gelişme gösterdi. Özellikle büyük firmaların rekabet içinde olması ve fantezi ipliklerin moda oluşu bu gelişmenin en önemli etkenlerindendir.Saurer-Allma, Gemmill & Dunsmore, Lezzani, Bigagli, Mackie ve Galan piyasanın önde gelen kuruluşlarındandır.Fantezi iplikler, değişik yönlerden sınıflandırılmaktadır.

Bu sınıflandırmalar:

1-Yapılarına göre fantezi iplikler

2-Efekt verme yöntemine göre fantezi iplikler

3-Elde etme yöntemlerine göre fantezi iplikler

4-Verilen efektlere göre fantezi iplikler

 

Fantezi ipliklerin Yapılarına Göre Sınıflandırılması

 

Yapılarına göre sınıflandırmada

1-fantezi iplikler tek katlı,

2-Efekt katlı bükümlü

3-örme

Fantezi iplikler olarak 3‟e ayrılır:

 

Tek Katlı Fantezi İplikler

 

Tek katlı iplikler, eğirme sırasında tek kat olarak çıkan ipliklerdir. Bunların üretiminde iki prensip vardır: Ringde oluşturulan şantuk iplik elde edilmesi ve Knit the Knit prensibi

 

Efekt Katlı Fantezi İplikler

 

Bu tip iplikler birden fazla materyalden ve bunların katlanıp bükülmesi ile elde edilmektedir. Bu ipliklerin üretimi için farklı büküm yöntemlerine ihtiyaç vardır.

 

Örme Fantezi İplikler

 

Bu iplikler örme makinelerinde 2-3-4-8-10 veya 12 iğne ile RL örgü prensibinde örülen ve hacimli, dolgun örgü kazaklarının elde edilmesinde kullanılan örülmüş örme fantezi ipliklerdir. Bu ipliklerde kendi aralarında RL düz (sade) örme iplikler, RL fantezi (havlı-sakallı) örme iplikler ve RL fantezi bükümlü sakallı örme iplikler olarak üçe ayrılmaktadır.

 

Fantezi İpliklerin Efekt Verme Yöntemlerine Göre Sınıflandırılması

 

Efekt verme yöntemlerine göre sınıflandırmada, fantazi ipliklerin oluşumu

1-direkt yöntem

2-İndirekt yöntem

Olmak üzere ikiye ayrılır

 

Direkt Yönteme Göre Fantezi ipliklere Efekt Verme

 

Bu yönteme göre fantezi ipliklere efekt verme işlemi doğrudan fantezi büküm makineleri üzerinde gerçekleştirilmektedir. Bu yöntemde efekt oluşumu 4 farklı şekilde olabilmektedir:

1-Çekim değiştirerek

2-İlave efekt materyal beslenerek

3-Farklı bant besleme yöntemiyle

4-lineer materyal ilavesiyle.

Bu yöntemlere göre efekt vermek fantezi büküm makinelerinde, ring büküm makinelerinde ve yeni iplik eğirme teknolojilerinden faydalanarak bunlara ilave aparatların eklenmesiyle yapılabilmektedir.

 

İndirekt Yönteme Göre Fantezi İpliklere Efekt Verme

 

Bu yöntem normal iplik elde edilmesi sırasında fantezi büküm makinelerinde gerekli düzenlemeleri yaparak oluşturma esasına dayanmaktadır. Genelde ring iplik makinelerinde uygulanmakta olup, Open-end Rotor   (açık-uç)   iplikçiliğinde de uygulanabilecek efektlerdir. Bu efektlerin yapım yerleri; ring iplik makinesi, harman hallaç, tarak makinesi, cer makinesi, fitil makinesidir. Yapım yöntemi ise; bant besleme, nope serpiştirme, boyama ve şardonlama gibidir.

 

Fantezi İpliklerin Elde Etme Yöntemlerine Göre Sınıflandırılması

 

Elde etme yöntemleri açısından incelendiğinde, fantezi iplikler ;

1-Büküm ve yolu

2-Örme yöntemi

3-Diğer yöntemler ile üretilen fantezi iplikler

olmak üzere üç gruba ayrılabilirler.

 

Büküm ve Çekim Yolu ile Fantezi İplik Oluşturma

 

Fantezi büküm makinelerinde elde edilen bu yöntemde esas; ana ipliğe efekt ipliğin sarılması ve bu ikisinin bir bağlama ipliği ile sabitlenmesidir. Büküm yoluyla elde edilen fantezi iplikler, büküm makinesinde farklı boylarda ve çeşitli numaralardaki ipliklerin birbirleriyle bükülmesi sonucunda elde edilirken, çekim yoluyla elde edilen fantezi iplikler; fitil veya band olarak kullanılan ana ipliğe filament sarım sonucu elde edilmektedirler.

 

Örme Yöntemi ile Fantezi iplik Oluşturma

 

Örme yöntemi ile fantezi iplik oluşturma, iğne salınımlı düz konstrüksiyonlu çözgülü örme makinelerinde veya yuvarlak örme makinelerinde yapılmaktadır.

 

Diğer Yöntemler ile Fantezi İplik Oluşturma

 

Tekstüre yöntemi, Knit the Knit (Örme-sökme) prensibi ve havalı sistem ile fantezi iplik Oluşturma olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır.

1-Tekstüre Fantezi İplik Makinelerinde Isı Yoluyla Fantezi İplik Oluşturma

Uygulanan şekil verme ve ısıl işlemlere göre ilikler değişik seviyelerde hacimlilik, matlık, parlaklık ve sıcak tuşe gibi özellikler kazanır.

2- Knit-The-Knit Prensibi ile Fantazi İplik Üretimi

Bu yöntem ile fantazi iplik elde etmede iplikler önce özel bir örme makinesinde örülürler. Örülmüş olan yapı fikse kazanlarında ısı ile işlem görerek fiskelenir ve daha sonra soğumaya bırakılır. Soğumuş olan örgü yüzey daha sonra sökme makinesinde sökülerek bobine sarılır.

3- Havalı Sistem İle Puntalı İplik Üretimi

Puntalama; filaman iplik üzerine soğuk hava akımı göndererek, filamanların birbirinden ayrılmış bölümler arasında birbirine karışmış bölümler oluşturmak (punta) ve sayede iplik boyunca ara ara puntalı toplu bir yapı meydana getirmek amacıyla yapılan bir işlemdir.

 

Fantezi İpliklerin Verilen Efektlere Göre Sınıflandırılması

 

Verilen efektlere göre sınıflandırmada, fantezi iplikler;

1-kontrolsüz efekt iplikleri

2-kontrollü efekt iplikleri

Olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Kontrolsüz efekt ipliklerde ek bir iplik, sürekli olarak ana ipliğe ya aynı anda, ya da daha yüksek bir hızla beslenmektedir. İki hız arasındaki fark efekti meydana getirmektedir.

Kontrollü efekt ipliklerde, hem ana iplik, hem de efekt ipliğin besleme hızında işlem yapan birçok kontrol sistemi bulunmaktadır. Bu kontrol sistemleri ile materyalin yığılma noktaları belirlenmekte ve işlem belirli bir yerde gerçekleştirilmiş olmakta efekt önceden programlanabilmektedir. Bu iki grup da kendi içlerinde;

1-iplik efekti

2-eğirme efekti

olmak üzere alt gruplara ayrılmaktadır.

Büküm yolu ile fantezi iplik eldesi olan iplik efektinde fantezi iplik, doğrudan farklı boy ve numaralardaki ipliklerin birbirleri ile bükülmesi sonucunda elde edilmektedir. Çekim yolu ile fantezi iplik eldesi olan eğirme efektinde ise fantezi iplik, fitil veya bantların çekim sisteminden geçirilerek üzerlerine filament sarılması sonucu elde edilmektedir.

 

KONTROLSÜZ EFEKT İPLİKLER

 

Kontrolsüz ipliklerde ek bir iplik sürekli olarak ana ipliğe ya aynı anda ya da daha yüksek bir hızda beslenir. Hızlar arasındaki fark, efekti meydana getirir. İplik efektlerinin efekt bölümü, bir iplik veya filament iplikten oluşur.

 

A-Kontrolsüz İplik Efektleri

 

1-Bukle iplik

2-Lup İplik

3-Dalga İpliği

4-Kıvrım İpliği

5-Frote İplik

 

B-Kontrolsüz Eğirme Efektleri

 

1-Dalga İpliği

2-Frize İplik

3-Eğirme Lup İpliği

4-Şenil İpliği

5-Bukle İpliği

 

KONTROLLÜ EFEKT İPLİKLER

 

Bu iplikler, sürekli ve kesikli aralıklarla temel iplik veya iplikler üzerinde iplik veya lif birikimi ile oluşurlar. Yani önceden programlanırlar.

 

A-Kontrollü İplik Efektleri

 

1-Düğüm İpliği

2-Tırtıl İpliği

3-Ters Yön

 

B-Kontrollü Eğirme Efektleri

 

1-Eğirme Hav İpliği

2-Ekleme Hav İpliği

3-Eğirme Tırtıl İpliği

4-Havlı Bukle İpliği