Deneyin amacı, kumaştan çıkarılan ipliklerin büküm miktarının ve büküm yönlerinin tayin edilmesidir. Bu metot ile Açık-Uç (Open-End) rotor iplik eğirme tekniği ile üretilen ipliklerin büküm miktarı tayin edilememektedir.
Büküm; liflere kalıcı bir görünüm vermek, birbirleriyle temas yüzeyini artırmak, lifleri bir arada tutmak amacıyla uygulanmaktadır. Büküm ile paralel haldeki lifler ipliğe mukavemet kazandırır. Büküm elemanının her dönüşünde ipliğe bir büküm verilmektedir.
Büküm, birim uzunluktaki tur sayısı ile ifade edilmektedir (tur/m, tur/inç, tur/cm gibi). İpliğe verilecek büküm miktarı, ipliğin cinsine (pamuk, polyester, viskon, vs.), kullanılacağı yere (dokuma, örme, vs.) ve kullanılan iplik eğirme makinesine (ring, rotor, hava jetli, friksiyon vs.) bağlı olarak değişmektedir. Büküm S (sol) veya Z (sağ) yönde verilir.( TS 256, ISO 7211-4 )
Kullanılan Malzemeler
Standart atmosfer şartları, iplik numunesi, gergi ağırlıkları, iğne, büküm ölçme cihazı;
Temelde büküm kısalması (açma/kapama) metoduna göre çalışır. Büküm ölçme cihazı, temelde biri hareketli diğeri sabit olmak üzere iki adet iplik sıkıştırma çenesinden meydana gelmektedir. Hareketli çene her iki yönde de dönebilmektedir ve bunun üzerine bir sayaç monte edilmiştir. Çeneler arası mesafe numune uzunluğuna bağlı olarak değiştirilebilmektedir. Cihazda bükümün açılmasından doğan uzamayı alacak düzenek ile ipliği çeneler arasında belirli bir gerginlikte tutabilecek bir düzenek bulunmaktadır.
Numune Hazırlama
Atkı numuneleri için kumaşın beş farklı yerinden kesilen kumaş parçaları numune olarak kullanılır. Çözgü iplikleri için bir şerit yeterlidir. Birden fazla kumaş parçası kullanıldığında deney numunesini oluşturan iplik miktarı her parçadan eşit miktarda numune alarak sağlanmalıdır. Katlı ve kablo ipliklerde ve tek katlı devamlı lifli ipliklerde 20 deney yapılmalı ve deney uzunluğu en az 20 cm olmalıdır. Kesilecek kumaş parçaları test uzunluğundan en az 7 cm – 8 cm daha uzun olmalı ve enleri deney için gerekenden daha fazla iplik içerecek şekilde olmalıdır. Test numuneleri, standart atmosfer şartlarında 16 saat kondisyonlanmalıdır.
Deneyin yapılışı
İpliğin büküm yönü tespit edilir. Her iki elin başparmağı ile işaret parmağı arasında en az 10 cm uzunluğunda iplik numunesi düşey konumda sarkacak şekilde tutulur. Sağ el ile sağa doğru bükülür. İplik bükümü açılarak iplik mukavemetini kaybediyor veya uç kısımlarda elyaf paralel hale geliyorsa “Z” bükümdür. Şayet ipliğin bükümünde artış kaydediliyor ise “S” bükümdür.
Büküm ölçme cihazındaki ölçme aralığı hareketli çene ve döner çene arasındaki mesafe standartta belirtilen mesafeye göre ayarlanır (2,5 cm - 20 cm). Kesilen kumaş parçasının kenarındaki iplik bir ucundan tutularak döner çeneye sıkıştırılacak kadar uzunlukta kumaştan ayrılır ve döner çeneye tutturulur. Sayaç sıfırlanır. İpliğin ucu bırakılır. Sonra ipliğin diğer ucu tutulup yana çekilerek kumaştan çıkarılır. İpliğin ucu bırakılmaksızın uygun bir gerilimle düzleştirilerek sabit çeneye sıkıştırılır. Böylece ipliğin cihaza yerleştirilmesi sırasında büküm değişikliğine uğramamış olması ve numune ipliğe elle dokunulmaması sağlanmış olur. Döner çene çevrilerek bükümün açılması sağlanır. İplik katları arasına yerleştirilen iğne ile oluşturulan açıklığı, sol baştan sağdaki çenenin ucuna kadar götürülür ve iplik katlarının birbirinden tamamen ayrılması sağlanır. Sayaçta okunan değer kaydedilir. Yukarıdaki işlemler diğer numuneler içinde tekrarlanır. Katlı ipliklerin bileşenlerinin büküm değeri ölçülecekse önce cihazla iplik katları birbirinden ayrılır. Ayrılan katlar büküm değerleri bozulmayacak şekilde tutularak cihazdan çıkarılır. Ayrı ayrı bükümleri yukarıdaki işlemler uygulanarak tespit edilir.
Sayaçtan okunan değerler TS 256 standardına göre aşağıdaki şekilde değerlendirilir.
T= R/L
Formülü kullanılarak metrede tur cinsinden büküm sayısı hesaplanır.
Burada;
T = büküm sayısı, tur/m
R = Sayaçtan okunan tur sayısı
L = deney numunesi uzunluğu, metre
Her çözgü ve atkı ipliği için ortaama değer kaydedilir.