derstekstil

 

 

Ehram, baştan ayaklara kadar inen ve gözler açıkta kalacak şekilde el yardımıyla yüze bürüklenen (yüzün kapatılması) kadın boy örtüsüdür. Eskiden yaşlı kadınlar tarafından kullanılan bu örtü günümüzde kullanılmadığından imalatı da terk edilmiştir. Ehram; Arapça bir isim olup haremden gelir. Kadınların örtündüğü örtü veya hacıların Kâbe‟yi tavaf için Mekke'de örtünmeye mecbur oldukları dikişsiz bürgüye denir. Erzurum halkı arasında ihram, "ehram" olarak kullanılır. Ehram Erzurum'da yaşlı kadınların, köylerde ise bütün kadınların sokak giysisi idi. Bugün bazı yaşlılar dışında, ehramı sokak giysisi olarak kullanan kadın sayısı çok sınırlıdır.

 

 

 

 

Ehram; Erzincan, Erzurum, Bayburt yörelerine has, kadınların örtünme amacıyla elbise üzerine aldıkları ince yün iplikten el tezgâhlarında örülen bir örtüdür ve mahalli bir özellik taşımaktadır.

Artvin yöresinde kilim, cicim ve ehram/şal dokumacılığı yapılmaktadır. Özellikle Yusufeli ilçesinde ehram dokumacılığı yaygın olarak yapılmaktadır. Ehram tezgâhlarında üretilen kumaşlar, gelin kıyafeti olabilecek kadar da ince ve zarif üretilebilmektedir. Ehram, özellikle, Yusufeli İlçesi‟nde dokunmaktaydı. Çok önceleri çokça dokunmasına rağmen, günümüzde kırk-elli yaş grubu kadınların sandıklarında bir veya iki adet bulunmaktadır. Yörede “hanımeliçar” olarak bilinmektedir. Genelde kadınlar tarafından, özel günlerde örtü olarak kullanıldığından, örtünün güzelliği, örtünen insana bir statü ve de saygınlık sağlamakta, bu da işçiliğinin daha bir itinalı olmasını sağlamaktadır.

Ehramın ana maddesi saf yündür. Özelliği kışın sıcak yazın serin tutar. Doğal renklerden oluşmuştur. Hiçbir katkı maddesi olmadan tamamen işlem basamakları insan gücü ile elle yapılır, bir ehram yaklaşık 20–25 günde meydana gelir ebatları en 90– 95cm,boyu 8–10 m arasına kadar yapılabilir.

 

 

 

 

Halk el sanatları başlangıçta bir ihtiyacı karşılamak için ortaya çıkar; daha sonra ekonomik bir ürün olur, yapana da gelir getirir, fayda sağlar ardından da sanat hâlini alır ve hayat standardına paralel olarak üst zevk ve estetiklere hitap edecek gelişme gösterir.

Ehram yünden dokunan, nakışlı dış giysi, baştan ayaklara kadar inen ve gözler açıkta kalacak şekilde el yardımıyla yüze bürüklenen kadın boy örtüsüdür.

Eskiden yaşlı kadınlar tarafından kullanılan bu örtü günümüzde kullanılmadığından imalatı durdurulmaya başlamış fakat kullanışı yönünden sağlıklı bir kumaş türü olduğundan günümüze uyarlanarak yeni tasarımlarda kıyafetler üretiminde değerlendirmeye başlanılmıştır.

 

 

 

 

Ehram dokumacılığında kullanılan ipler (teller) in büküm işlemi(eğirme) herhangi bir makine kullanılmadan yapılmaktaydı. Böyle olunca bu iş hanımlara düşmekteydi. "Kimi ev hanımı boş zamanlarını değerlendirmek, el harçlığını çıkarmak, dolayısıyla aile bütçesine katkıda bulunmak amacı ile yün satın alır, bu yünü evinde yıkar, iplere sererek kurutur, özel yün çubuğu ile çırpar, yün tarağında tarar, teli ile büker, iplik yapar ve götürür culfalara satardı.

Ehramlar elle büküldüğü için incelik ve kalınlıkları büken (eğiren) kişiye göre değişmekteydi. Ehramlık iplerde büküm ne kadar ince gerçekleştirilirse o kadar kıymetli olurdu. Culfalar da buna göre iplere kıymet biçerlerdi. Ehramın bükümüne göre değeri arttığı ve iyi bükülen ip dokumada güzel durduğu için çoğunlukla ipleri ehramı dokutan kişi bükerdi. Bu yüzden ipi büken kişi büküm işlemine özen gösterirdi. O zamanlarda mahalle aralarında, kapı önlerinde elinde teli ile ip büken hanımlara çokça rastlanırdı. Culfada iplik tartısı, tarihi akışa ve geleneğe uyularak yumurta ile yapılırdı. 4 Yumurtanın ağırlığına "I tuğt" denir 6-7 tuğttan bir ehram yapılabilir.

 

 

 

 

Bu da tahmini olarak 1 kg gelirdi. Culfaya iplik götüren hanımın ipliği yumurta ile tartılır sonra ehram kendisine verilirken aynı tartı sistemi uygulanırdı.

 

 

 

 

ipek iplikle yapılan dokumalar yazın serin, kışın sıcak tutma özellikleri nedeniyle tarih boyunca çok fazla rağbet görmüştür.Çağlar boyu gündelik hayatta en mütevazı köy evinden bey konaklarına kadar her sınıftan insanın ihtiyacını karşılamak üzere kullanılmıştır.

Kadın ve erkek kıyafetlerinde kullanılan gömlekler, kadın kıyafetlerinde kullanılan çember hâlâ köylerde üretilen ipek dokumalardan yapılmaktadır.

Muğla Milas bölgesinde üretilmektedir.Yöresel kıyafetleri olan ”üç-beş” entari ile birlikte giydikleri ipek gömlekler ve başlarına taktıkları ipekten yapılma çemperileri özel günlerde, sokakta oyun oynayan küçük kızlar da bile görmek mümkündür.

Köyde ipek dokumalar, kadınların kendi yetiştirdikleri altın sarısı kozalardan ürettikleri ipek ipliklerden yapılmaktadır. Dokumalar da, bu nedenle sarı renkte olmaktadır. Beyaz renkte olan ipek dokumalar ise ithal kozalardan üretilen ipeklerle yapılan dokumalardır. Dolayısıyla dokunan kumaşlar da kozaya uygun olarak renk almaktadır. Bu yörede en çok sarı koza üretildiği için dokumalarda sarı renkte olmaktadır.

 

 

 

 

Milas Çomakdağ-Kızılağaç dastar dokumalarında atkı ve çözgü ipi olarak ipek kullanılması dokumaların değerini artırmaktadır. Bu dokumalar, ipek iplik ve el tezgâhlarında insan gücü ile dokunmasından dolayı 40–45 cm eninde dokunabilmektedir. Daha geniş ende dokunması zordur.

Milas ipek dokumalarında, çözgüde ve atkıda aynı cins ve tek renk iplik kullanılır. Yapılan dokuma bez ayağı dokuma olduğu içinde belirgin bir desen oluşmaz. Sadece ipliklerin bağlanış durumundan yani dokuma örgüsünden dolayı, ışık-gölge etkisiyle bir görüntü oluşur.

Milas’ın Çomakdağ-Kızılağaç köyünde ipek dokumalar eskiden sadece “üstlük” denilen başörtülerinde ve “gömlek” denilen iç giysilerde kullanılmıştır.

 

 

 

Halen köy kadınları tarafından büyük bir özveriyle ve titizlikle dokunan kumaşlar artık günümüz şartlarına uygun olarak kullanılmak üzere daha uzun dokumalar halinde de dokunmaktadır.

Fakat “üstlük” ve “gömlek” yapımını bırakmamışlardır. Özellikle kızların çeyiz sandıklarının başköşesinde ipek dokumalar yer almaktadır.

 

 

 

Dastar ipek dokumaları kamçılı tezgâhlarda dokunmaktadır. Kamçılı tezgâhta dokuma yapılırken dokuyucu, oturma tahtasının tam ortasına oturur. Dokumacı yerine oturduğu zaman, daha önce atkı iplikleri sarılmış olan masuraları hemen uzanıp alabileceği bir konumda olması gerekir. Mekiğe, atkı masuralarından birisi takılır. Atkının ucu mekik boncuğunun deliğinden dışarı çıkarılır ve kenardan çözgü ipliğinin birisine dolanır. Ön kısımda bulunan ve dokunan kumaşın rulo halinde üzerine sarıldığı kumaş levendine (sermin) geçirilen çözgü ipliklerinin üzerine sarıldığı çözgü levendi döndürülmek suretiyle çözgü gerginliği sağlanır.

 

 

 

 

 

Dokumacılık, sadece insanların doğal çevreye uyum zorluğundan kaynaklanan bir meslek değildir. Dokumacılık ürünleri, aynı zamanda, insanların kültür ve yaşam standartlarını yansıtan birer sanat eseridir.

 

 

 

Çıpıt dokuma mekikli dokumaların, geleneksel farklı bir çeşidi olup bez ayağı tekniği ile dokunur. Bu dokuma halk arasında çulfalık denilen (yer tezgâhı) tezgâhlarda uygulanır. Geleneksel el dokumalarının (kilim) modern hayata geçirilmesi, ip ve kumaş artıklarının değerlendirilmesi açısından da ayrı bir önem taşır.

Çıpıt dokuma, dokuma örgülerinden bez ayağı tekniğinde dokunmaktadır. En eski ve en çok kullanılan, sağlam ve küçük raporlu bir dokuma örgüsüdür. Atkı ipliklerini çözgü iplikleri arasından bir alttan, bir üstten geçirerek dokuma oluşturulur. Desen, yatay iplerle elde ediliyorsa(atkı)atkıyüzlü; dikey iplerle elde edilirse (çözgü) çözgü yüzlü dokuma adını alır.

 

 

 

Dokumada kullanılacak penye kumaşlar renk uyumuna göre seçilir. 3-5 cm’ den kesilen şeritler mekiğe düzgün bir şekilde dolanır. İp ucunun verev kesilmesi dokuma kenarında potluk oluşmaması için önemlidir.

 

 

 

Çıpıt Dokuma Tekniği

Desen iplikleri (atkı), modele göre bez ayağı tekniğinde 4-5 cm düz dokunur.Elimizdeki ipliklerin veya kumaş şeritlerin renk uyumları göz önüne alınarak farklı aralıklarda dokunmasına bu şekilde devam edilir.Model aralarına saçak ipler yerleştirmek istiyorsak 5-10 cm uzunluğunda şeritler hâlinde ip hazırlanır.Bu şeritler modele göre çözgüler arasına halı dokuma ilmekleri şeklinde atılır.Bez ayağı modele göre 4-5 sıra daha dokunur.Bu işlemler aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi atkı ipleri kabartılarak da (çekilerek) farklı desenlerde dokunabilir.Atkı ipleri modele göre tekrarlanarak tarak veya kirkitle sıkıştırılır.

 

 

 

Çıpıt Dokumanın Uygulandığı Ürünler

Yaygılar

Paspaslar

Koltuk örtüleri

Sandalye minderleri

Çanta ve heybeler

 

 

 

Kullanılan atkı iplikleri dokuma işlemi sırasında, çok az bir gerilimle karşı karşıya kalırlar.

 

 

 

 

Ayrıca tarak dişleri ve gücü aralıklarından geçmediği için, iplik kalınlıkları ve yapıları değişken olabilir. Genellikle artık ipliklerden veya kumaş kenarlarından çıkan penye iplerle dokunur. Bu yüzden çoğunlukla mukavemeti yüksek ve esnektir. ( Pamuk ipliği, Efekt bükümlü iplikler)

 

 

 

 

 

 

Anadolu'da Türk kadın ve kızlarının geleneklerine bağlı olarak el tezgâhlarında dokudukları kullanım eşyalarını ve çeyizlerini, işleyerek süslemişler, ince bir zevk, renk, motif ve tekniği birleştirerek sanat eserleri meydana getirmişlerdir. Türk dokuma ve işleme sanatı Osmanlı İmparatorluğu döneminde sarayda teknik ve sanatsal açıdan en üst düzeye ulaşmıştır. Halk dokuma ve işlemeleri de bu kaynaktan etkilenerek yüzyıllar boyunca devam etmiştir. El emeği ve göz nuruna dayanan bu sanatlar, yüzyıllardır süregelen gelenek ve görenekleri de yansıtmıştır.

 

 

 

 

Bu dönemde oda döşemeleri, yatak, yorgan çarşafları, seccadeler, bohçalar, sofra altına serilen örtüler, peşkirler, hamam havlu takımları ve makrameler işleme ile süslenmiştir.

Milletlerin kültür hayatlarının en anlamlı belgeleri el sanatlarıdır. El sanatları her bir insanın dünya ve toplum ile kurduğu renkli bağlardır. İnsanlarımızın sevgilerini tutkularını sergilediği el emeği göz nuru ile ortaya konan bu eserler aynı zamanda yapıldığı yerin duygu ve düşüncelerini yansıtır.

Ayancık Keteni- Peşkiri Dokumacılığı, kendine özgü tezgâhlarda keten ipinden düz kumaş dokuma ve desenli dokuma olarak yapılmaktadır. Keten ipinin tamamen doğal yollarla elde işlenerek yapılması en önemli özelliğidir.

Ayancık dokumaları, sadece yöre adı ile değil, dokumaların keten ile yapılmasından dolayı, Ayancık keteni olarak adlandırılmış olup, keten ekiminden ip haline gelene kadar tamamen elde işlenmekte ve ağartılma işlemi de kül suyu ile yapılarak organik olarak meydana getirilmektedir.

 

 

 

 

Ayancık bezi dokumada keten ipi kullanılmaktadır. Bu iplikler ürünün kullanım alanına göre ince, kalın ve renklendirilmiş olarak kullanılır. Keten iplerine, nadiren pamuk, polyester ve viskoz ipleri de karıştırılabilir.

İnce olarak dokunan bezler başörtüsü (yazma, yemeni); kalın ve desenli yollu olan bezler (alacalı bez) sofra, kerevet (sedir) örtüsü ve döşemelik; mavi boyalı (gök bez) bez erkek pantolonu; çite bezi de kadın şalvarı (dizlik) olarak kullanılmaktadır.

 

 

 

 

Yöreye ait dokuma tezgâhı 4 gücülü, 2 bağıtlı (ayakçaklı), 50 cm genişlikte dokuma yapar ve 800 çözgü ipi ile çalışır.Kastamonu yöresi dokumalara göre çözgü ipi sayısının fazla olması nedeni ile daha sıktır. Desenli dokumalarda kullanılan teknik kumaşın iki yüzünü de kullanmaya imkân sağlamaktadır. Ters yüz farkı yoktur. Desenli dokumalarda 8 numaralı renkli domino(koton) kullanılmaktadır. Örtülerin kenarlarına 3+3 bükülerek ince saçak yapılmaktadır. Yörenin dokumaları keten ile yapıldığı için dokumanın kumaş özelliği öne çıkmıştır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Çeşitli üretimlerde kullanılan farklı tarak çeşitleri bulunmaktır. Bunlar; profilli tarak, bölmeli tarak, leno tarağı, ondüle tarağı ve oynar tarak olarak sayılabilir.

Profilli tarak

Hava jetli ve su jetli dokuma makinelerinde atkı atımının kolaylığını sağlayan kanallı taraktır. 

Bölmeli tarak

Yüksek hızlı dokuma makinelerinde kullanılan özel bir taraktır. Bölmeler atkı ipliğinin tarağın arkasından önüne geçebilmesi için alt ve üst olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

Leno tarak

Sıralı olarak ard arda bulunan tam ve yarım uzunluktaki diş tellerinden oluşan bir dokuma tarağıdır. Yarım uzunlukta olan dişlerde içinden çapraz yapan ipliklerin geçtiği delikler vardır.

Ondüle tarağı

Dişlerinin gruplar halinde sıra ile yukarıya ve aşağıya doğru birbirine yaklaştığı özel bir taraktır. Kumaşta dalgalı bir görünüm sağlar.

Oynar tarak

Mekikli dokuma makinelerinde mekik ağızlık içinde kalmışsa mekiğin oluşturduğu basıncın etkisi ile yerinden arkaya doğru giden tarak tipidir. Tarağın bu şekilde geriye gidişi tezgahı durduran mekanizmayı çalıştırır. Aynı zamanda çözgü patlağını engeller.

Bu tarakların yanı sıra özel dokulu kumaşlar için de taraklar mevcuttur.

Tarak taharı hataları genellikle çözgü ipliklerinin taraktan hatalı bir sıra ile geçirilmesinden kaynaklanır. Kumaşta top boyunca devam eden bir boşluk veya kabarıklık olarak görünür ve bu durumda desen bozulur. Fark edildiğinde hemen düzeltilebilecek bir hata çeşididir. Ayrıca yanlış dişten geçirilen çözgü ipliği kısa süre içerisinde kopmakta veya yanında ki çözgüleri koparmaktadır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Çerçeveler ve gücü telleri, dokuma kafası, ön tarak, kumaş sarma mekanizması, yardımcı iplik besleme hattı, atkı ipliğini besleme hattı, ana eksantrik kam mili (tahrik mili), ağızlık mekanizması ve dokuma tezgahı çerçevesinin bulunduğu ana bölümdür. Gücü telleri, dokuma tahar planına göre çerçevelere takılan, çelikten yapılmış ortalarında çözgü ipliğinin içinden geçirildiği boncuk denilen küçük delikleri bulunan tellerden oluşmaktadır. Diğer çerçeveli dokuma makinelerinde olduğu gibi dar dokuma makinelerinde kullanılan gücüler, haddelenmiş ortası delik yassı çeliklerdir. Bu nedenle, yassı çelik gücüler olarak da adlandırılmaktadır. Dokuma üretimine en uygun gücüleri seçmek için çözgü ipliklerinin kalınlığı, özelliği, çözgü yoğunluğu (santimetre başına çözgü iplik sayısı), dokuma makine tipi ve dokuma hızı dikkate alınmalıdır.

 

 

 

Çerçeveler, dokuma örgüsünün armür planına göre hareket ederek, taşıdığı gücü tellerinden geçirilen çözgü ipliklerinin ağızlık oluşturmasını sağlayan sistemdir. Ağızlık şekillerine göre, iki grup oluşturarak yukarı ve/veya aşağı hareket eden çerçevelerin taşıdığı çözgü iplikleri arasında oluşan ağızlık denilen aralıktan atkının geçirilmesi ve yerleştirilmesi (tefelenmesi) yolu ile dokuma kumaş elde edilir.  

 

 

 

 

 

Çerçeve sayısı tahar planında aynı hareketi yapan çözgü ipliklerine göre belirlenmektedir. Farklı hareket yapan her bir çözgü grubu farklı çerçevelerdeki gücülerde toplanır. Bir çerçevedeki gücü sayısı yüksek yoğunluğa ulaştığı ya da maksimum iplik gerginliği aşıldığı zaman ağızlığın açılmasında sorun oluşturacağı için aynı bağlantıyı içeren gücüler iki veya daha fazla çerçeveye dağıtılır. Daha az gücü taşıyan hafif çerçeveler (kenar ve desen iplikleri için) ağır çerçevelerin arkasına yerleştirilir. Yüksek yoğunluklu iplik taşıyan ağır çerçevelerin (her mekik atımında tüm çözgü ipliklerinin % 75’inden daha fazlasının kalmasını sağlayan) ön tarafta yer alması gerekir. Gücü çerçeveleri önden arkaya doğru numaralandırılır. İğneli dar dokuma makinelerinde çerçeveler kancalı iğne, atkı iğnesi ve tarak ile birlikte hareket ederek çalışmaktadır.

 

 

 

 

Çerçevelerin hareketi armür ya da eksantrik (kam) sistemiyle sağlanır. Eksantrik sisteminde harekete kamlar ya da desen zinciri (bakla) aracılık eder. Dokuma makinelerinde ayak denilen levha çerçevelere takılarak çerçevelerin kam şekline göre (negatif ya da pozitif kamlı) aşağı ve/veya yukarı hareket etmesini ve ağızlığın açılmasını sağlamaktadır. Her bir çerçeve için ayrı ayak vardır.

 

 

 

 

Ayaklar 201, 202, 203.....olarak ya da 1,2,3,.....gibi numaralandırılmaktadır. Ayaklar ait olduğu çerçevelere takılmazsa istenen desen oluşmaz.

Yukarıda görülen ( b) negatif kamlı ağızlık açma sistemine sahip makinede, kam mekanizması çerçeveleri aşağı doğru hareket ettirerek alta doğru ağızlık (alt ağızlık) açarken, çerçevelerin yukarısında yer alan yaylar geri hareketi sağlar. Negatif ağızlık açma sistemi özellikle yüksek hızla çalışan dokuma makineleri için çok uygundur.

Dokuma makinesinde, kaliteli ve verimli kumaş oluşumu için ağızlık açma, atkı atma ve atkı sıkıştırma (tefeleme) en temel işlemlerdir. Ağızlık, dokuma makinelerinde atkının atılmasından önce çözgü ipliklerinin biri üst diğeri alt olmak üzere iki gruba ayrılarak oluşturduğu, üçgen kesitli açıklığa denilmektedir. Dokuma kumaş oluşumu çözgü iplikleri arasında oluşan, ağızlık adı verilen üçgen kesitli açıklıktan atkı ipliğinin atılarak sıkıştırılmasıyla gerçekleştirilir. Aşağıda dokuma makinesinde ağızlık oluşumu görülmektedir.  

 

 

 

 

Gücülerden çözgü iplikleri kılavuz çubuklarına kadar olan ağızlık bölgesine arka ağızlık (9), gücülerden tarak tefe noktasına olan ağızlık bölgesine ön ağızlık (10) denilmektedir. Çözgü iplikleri ön ağızlık hareketini sağlayan gücülerin içinden çekilmektedir. Gücüler çözgü ipliklerini yukarı ya da aşağıya doğru çekerek ağızlık oluşumunu sağlamaktadır. Çözgü iplikleri gücülerin bir kısmını yukarı doğru çekerek üst ağızlığı (8) ve aşağı doğru çekerek de alt ağızlığı (7) oluşturmaktadır. Atkı iplikleri ile çözgü ipliklerinin bağlantı oluşturması her atkı atımında yeni bir ağızlığın açılması ile tekrarlanmaktadır. Aynı zamanda çözgü salma ve kumaş sarma da yardımcı hareketler olarak bulunur.

Ağızlığın oluşturulmak istenen örgüye uygun şekilde açılması, her atkı ipliği sırasında yani atkı ipliğinin üstünde ve altında bulunması gereken çözgü ipliklerinin belirlenmesi için çeşitli sistemler geliştirilmiştir. Bu sistemleri çalıştırmakta kullanılan sistemlere “ağızlık açma sistemleri” adı verilmektedir.

Ağızlık açma sistemleri, dokuma işlemlerinden ilki olan ağızlık açılması işlemini denetler, kumaş kalitesini ve makine kullanışlılık derecesini belirler. Bu nedenle dokuma örgüsü özelliği, örgü raporunun boyutları (atkı ve çözgü), birinci derecede ağızlık açma mekanizmasının seviyesine bağlıdır. Dar dokuma makinelerinde ağızlık açılması, eksantrik ve bakla sistemiyle olduğu gibi armürlü ve jakarlı ağızlık açma sistemleri ile de olmaktadır.

 

 

 

 

Kam (eksantrik, yürek) ve bakla (desen zinciri) sistemine göre ağızlık açma mekanizmaları dar dokuma makinelerinde en fazla tercih edilen sistemlerdir.

Eksantrik (kam, yürek), “çifti iki serbestlik derecesine sahip ve kinematik elemanlar arasında nokta veya çizgi teması olan yüksek kinematik çifttir. Kısaca kam, genel olarak eğri bir profile sahip bir uzvun bu yüzeyi ile basit bir şekle sahip bir diğer uzuvla temas eden cisimdir. Kam biçimleri ve dizilişleri ile ağızlık hareketine yön verir. Eksantrik ile iplik hareketi, hassas ve rijit oldukları için oldukça hızlı hareket eden dar dokuma makineleri için çok uygundur. Fakat küçük atkı raporları için kullanılabilirler. Kamlar 8 zaman (atkı raporu) tekrarı ile çalışmaktadır. Her zaman dilimi ağızlık açılımını ve atkı atımını gösterir. Dar dokuma makineleri ile 4-6-8 ya da 12 atkı kamları kullanılmaktadır. Çoğunlukla 8 zamanlı kam tercih edilmektedir. Bu dokuma sayısı zemin dokumaları birleştirmeyi sağladığı için de çok önemlidir. Atkı tahrik milinden daha yavaş biçimde 8 kez kam mili döner ve tekrar eder. Her bir çerçeve için bir kam yerleştirilir ve çerçeve bu kam çevresi etrafında hareket eder.

 

 

 

 

Aşağıda eksantrikli makinenin haznesi görülmektedir.

 

 

 

 

Kamlar yapılacak örgü raporuna ( aşağıda görülmektedir ) göre yerleştirildikten sonra haznede bulunan silindire takılmaktadır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Çerçeve, atkı iğnesi, tarak ve kenar örme iğnesi (kancalı iğne) ile eş zamanlı hareket etmektedir. Yukarıdaki tabloda ağızlık konumu, tarak hareketi ve atkı iğnesi arasındaki ilişki görülmektedir.

 

 

 

 

Lameller 

dokuma tezgâhlarında her bir çözgü ipliğine takılan ve çözgü iplik yoklayıcısı olarak da bilinen, çözgü ipliği koptuğunda ya da gevşediğinde aşağı düşerek, elektrik devresini kapatan ve makinenin durmasını sağlayan sistem elemanlarıdır. Lamel, her bir çözgü ipliği üzerinde askıya alınmaktadır. Eğer bir iplik koparsa, lameller temas çubukları üzerine düşerek, kapanmakta ve elektrik devre dışı bırakılmaktadır. 

 

 

 

 

Lamellerin ağırlığı ve birbirlerine yakınlığı önemlidir. Hafif lameller, daha az aşınmaktadır. Eğer lamel çok hafifse, dokuma hatalarını önlemek için yeterince hızlı düşmeyecek, çok ağırsa iplikleri aşağı çekerek gereksiz yere makinenin durmasına neden olacaktır.

 

 

 

 

Ağır lameller, mümkün olduğunca, yüksek hızlı dar dokuma kumaş tezgâhlarında, kaplama iplikler ve kesikli/eğrilmiş iplikler için kullanılmalıdır. Eğer lameller çok sık dizilirse (lamel sayısı/cm) sürtünmeden dolayı hareketleri kısıtlanacaktır. Düşük ya da orta yoğunlukta çözgü için 1x4 lamel ve yüksek yoğunlukta çözgü için 2x4 lameller kullanılmaktadır.

 

 

 

 

 

 

 

 

Arka tarak, çözgü ipliklerini düzenli olarak besleme ve iplik hatalarını kontrol etme işlevini sağlar. Genellikle paslanmaz çelik telli tipleri yaygındır. Normalde her pasaj için bir arka tarak kullanılır. Ancak, birbirlerine yakın çekilmekte olan iki ya da daha fazla çalışmalar için bir arka tarak kullanmak yeterli olur. İstisnai durumlarda, örneğin; iki kademeden gelen iplikler olduğunda her bir pasaj için iki arka tarak kullanılması gerekir. Tarak genişliğini, kullanılabilir aralık miktarı, çözgü malzemesi ve şerit genişliği belirlemektedir. Aralık sayısı aynı ve sadece bir iplik her bir aralıktan taharlanacaksa, arka tarağın diş aralığı normalde % 20 ila 30 ön tarağınkinden daha geniş olmaktadır. Yani ön tarağın arka tarağa göre daha ince olduğu anlaşılmaktadır. Çözgü iplikleri arka tarakta mümkün olduğu kadar aralıklı her diş aralığında bir iplik olacak şekilde dağıtılmalıdır.

 

 

 

 

Arka tarağı kontrol eden ve isteğe bağlı olarak kullanılabilen durdurma tertibatının görevi, çözgü leventlerinden çekilen çözgü ipliklerini sıkışık, düğümlü ve kalın yerler gibi düzensizliklerin lamel ya da gücülere zarar vermesini engellemektir.

 

 

 

Öncelikle çok yapışkan, yüksek bükümlü iplikler ile birlikte çözgü yoğunluğu yüksek üretimler için kullanılmaktadır. Arka tarak bir burulma (ters) yay tarafından en üst konuma doğru zorlanmaktadır. Bu durumda düğümlü çözgü ipliklerinin arka taraktan geçmesi mümkün olmamaktadır. İplikteki kalın/düğümlü bölümler arka tarağı aşağı çekerek yayla temasını sağlayarak, elektrik devresini keser ve makineyi kapatır. Tarak yüksekliği çözgü leventlerinin durumuna bağlı olarak ayarlanmaktadır. Daha fazla levent varsa, daha kalın arka tarak, daha çok dengesiz tarak dişleri vardır. Eğer çözgü düzensizliklerini daha az görmezden gelerek arka tarakta durdurma istenilmezse, arka tarak daha kalın seçilmekte ve böylece düğüm ya da düzensiz iplik kalınlıkları makinenin durmasına neden olmadan arka tarağın dişleri arasından rahatlıkla çekilerek geçebilmektedir.

 

 

 

 

 

 

Cağlık bölümünde, çözgü levendi tezgâhı, çözgü ipliği besleme hattı, çözgü ipliği, gerilim ağırlıkları, kılavuz çubukları, arka tarak ve lameller bulunmaktadır. Dar dokuma kumaş tezgâhının verimli çalışabilmesi için cağlıkta yer alan çözgü bobinlerinin düzenlenmesinin iyi organize edilmesi ve kolay erişilebilir olması en önemli ön koşullardan biridir.

Çözgü levendi tezgâhı, çözgü leventlerinin dizildiği (1), çözgü iplikleri (3), gerilim ağırlıkları (4), kılavuz çubukları (5) ve arka tarağın bulunduğu kısımdır. Çözgü ipliklerinin sarılı olduğu leventler (makaralar), çözgü tezgâhına dizildikten sonra leventlerden alınan iplikler, iplik gerginliğini sağlayan ağırlıkların takılı olduğu çubukların altından, kılavuz çubuklarının üstünden geçirilmektedir. Çözgü iplikleri dokumayı ortalayacak şekilde ve dokuma örgüsüne göre arka taraktan, lamellerden geçirilerek çerçevelere takılı bulunan gücülere gelmektedir. Tahar planına göre gücü deliklerinden ve tarak planına göre ön taraktan geçirilen çözgü iplikleri, kumaş levendine sabitlenerek dokuma işlemine geçilmektedir. Çözgü cağlığının tasarımı, çözgü salma ve frenleme sisteminin tipine, çözgü bobinlerin ağırlığı, boyutu ve çalışma sayısına dayanmaktadır. Çözgü cağlığı tezgâhı tipleri az ya da çok bağımsız ve kullanımı çok esnektir.

 

 

 

 

Yukarıda J. Müller AG. Makinelerinde kullanılan çözgü cağlığı tipleri ve ölçüleri görülmektedir. Cağlıklar leventlerin üst üstte üç sıra halinde yerleştirilebileceği biçimde tasarlanmıştır. Tip1, Tip2, Tip3’de görüldüğü gibi leventlerin büyüklük ve ağırlığı dikkate alınarak ağır leventler alt sıralarda yer alacak şekilde, dokumada kullanılan farklı işlev yüklenen (zemin, desen ve kenar) iplik sayısına göre gereken sayıda üst üstte ve yan yana yerleştirilmektedir.

Çözgü ipliği besleme hattında, zemin ya da kenar örgü çeşidine göre, çözgü ipliklerini etkileyen gerilime dikkat edilmelidir. Aynı zamanda dokuma kumaşın birim genişliği gerekli çözgü ipliklerinin sayısını büyük ölçüde etkilemektedir. Dikkat edilmesi gereken diğer bir husus da iplik bitimi sonrasında levent değiştirmede, dokumanın aynı özellikteki çözgü iplikleri ile devamının sağlanmasıdır. İplik eklemede aynı partiden olan ipliklerin kullanılmasına dikkat edilmelidir.

 

 

 

Üretimdeki kolaylığı nedeniyle, kenar çözgü leventleri üstte, ağır çözgü leventleri genellikle zemin ipliklerini taşıyan leventler daha ağır olduğu için en altta ve sağa yerleştirilmektedir.

İpliğin daha kolay beslenmesi ve rahat kullanımı için de elastik çözgü levendi altta yer almalıdır.

Yukarıda görüldüğü gibi elastik çözgü levendi 1. ya da 4. pozisyonunda kullanılabilmektedir. Cağlık dağılımı büyük ölçüde çözgü levendi sayısı ve ebatlarıyla belirlenmektedir. Çok sayıda çözgü levendi varsa, cağlık genişliği bölümlere ayrılmaktadır. Yukarıdan aşağıya doğru yerleştirilen leventlerin oluşturduğu sıra sayısı cağlık yüksekliğine göre belirlenmektedir.

 

 

 

Çözgü leventleri çok yavaş biçimde döndüğünden, basit bir sürtünme yatağı (rulman) yeterli olmaktadır. Fakat ağır çözgü leventleri için bilyeli rulmanlar bulunmaktadır. Dokuma hızı arttıkça, çözgü levendinden iplik sağımı da artacağından leventlerin daha sık değiştirilmesi gerekmektedir. Bunu önlemek için büyük kapasiteli (Jumbo) leventler kullanılır.

 

 

 

 

Jumbo levent, aynı zamanda daha ağır levent, güçlü bir flanş ve sağlam rulmanlar anlamına da gelmektedir. Jumbo çözgü leventleri için en küçük flanş çapı 600 mm'dir. Standart olarak 800 ila 1000 mm kuraldır.

Tek ipliği tek leventten beslemede cağlığın her bölümünün her bir sırasına tek çözgü levendi yerleştirilmektedir. Daha az hassas iplikler için, sabit çözgü levendi milleri ve basit kord fren tipi yeterli olmaktadır. Hassas iplikler için ise çözgü levendi mili üzerine dönen rulman (bilyeli yatak) monte edilerek desteklenmektedir. Dönen çözgü levendi millerine takılı olan bir fren şeridi ve ağırlık iplik koptuğu zaman uyarmaktadır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dar dokuma makineleri eksantrikli, armürlü ya da jakarlı ağızlık açma sistemi ile çalışan özel makinelerdir.

 

Diğer geniş en dokuyan dokuma makinelerinden farklılıklar gösterir. Çözgü doğrudan uygun boyutlardaki dokuma levendi üzerinde hazırlanır. Dokuma makinesinde bir ya da birden fazla bant (pasaj) aynı anda dokunur ve her pasajın çözgüsü genellikle bağımsız olarak beslenir.

 

Atkı atma sistemi mekikli veya iğneli olabilmektedir. Mekikli sistem genellikle çok renkli üretimlerde kullanılır. Her dokuma pasajının yanında o bantta atkı besleyen tek mekik veya çok renkli atkılar için birden fazla mekik vardır. İğneli atkı atma sisteminde ise her pasaj için, bir ya da daha fazla atkı iğnesi, açılı bir dönüş hareketi ile atkıyı ağızlığa taşır. Her pasaj için ayrı atkı atma sistemli olmayan dar dokuma makinelerinde ise kumaş bütün halinde dokunur. Termoplastik lif ipliklerinden üretilen bu kumaşlar, makine üzerine yerleştirilen yakma aparatları ile kesilerek şeritlere halinde elde edilir. Jakarlı dokuma makinelerinde ürün etiketi olarak üretilen dokumalar genellikle bu yöntemle oluşturulmaktadır.

 

 

 

 

 

Dokuma hazırlık aşamaları, dokuma işlemi boyunca yaşanabilecek hataları en aza indirerek, zaman tasarrufu sağlamak, hız, kalite ve ekonomik verimi arttırmak amacıyla yapılan bobinleme, çözgü hazırlama, haşıl ve taharlamadan oluşan ön hazırlıkların bütününü içerir.

Dar dokuma kumaş üretiminde kullanılan iplikler müşteri isteğine ve yapılacak işe uygun olarak, iplik üretim işletmelerinden, ham ya da boyalı hazır bobinler halinde temin edilmektedir. İplik katlamanın gerektiği bazı özel durumlarda yine başka işletmelerden yararlanılmaktadır. Hazır olarak temin edilen iplik bobinleri üretim için hazırlanmak üzere çözgü dairesine gönderilmektedir.

Çözgü iplikleri levent adı verilen flanşlı küçük silindirlere sarılı olarak dar dokuma makinesine takılı olan cağlığa yerleştirilir. Atkı ipliği ise genellikle bobin halinde dokumada kullanılır. Dar dokuma kumaş üretiminde kullanılan çözgü leventleri küçük ölçülerdedir.

 

 

 

Bu ölçüler yüksek derecede elastik ve kauçuk iplikler için kullanılan monofilament, doğal veya yapay lifler için uygundur. Leventlerin çeşitli uzunlukları bulunmaktadır. Genellikle alüminyum çözgü levendi kullanılmaktadır. Küçük boyutlardaki leventleri depolama ve dokuma hazırlık işlemleri için büyük alanlara ihtiyaç duyulmamaktadır. Böylece cağlık için düşük maliyet ve kurulum için de küçük alanlar yeterlidir.

 

 

 

 

Enli dokuma makinelerinde olduğu gibi dar dokuma makinelerinde de işin durmaması, makine randımanının artması ve kumaş kalitesi için dokuma hazırlık işlemlerinin niteliği önemlidir. Genel olarak çözgü hazırlama makineleri cağlık, kontrol elemanları (iplik frenleri, durdurma tertibatı gibi) ve iplik kılavuzları ile sarım ünitesinden oluşmaktadır. Cağlık, üzerinde bobinlerin dizildiği iğler bulunan ve ipliklerin düzgün sıralar halinde, bobinlerden çözgü levendine beslendiği bölümdür. Dar dokuma makineleri için çözgü hazırlamada çoğunlukla sabit cağlık kullanılmaktadır.Küçük boyutlu bobinler için küçük kapasiteli cağlıklar yeterli olabilmektedir.Dar dokuma üretimi için kullanılan çözgü hazırlama makinelerinin diğer enli dokuma makinelerinden farkı küçük boyutlarda flanşlı leventlerin ve sabit cağlığın kullanılmasıdır. Dar dokuma çözgü hazırlama işleminde genellikle tek renk ve kalın iplikler için doğrudan ( paralel yani seri ) çözgü hazırlama yöntemi kullanılmaktadır. Doğrudan çözgü hazırlamada sabit cağlıktan bir ya da daha fazla sayıda bant için gereken iplik sayısında beslenen iplikler, çözgü levendine levent enince ve belirlenen uzunlukta sarılır.

 

 

 

 

 

Diğer bir yöntem ise bant şeklinde çözgü hazırlamadır. Dokunacak bant genişliği, iplik numarası ve sıklığına göre hesaplanan sayıda, gruplanmış ipliklerden oluşan, genellikle 2-3 cm kalınlığında bantların vargel yardımı ile levent üzerine sarılmasıdır.

 

 

 

Cağlıktan beslenen ipliklerin genişliği bant genişliğine uygun şekilde V tarak yardımı ile ayarlanır. Yine bant genişliği dikkate alınarak her devir için vargelin kaydırma mesafesi ayarlanır. Bu ayar sarımın düzgünlüğü açısından önemlidir. Bantlar levent üzerine istenen uzunlukta, boşluk kalmayacak şekilde, yan yana düzgün bir şekilde sarılmalıdır. Bu yöntem daha çok kurdele, cırt bant/Amerikan fermuarı (velcro) gibi dar enli tek renk ürünler için işlevsel olarak kullanılmaktadır. Bant şeklinde çözgü hazırlama yöntemi pek kullanılmaktadır. Çözgü hazırlamada zaman (süre) tasarrufu ve hız sağladığı için çoğunlukla doğrudan çözgü hazırlama makineleri kullanılmaktadır.

Yapılan araştırmalarda dar dokuma makineleri için konik ve seri çözgü hazırlama sisteminin kullanıldığı da anlaşılmaktadır. Bu işlemin enli dokuma makinesinden farkı, tambur ve levent boyutlarının küçük olmasıdır. Konik çözgü makinesinin, büyük ölçekli dar dokuma işletmelerinde, aynı leventten birden fazla bant besleme yapılması durumunda ve şerit bant ya da kayış dokuma gibi uzun metrajlarda işin daha seri üretimi amacıyla tercih edilmektedir.

 

 

 

 

Lâteks çözgü makinesi, farklı uzunluk ve kalınlıklarda, hammaddesi kauçuk ve spandex olan elastik çözgü iplikleri için kullanılmaktadır.

 

 

 

Çözgü dairesinden gelen ipliklere, dokuma işlemine hazırlanmak üzere tahar işlemi uygulanır. Taharlamadan önce kullanılacak olan dokuma makinesinin ön hazırlığı yapılmalıdır. Bunun için belirlenen tahar planına göre makineye yeterli sayıda lamel her bir çözgü ipliğini kontrol edecek şekilde dizilir. Her bir çerçeveye taşıyacağı iplik sayısına göre gücüler yerleştirilir. Belirlenen iplik sıklığı ve diş tel sayısına göre ön tarak numarası tespit edilir. Ön tarak numarasına göre arka tarak belirlenir ve makineye yerleştirilir. Ön tarak genişliği 18 mm’den 310 mm’ye kadar değişen bant ölçülerine ve kullanılan dokuma kafası adedine göre ayarlanmaktadır. Örneğin 12 dokuma kafası için, tarak genişliği 25 mm (12/25), 8/ 27 mm, 6/42 mm, 4/ 66 mm gibi ölçülerde olmaktadır. Ön tarak ayarı yapıldıktan sonra atkı iğnesi ve yardımcı iğne ayarları da yapılmaktadır. Taharlama için leventlerden alınan her bir çözgü ipliği, arka tarak dişlerinden hizalanarak geçirilir. Daha sonra önce, belirlenen sayıda ve hizada dizilen lamellerden, sonra da tahar planına göre gücü tellerinin gözlerinden geçirilir. Yapılan ön tarak ve dokuma kafası ayarına göre gücülerden çekilen çözgü iplikleri ön tarak dişlerinden geçirilerek, kumaş sarma mekanizmasına sarılır. Dokuma işlemine geçilmeden önce makine desen ayarı yapılmalıdır. Makinenin ve işin özelliğine göre bakla ya da kam desen ayarı yapılır. 

 

 

Dokuma işleminin gerçekleşebilmesi için yapılması gereken çalışmaların tümüne dokuma hazırlık denir. Dokuma hazırlık işleminin kalitesi; dokumanın verimi, hızı ve kalitesi üzerinde doğrudan doğruya etkilidir. Dokuma hazırlık işlemlerinin ilki bobin yapmadır.

İplikhaneden kops halinde gelen ipliklerin, konik veya düz (silindirik) masuralar üzerine çapraz olarak sarılması ile oluşturulan ve üzerinde 2,5 ile 3 kilogram iplik bulunduran forma bobin denir. Paralel sarımlı bobinler makara olarak adlandırılır.

 

 

 

 

 

 

 

Bobinler; kullanım yeri, ham madde özellikleri, sarımları bakımından değişik şekillerde olabilir.

 

Dokumanın randımanlı olması ve üretilecek kumaşa istenilen özelliklerde olması kullanılan ipliklerin kaliteli olması mutlak ve mutlak gereklidir.Kopsta bulunan ipliklerde inceli, kalınlı kısımların düzgün hale gelmesi ve aynı gerginlikte konik veya düz masuraya sarılarak bobin haline getirilmesi şarttır.Bobin makinesinde kopstan gele iplik germe-süzme tertibatı ve iplik yoklayıcısından geçtikten sonra konik veya düz masuraya sarılarak bobin haline getirilir. Kopsta iplik bittiğinde veya herhangi bir nedenden dolayı koptuğunda iplik yoklayıcısı bobin makinesinde o ünitenin çalışmasını durdurur. Dolu bobinde bulunan ipliğin ucu çalışmakta olan bobindeki iplik ile ya otomatik düğümleyici ile ya da çalışan kişi tarafından dokumacı düğümü atılarak çalışmaya devam edilir. Bu işlem diğer çözgü makinesinin randımanı ve dolayısı ile dokuma makinesinin randımanını olumlu ölçüde arttırır. İşte bu sebeplerden dolayı bobin yapmanın önemi çok büyüktür.

 

Yani bobin yaptığımızda;

 

 

 

İplik makinesinden kops şeklinde çıkan iplikleri masura üzerine uzun miktarda toplamaktır. Kops üzerinde yaklaşık 150 g ağırlığında iplik bulunur. Bobinlerin üzerinde ise 2,5 – 3 kg iplik toplanır. Bobinin uzun miktarlarda iplik içermesi kesintisiz çalışmaya olanak tanıyarak randımanın artmasını sağlar.

 İplik üzerindeki hatalı kısımlar temizlenir. Bobinleme işlemi sırasında inceli, kalınlı kısımlar temizlenebilir. Bu temizleme işlemi bobinlerin kalitesinin standartlaştırılmasını sağlar ve daha sonraki işlemlerinde randımanı arttırır.

 İplik firesini azaltır. Uzun metrajlarda ve belirli düzgünlüklerde sarılan iplikler, göze alınabilir kopma sınırlarının içinde çalışırlar. Bu da iplik çalışma randımanının artmasına neden olur. Kopmalardan sonra atılan her düğümün ucu fire olarak kabul edilir. Bunun yanında kopan uçların dolanması ve kirlenmesi de fireye neden olur. İplik kopuşlarının azalması bu firelerin de en aza inmesi anlamına gelir.

 

 

Elde edilen bobinde ise şu özellikler olmalıdır; 

 

 

 

Masura koniklikleri iplik cinsine ve kullanılacak yere göre seçilmelidir.

 Bobinde kuşak oluşmamalıdır. Bunun için iplik gezdirici  sürekli kontrol edilmelidir.

 İplik temizleyiciler (mekanik ve elektronik temizleyiciler) iyi temizlenmiş olmalıdır. Bunun için bu mekanizmalar devamlı kontrol edilmelidir.

 Çapraz sarımlı bobinlerde çapraz açısının, paralel sarımlı bobinlerde paralelliğin bobine sürekli verilmiş olmasına dikkat edilmelidir.

 İplik gerginliğinin bobinin bütün aşamalarında eşit olması sağlanmalıdır.

 Kullanım yerleri ve cinsleri aynı olan ipliklerden bobinlere eşit miktarlarda ve aynı gerginlikte iplik sarılmalıdır.

 Eğer masuralar, iplik numaralarına göre renklendirilmişse, aynı numara iplikler aynı renk masuralara  sarılmalıdır.

Dokuma kumaşların tasarımında temel amaç, kullanım yerine uygun özelliklerin önceden belirlenerek yeni kumaş yapıları geliştirmek; mümkün olan en yüksek dokuma verimini elde etmek ve kumaş kalitesini yükseltmektir.

 

Kaliteli bir kumaş ve yüksek dokuma verimi ise belirli dokuma şartlarının sağlanmasıyla elde edilebilir. Bu şartların en temeli önceden tasarlanan kumaşın dokunabilirlik sınırı içinde olmasıdır.

 

Kumaş dokunabilecek en yüksek sıklık sınırını aşmış ise tasarım tezgâh üzerinde elde edilemez. Sınıra yakın ya da bu sınırdan daha yüksek sıklıkta kumaşlar dokunmaya çalışıldığında kumaş çizgisi tarağın en ileri konumunun çok fazla gergisine doğru kayar.

 

Bu durumda bir yandan ön ağızlık boyutları küçülüp atkının ağızlıktan geçişi zorlaşırken diğer yandan tefeleme esnasında aşırı gerginlik artışından dolayı çözgü kopuşları meydana gelir. Bu tür olumsuzluklar sonucunda dokuma pratik açıdan olanaksız hale gelir.

 

Geçen yüzyıldan günümüze kadar araştırmacıların dokunabilirlik sınırı konusunda yaptıkları çalışmalar iki temel aşamada gerçekleşmektedir.

 

Bunlardan ilki temel bazı örgüler için geometrik modeller oluşturarak bunlara ait matematiksel bağıntılar geliştirmek yani kuramsal çalışmalar yapmak;

 

diğeri bu teorik bağıntılar ve tezgâhta elde edilen sonuçları karşılaştırmak yani deneysel çalışmalar yapmak şeklindedir.

 

Araştırmacıların kuramsal çalışmaları sırasında geometrik modeller geliştirmelerindeki amaç, yapıları bakımından karşılaştırılabilir olan standart ya da referans bir kumaş sunmaktır. Ortaya koydukları bu referans yapılar genellikle dokunabilirlik sınırındaki kumaşlardır. Bu kumaşlar kuramsal olarak oluşturulurken bunlara ait bazı yapısal parametreler ortaya konmuş; böylece bir kumaşın yapısal parametreleri referans kumaşın yapısal parametreleri ile ilişkilendirilmiştir. Bu ilişkiler ise nihai kullanıma uygun yapıların geliştirilmesini sağlayacak kumaş özelliklerinin tahminleşmesinde kullanılmıştır.

 

İstediğiniz kadar tasarım yapınız.Yapmış olduğunuz tasarımı dokuma makinesinde dokuyamıyorsanız tasarımın hiç bir hükmü yoktur.Sadece kağıt üzerinde görsellik sağlar.

 

 

 

Lastik dokumaları diğer dokumalardan ayıran en belirgin özellikleri dar enli olmalarıdır ve çözgü ipliklerinin arasına yerleştirilmiş olan lateks iplikler ve özel kenar oluşumudur.

>>> Elastan iplik kullanıldığından boyuna yönde çok fazla esner.

>>> Elastan ipliklere paralel olan iplikler çözgü iplikleridir.

>>> Dokuma lastikler dar enlidir.

>>> Yazılı lastiklerde yazı genellikle enine doğru uzanır.

>>>  Kenarında genellikle yardımcı iplik kullanılır. 

 

Ağırlık hesaplamaları yapılırken lastik doku olduğu gibi sökülür ve atkı iplikleri, çözgü iplikleri ve kullanılan elastan iplikler (lâteks veya gipe iplikler) birbirinden ayrılarak tartılır. Bulunan değer üzerinden orantı kurularak atkı, çözgü ve elastan iplik ağırlıkları ve kumaş ağırlıkları bulunur.Dar dokuma lastiklerde iplik numara hesabı düz dokuma kumaş analizinde yöntemlerle aynıdır. Genellikle lâteks iplikler mikron değeri üzerinden çapları belirtilerek ifade edilir (28/32, 36/40, 44/50 gibi). 36/40 değerindeki bir lâteks ipliğin çapı 36 ile 40 mikron aralığındadır. İplik çapı mikrometre veya mikroner ile ölçülerek bulunur.Analiz işlemi yapılırken çalışılacak ortamın temiz olması,ölçüm yapılacak cihazların kalibrasyonlarının tam olması önemlidir.Analizde aşağıdaki  işlemler yapılır ;

>>> Analiz edilecek lastiğin kesilerek kenarları düzeltilir.(  Lastiğin kenarlarının düzgün kesmesine özen gösterilir).Bu işlem yapılırken cetvel ile hassas ölçüm yapılır.

>>>  Numune lastik tartılarak gramajı bulunur.

>>> Numune kumaşın kenarlarından iplik çıkararak saçak oluşturulur.(Dar dokumaların yardımcı iplikli kenar oluşumu nedeniyle dokundukları yöne doğru tek  yönde sökülebildiklerini unutulmamalıdır).

>>> Çözgü ve atkı yönünü tespit edilir.( Lastiklerde elastik ipliklere paralel iplikler çözgü iplikleridir).

>>> Analiz edilecek lastiğin yüzü bulunur.( Yardımcı iplikli veya ipliksiz kenarı sağımıza aldığımızda üstte kalan taraf kumaşın yüzüdür. Fakat tek renk ve tek örgü ile dokunan lastiklerde kumaşın her iki tarafı da yüzü olarak kabul edilebilir).

>>> Boya, baskı ve apre özelikleri belirlenir.

>>> Kullanılacak ipliklerin cinsi belirlenir.

>>> İplik numarası, kat sayısı, büküm yönü ve sayısı, flaman sayısı bulunur.

>>> Numune kumaşın çözgü ve atkı sıklığı lup kullanarak veya çıplak gözle analiz tığı yardımıyla belirlenir.( Çözgü sıklığı belirlenirken elastik çözgüler ayrı sayılır).

>>> Çözgü ve Atkı renk raporu belirlenir.( Çözgü raporunu belirlerken elastik iplik oranına da dikkat ederek sayılır).

>>> Numune lastiğin örgü raporunu belirlenir.

>>> Tahar ve Armür planları yapılır.

>>> Numune lastiğin enden ve boydan çekmelerini bulunur. (İplik cinsi ve kullanılan örgü göz önüne alınır).

>>> Tarak Eni hesaplanır.( İstenilen mamul kumaş eni ve enden çekme yüzdeleri göz önüne alınır).

>>> Toplam Çözgü Tel sayısı bulunur.( Çözgü sıklığının doğru tespit edildiğine dikkat edilmelidir).

>>> Tarak dişinden geçen çözgü tel sayısı bulunur.( Taraktaki çözgü sıklığı ve tarak eni göz önüne alınır).

>>> Tarak Numarası bulunur.

>>> Numune lastiğin çözgü, atkı ve kumaş ağırlıkları hesaplanır. (Farklı numaralarda çözgü ve atkı iplikleri kullanılmış ise her birinin ağırlıkların ayrı ayrı hesaplanır. Çözgü, atkı ve elastik ipliklerin ağırlıklarını lastik dokuyu söküp birbirinden ayırarak ayrı ayrı hassas terazi ile tartılır).

 

 

 

 

 

 

 

Giyim endüstrisinde yapılarına göre elastik veya elastik olmayan dar dokumalar (kurdele, ekstrafor, etiket, çamaşır lastiği gibi) görülmektedir. Elastik veya elastik olmayan dar dokumalar, giysilerin yaka hattı, kol ağzı, bel, paça ve giysilerin kenar bölgelerinde estetik açıdan tamamlama, bağlama, birleştirme, bedene oturtma ve süslemek amacıyla gündüz ve gece giyilmek üzere üretilmiş tüm iç ve dış (kadın, erkek ve çocuk) giyimde, ayakkabı, çanta gibi aksesuarlarda kullanılmaktadır. 

Bu kumaşlar giysi sektöründe ergonomik, estetik, tamamlayıcı ve maliyetinin düşük olması yönünden oldukça önemlidir.

Elastomerik lifler, elastik dar dokuma kumaşlarda lastik özelliği ve elastikiyet kazandırmak için başa takılan bantlar, pantolon askıları, boxer lastikleri gibi ürünlerde kullanılır. Bu tür kumaşlarda daha çok çözgü boyunda elastikiyet istenir. Elastik bantlar dışında giyimde kullanılan kurdeleler (tafta, çamaşır kurdelesi, çift saten kurdele, kadife ve tek katlı saten kurdele gibi) giysilerde fonksiyonel veya süsleme amacıyla kullanılan genellikle parlak yapılı dar dokuma ürünlerdir.

Günlük giysilerin yaka ve kol kısımlarında dar dokuma kumaşlar, dikiş görüntüsünü kapama, esnemeyi ve çabuk yıpranmayı önleme ve süsleme amacıyla kullanılmaktadır. Hırka, kazak ve bluz gibi ürünlerde ise ince şeritler halinde elbise askısına asmada ve asıldığında yakadaki sarkmaları önlemek için kullanıldığı gibi ürün etiketi olarak da karşımıza çıkmaktadır.

 

 

 

 

Manto ve kaban gibi dış giysilerde fermuar, fermuar tutucu, düğme ile kullanımı, kol ve bel bölümlerinde lastik ve şerit olarak kullanıldığı dikkati çekmektedir. Yukarıda gömlek ve tişört yakasında dar dokuma kumaş kullanımı görülmektedir. Bu dokumalar yaka, manşet (kol ağzı) ve kol katlama şeritleri gibi dikişi temizleme, süsleme ve alerjik durumu gidermek amacı ile giysilerde kullanılmaktadır.

Yukarıda pantolon kemerinde bağçık olarak ve bel daraltma ya da ayarlama denilen elastik dar dokuma kumaşların kullanıldığı görülmektedir. Ayrıca eşofman kenarında dikiş boyunca çeşitli tasarımlarla şeritlere rastlanılmaktadır.

İç giyimde

korse, sütyen askı lastikleri, balen biye, beden lastikleri, bel ve paça lastikleri, boxer lastikleri, jartiyer ve çorap lastikleri, cırt bantlar, etiketler ve kurdeleler estetik açıdan tamamlama, birleştirme, kullanımı kolaylaştırma (büzme, bedene oturtma, fermuar olarak açma-kapama, elastikiyet) ve süsleme amacıyla kullanıldığı görülmektedir.

Dış giyimde,

eşofman lastik ve yan dikiş şeritleri, pantolon askı lastikleri, havlu bornoz biyeleri, pantolon kemer astar şeritleri, fermuar şeritleri, cırt bantlar, kurdeleler, tişört ve gömlek yakaları, kol ağzı ve etiketler estetik açıdan tamamlama, birleştirme, kullanımı kolaylaştırma ve süsleme amacıyla kullanılmaktadır. Giyimde kullanılan aksesuarlarda (mücevherat, ayakkabı, çanta) da dar dokuma kumaş örneklerine oldukça sık rastlanılmaktadır. Kolye ve yüzük olarak süsleme, estetik görünüm, kıyafeti tamamlama, değerli taş, boncuk, metal ve fermuar gibi malzemeleri taşıma, zincir yerine kullanma, toka gibi ürünlerde saçı toplama (saç tokaları), tutturma, süsleme ve estetik görünüm kazandırmak amacıyla kullanıldığı görülmektedir.

Gündelik, spor ve diğer çantalarda dar dokuma kumaşlar ya deri, kumaş ve örme gibi malzemelerle birleştirilerek ya da taşıma yerlerinde (el, omuz ya da sırt) kullanılmıştır. Bu ürünlerde taşımak ve süslemek gibi işlevlerinin yanı sıra rahat ve ergonomik oluşu ile de tercih edilmektedir.

Ayakkabı bağları, mes lastikleri, terlik şerit ve lastikleri, sandalet kayışı, ayakkabı kayışı, bot kayışı, cırt bantlar gibi bağlama, ayağı sarma, kapama ve süsleme gibi çeşitli fonksiyonlarda kullanılır. Özellikle fantezi ayakkabılarda ve balerin ayakkabılarında kıyafeti tamamlayıcı unsur olarak da dar dokuma kumaşların tercih edildiği görülmektedir.

Tekstil sektörü ve tamamlayıcısı olan dar dokuma yan sanayi, gelişen teknoloji ile birlikte hammadde, makine ve üretim sistemi açısından her geçen gün kendini yenilemektedir. Aynı zamanda çeşitliliği, hızı, kalitesi, markası gibi özellikleri ile tekstil ürünlerinin katma değerini arttırmakta ve bu özellikleri kolayca pazarlanabilir olmasını sağlamaktadır. Bu nedenle giyim endüstrisinin tüm alanlarında iç giyim, dış giyim (kadın, erkek ve çocuk) ve aksesuarlarda her geçen gün dar dokuma kumaş yapılarının artarak kullanıldığı görülmektedir. Bu ürünlerin işlevsel olarak dikiş kapama, tutturma, bağlama, daraltma ve süsleme amacıyla tercih edildiği anlaşılmaktadır.

Dar kumaşlar dokuma tekniğiyle olduğu gibi örme tekniği kullanılarak da üretilir. Dar dokuma kumaşların çeşitlerini genel olarak üç başlık altında toplanır.

LASTİKLER

1-Düz bant lastik

2-Yuvarlak lastik

3-Yazılı lastik

4-Dantel lastik

ŞERİTLER

1-Düz aksesuar şeritleri

2-Balıksırtı şeritler

3-Saten kurdele

4-Grogren kurdele

5-Kadife şerit

6- Kolon şerit

7- Çanta kolonları

8-Ekstrafor şeritler

KORDONLAR

1-Tres kordonlar

2-İğneli kordonlar

3-Lase kordonlar

4-Dokuma kordonlar

Konfeksiyon sektöründe kullanılan dar dokumalar

Giysilerin bel, paça, yaka hattı, kol ağzı gibi yerlerinde kullanılan, büzme ve bedene oturtma gibi işlevleri olan ayrıca süsleme amacıyla kullanılan dokumalardır. Bunların dışında ev tekstilinde süsleme ve fonksiyonel amaçlı olarak da dar dokumalar kullanılmaktadır. Bu sektörde kullanılan dar dokuma çeşitleri;

1-Sütyen askı lastikleri,

2-Boxer şort lastikleri,

3-Jartiyer ve çorap lastikleri,

4-Eşofman lastik ve şeritleri,

5-Mont etek bel lastik ve şeritleri,

6-Pantolon askı lastikleri,

7-Havlu bornoz biyeleri,

8-Fermuar şeritleri,

9-Perde büzgü şeritleri,

10-Saten kurdeleler,

11-Koltuk perde püskülleri,

12-Masa örtüsü saçakları,

13-Önlük ve battaniye şeritleri,

14-Yatak şerit ve kordonları,

15-Mobilya koltuk ve kanepe altı bantları,

16-Döşeme fitilleridir.

Ayakkabı sektöründe kullanılan dar dokumalar

Dar dokumalar bu sektörde aksesuar ve fonksiyonel amaçlı olarak kullanılır. Bunlar;

1-Ayakkabı bağları,

2-Mesh lastikleri,

3-Terlik şerit ve lastikleridir.

Otomotiv sektöründe kullanılan dar dokumalar

Otomotiv sektöründe dar dokumalar güvenlik işlevlerinin sağlanmasında kullanılır. Bunlar;

1-Emniyet kemeri,

2-Çekme halatı,

3-Bagaj lastiğidir.

Savunma sanayinde kullanılan dar dokumalar

Savunma sanayinde kullanılan aksesuarların üretiminde ve fonksiyonel amaçlı kullanılan araçlarda işlevsel olarak kullanılan kısımların imalinde kullanılır. Bunlar;

1-Palaska

2-Tüfek kayışı,

3-Apolet,

4-Sırt çantası kayışı,

5-Paraşüt kolonları,

6-Dürbün kayışı vb. dir.

Elektronik sanayinde kullanılan dar dokumalar

Bunlar;

1-Motor bobinaj sargı bezleri,

2-Trafo sargı bezleri,

3-Yeraltı kablo içi sargı bezleridir.

Cilt sanayinde kullanılan dar dokumalar

Bunlar;

1-Şiraze şeritleri,

2-Kitap yaprak ayırıcı şeritleridir.

Sağlık sektöründe kullanılan dar dokumalar

Bunlar;

1-Elastik bandaj,

2-Yara bandı,

3-Sargı bezi,

4-Bel korseleridir.

Emniyet sektöründe kullanılan dar dokumalar

Bunlar;

1-Yangın söndürme hortumları,

2-Emniyet taşıyıcı bantları,

3-Yükleme kolonlarıdır.

Ambalaj sektöründe kullanılan dar dokumalar

Bunlar; hediyelik eşya süslemesinde kullanılan kordon ve kurdelelerdir.

Bunların dışında kullandığımız hemen hemen her üründe bulunan etiketler de dar dokumalar arasındadır.

 

 

 

 

 

 

Şile bezi, kıvrak iplik veya İngiliz kıvrağı da denilen 20 numara, bükümlü pamuklu iplikle ahşap el tezgâhlarında dokunan özgün bir bezdir. Bu kumaş “bürümcük” de denilen bir dokumatüründendir. “Bürümcük” sözcüğü dokumacılıkta çok bükümlü iplikler kullanılarak üretilmiş dokuma anlamında kullanılır.

 

 

 

 

Bürümcük, dokuma tekniği açısından bezayağı örgü ile dokunur. Şile çevresine 14. yüzyılda göçlerle gelen Manav da denilen şimdiki yerel halkın köklü bir dokuma geleneği olduğu bilinmektedir. Şile’de Rum halkın ikamet ettiği tarihlerden bahseden yazılı ve sözlü kaynaklar, eski devirlerden bu yana şileli Rumların dokumacılıkla uğraştığını, İstanbul’dan iplik alarak dokudukları kumaştan iç çamaşırı ve gömlek dikerek yine İstanbul’da sattıklarını söyler.Şile ve çevre köylerinde bugün bilinen şekliyle dokuma ve işleme sanatı yaklaşık yüz elli yıllık bir geçmişe sahiptir. Günümüze kadar ulaşmayı başarmış şile bezi örnekleri incelendiğinde ipek iplikle dokunmuş ürünlerin de olduğu görülmektedir. Ancak maliyet ve kullanım alanı bulamama gibi sorunlar nedeniyle ipek dokuma zamanla yok olmuştur. 1930’lu yıllara kadar ise keten ipliklerle dokuma yoğun bir şekilde devam etmiştir. 1930’lardan itibaren mevsimlerin daha kurak geçmeye başlaması ve ketenciliğin oldukça zahmetli olması nedeniyle halk,dokumada keteni bırakıp pamuk ipliği kullanmaya başlar. 1950’li yıllara dek şile bezi üretiminde ham madde olarak İngiltere’den getirilen “kıvrak iplik” veya “İngiliz kıvrağı” da denilen 20 numara, bükümlü pamuk ipliği kullanılmıştır. Bu tarihlerden itibaren İstanbul, İzmir ve Denizli’de üretilmeye başlanan pamuk ipliği kullanılmaya başlanmıştır.  Günümüzde el tezgâhlarında şile bezi dokuma sınırlı olmak üzere devam etmektedir. Üretimin büyük bölümü motorlu dokuma tezgâhlarında üretim yapan işletmeler tarafından şile köylerinde gerçekleştirilmektedir.

 

 

 

Şile Bezinin Genel Özellikleri Kullanım Alanları  

 

 

 

 

Şile bezi günümüzde %100 pamuk ipliğinden üretilen bir bez olma özelliğini taşır. Üretimde pamuk ipliği kullanımının beze kazandırdığı bir takım özellikler mevcuttur.

Bu özelliklerden en önemlisi nem çekme yeteneğinin yüksek olması ve serin tutmasıdır. Bu nedenle şile bezinden üretilen kumaşlar yoğun olarak yazlık gömlek, pantolon, bluz gibi kıyafetlerin üretiminde kullanılır. Aynı zamanda üretiminde %100 pamuk ipliği kullanıldığı için doğal ve sağlıklı bir üründür.

 

 

 

 

Şile bezi, giyim ürünlerinin yanı sıra ev tekstili alanında da geniş bir kullanım alanına sahiptir. şile bezinden sehpa, masa ve yatak örtüsü gibi birçok ürün üretilebilmektedir.

 

 

 

Şile Bezi Dokuma Tezgâhı

Şile bezi ahşaptan imal edilen el tezgâhlarında dokunmaktadır. Bu tezgâhlar 45–90 cm arasında bir genişliğe sahip bez dokuyabilecek şekilde üretilmektedir.

Dokuma Tezgâhının Ana Elemanları

 

 

 

 

İskelet:

Ahşaptan üretilen ve tezgâhın diğer parçalarını üzerinde taşıyan makine elemanıdır.

Çözgü levendi:

Üzerinde çözgü ipliklerini taşıyan, metal veya ahşaptan yapılan makine elemanıdır.

Çerçeve:

Üzerinde çözgülerin geçirildiği gücü tellerini taşıyan, bu tellere yukarı ve aşağı hareket vererek ağızlığın açılmasını sağlayan makine elemanıdır.

Gücü teli:

Çerçeveler tarafından taşınan, üzerlerinde çözgü ipliklerinin geçirilmesi için küçük gözler bulunan makine elemanıdır.

Tefe:

Atkının atılabilmesi için mekiğin yolunu oluşturan ve tarağa hareket vererek atkının kumaşa dâhil edilmesini sağlayan makine elemanıdır.

Tarak:

Tefe üzerinde bulunan, atkının sıkıştırılmasını sağlayan ve çözgü sıklığını belirleyen makine elemanıdır.

Pedallar:

Ayakla basılarak çerçevelerin yukarı ve aşağı hareketlerini sağlayan makine elemanıdır.

Kumaş  levendi:

Dokunan kumaşın üzerine sarıldığı makine elemanıdır.

Mekik:

Üzerinde masuraya sarılı bir şekilde taşıdığı atkı ipliğini, çözgülerin arasından kumaşın bir tarafından diğer tarafına taşıyan makine elemanıdır.

Masura:

Üzerine atkı ipliğinin sarıldığı, dokuma esnasında mekik içine yerleştirilen makine yardımcı elemanıdır.

Gücü tığı:

Çözgü ipliklerinin gücü gözlerinden geçirilmesini sağlayan makine elemanıdır.

Tarak tığı:

Çözgü ipliklerinin tarak dişleri arasından geçirilmesini sağlayan makine elemanıdır.

Şile bezi dokumada kullanılan çözgü iplikleri %100 pamuk elyafından oluşmaktadır. İplik inceliği 20 numaradır. Bu iplikler yaklaşık olarak 1200 tur/m olmak üzere yüksek bükümlü olacak şekilde üretilmiş ipliklerdir. Çözgü ipliklerinin bu şekilde yüksek bükümlü olması kumaş içerisinde bir miktar kıvrılmalarına yol açar. Bu da “bürümcük” dediğimiz görüntüyü oluşturur. Kumaş yüzeyinin kendine has hafif kırışık bir görüntüsü vardır.

Çözgü iplikleri iplik üreticilerinden çile şeklinde alınmaktadır. Bu çileler yörede “çorba” veya “un çorbası” denilen kaynar un ve su karışımında haşıllanır. Daha sonra kurutularak bobinlere sarılır. Bu bobinler çözgü hazırlama işlemi için çözgü makinesine alınır.

 

 

 

 

Dokuma işlemleri esnasında çözgü iplikleri gücü, tarak, mekik gibi makine parçaları ile sürekli bir sürtünme hâlindedir. Bu sürtünmeler zamanla ipliğin yıpranmasına ve dolayısıyla kopmasına neden olmaktadır. Bu nedenle ipliğe dayanıklılık kazandırmak ve yüzeyini düzgünleştirerek sürtünmeyi azaltmak için çözgü ipliklerinin yapıştırıcı özelliği olan bir çözeltiyle işleme sokulmasına haşıllama, bu işlemde kullanılan çözeltiye de haşıl denir.

Entegre fabrikalarda haşıllama işlemi, çözgü iplikleri çözgü levendine sarıldıktan sonra uygulanır. Burada haşıllama, çözgü iplikleri bir silindirden diğerine aktarılırken uygulanmaktadır. Fakat bu işlemin uygulandığı haşıl makineleri çok büyük ve pahalıdır. Bu makineler ancak az sayıdaki büyük tekstil fabrikalarında bulunmaktadır. Şile ve çevre köylerinde böyle bir makine kullanım imkânı olmadığı için yöresel üreticilerin eskiden beri uyguladıkları kendilerine has haşıllama işlemleri vardır. Haşıllama şu işlem sırasına göre uygulanır:

Haşıllama işlemine ilk olarak çilelerin birbirinden ayrılmasıyla başlanır. 

Çileler tek tek ayrıldıktan sonra her bir çile iyice çırpılır. Bu işlem çile içerisindeki ipliklerin açılmasını ve daha sonra yapılacak yıkama işleminde suyun çile içerisine daha iyi bir şekilde emmesini sağlar.

Çileler öncelikle uygun bir kap içerisinde sade su ile yıkanır.

Çileler yıkanırken diğer taraftan kazan içerisinde un ve sudan oluşan, yörede un çorbası da denilen çözelti hazırlanarak kaynatılır. Karışım hazırlanırken 10 kg suya 1 kg un ilave edilir.

Kazanda hazırlanan un ve sudan oluşan karışımdan çilelerin bulunduğu kaba uygun miktarda alınır.

Un çorbası çilelerin içerisine işleyene kadar çileler leğen içerisinde bekletilir.

Son olarak çileler haşıl çözeltisinin içinden çıkarılarak sıkılır ve kurumaları için asılır.

Bobin Hazırlama

Bobinleme yapılırken sırasıyla şu işlemler uygulanır:

Haşıl işlemi sonunda kurutulan çileler bobin makinesine alınır.

Çileler bobin makinesinin alt kısmında yer alan çıkrıklara yerleştirilir.

Bobinin oluşturulacağı silindir üzerine ipliğin sarılacağı masura takılır.

Çilenin ucu bulunarak bu masuraya bağlanır.

Masuraya dönüş hareketini yivli silindir de denilen metal silindirler vermektedir. Çilelerin bağlı olduğu çıkrıklar çileden iplik çekildikçe döner. 

Masura üzerinde istenilen miktarda iplik sarıldığında makine otomatik olarak durur. Bobin makinesine yeni bir masura takılarak sarıma devam edilir. Çözgü hazırlama işleminde ihtiyaç duyulan sayıda bobin elde edildiğinde işlem tamamlanmış olur.

Çözgü Hazırlama Yöntemleri

Kumaşta boyuna yönde yer alan ipliklere çözgü denir. Çözgü hazırlama işlemi, çok sayıda ipliğin önceden belirlenmiş bir düzende, sayıda ve ende birbirine paralel şekilde levent üzerine sarılarak dokuma işlemi için hazırlanmasıdır. Bu işlem yapılırken ilk olarak bobinler cağlığa dizilir, buradan alınan iplik uçları levende aktarılır.

Dokuma hazırlık işlemlerinin en önemlisi çözgü hazırlamadır. Hatasız bir çözgü hazırlamadan düzgün bir kumaş dokumak mümkün değildir. 

Kullanılacak olan dokuma makinesine göre farklı çözgü hazırlama yöntemleri kullanılmaktadır. Çözgü, elde veya çözgü makinelerinde hazırlanabilir. Motorlu tezgâhlarda dokuma yapılacaksa çözgünün çözgü makinesinde hazırlanması zorunludur. Bu tip tezgâhlarda dokuma hızı yüksek olduğu için elde hazırlanan çözgülerle hatasız bir dokuma yapma imkânı bulunmamaktadır. 

Eski tarihlerde şile bezi dokunacağı zaman çözgü elde hazırlanırdı. Eski tip ahşap tezgâhlar elde hazırlanan çözgülere uygun tezgâhlardı. Günümüzde şile’de kullanılan ahşap tezgâhlarda konik çözgü makinesinde hazırlanan çözgü leventleri kullanılmaktadır.

Makinede Çözgü Hazırlama

Sanayi tipi motorlu tezgâhların dokuma hızları çok yüksektir. Bu makinelerin çözgüleri bu iş için üretilmiş makinelerde hazırlanmaktadır. Çözgü makineleri uzun metrajlarda, çeşitli desenlere uygun ve hatasız çözgü hazırlama imkânı verir. 

Günümüzde şile’nin yanında Rize, Buldan gibi yöresel bezlerin dokunduğu ahşap tezgâhlar, çözgü leventlerinin kullanımına uygun üretilmektedir. Çözgü makinesi aracılığı ile levent üzerine çözgü hazırlama, elde çözgü hazırlamaya göre daha verimli bir yöntemdir. Bu nedenle yöresel tezgâhlarda dahi çözgüler, çözgü makinesinde hazırlanmaktadır.

Konik çözgü makinesi ve düz çözgü makinesi olmak üzere çözgü ipliklerinin hazırlandığı iki tip çözgü makinesi bulunmaktadır.

Konik Çözgü Makinesi

Konik çözgü makinesinde çözgü hazırlamak için şu işlemler uygulanır:

*Bobinlerin cağlığa dizilmesi

*İpliklerin çapraz ve toplama tarağından geçirilmesi

*Metre ve kalba ayarı yapılması

*Kalbanın tambura bağlanması

*Kalbanın çapraza alınması

*Çözgü tel sayısı kadar çözgünün tambura sarılması

*Çözgülerin tamburdan dokuma levendine aktarılması

Konik Çözgü Makinesinin Ana Elemanları

Cağlık

Çözgü makinelerinin en önemli elemanlarından bir tanesi cağlıktır. Cağlık, çözgünün hazırlanabilmesi için bobinlerin üzerine takıldığı metal sehpalardır. Yeni bir işe başlarken öncelikle bobinlerin cağlığa dizilmesi gerekir. Birden fazla renkte veya türde iplik kullanılacaksa bobinlerin dizim sırasına dikkat etmek çok önemlidir.

Çapraz tarağı

Çözgü ipliklerinin karışmaması ve rahat dokunabilmesi için bir üst ve bir alt olmak üzere iki gruba ayrılması gerekir. Çapraz tarağının görevi iplikleri çapraz yaparak birbirinden ayırmaktır. Burada kullanılan tarak dokuma tarağından farklı, özel bir taraktır. 

Çapraz tarağının bir dişi, ortada küçük bir boşluk bırakacak kadar alttan ve üstten lehimlidir. Bitişiğindeki diş ise dokuma tarağındaki gibi normal şekilde boştur. Bu şekilde dişler tarak boyunca devam eder. Cağlıktaki her bir bobinden alınan iplik uçları her dişten bir iplik olmak üzere tek tek çapraz tarağından geçirilir.

Konsol (Support)

Çözgü makinesinde kalbaların üst üste sarılmaması için bandın (kalbanın) uygun şekilde kaydırılmasını sağlayan makine elemanıdır. Aynı zamanda her bir bandın eni de bu makine elemanı aracılığıyla ayarlanır.

Tambur (Dolap, Davlumbaz)

Çözgü ipliklerinin kalbalar hâlinde üzerine sarıldığı yaklaşık 4 metre çevreye ve 4-5 metre uzunluğa sahip metalden yapılma içi boş silindirdir. Eski makinelerde tambur ahşaptan da yapılabilmekteydi. 

Tambur üzerinde kalba uçlarının bağlandığı çiviler bulunmaktadır. Ayrıca çapraz iplerinin takıldığı mandallar vardır.

Levende alma kısmı

Tambur üzerinde istenen çözgü tel sayısı tamamlandıktan sonra dokuma levendi, tamburun arkasındaki kısma takılır. Kalba uçları tek tek tamburdan alınarak levent üzerine bağlanır. Motor yardımı ile levent kenarından levende hareket verilir. Tamburun sarım yönünün tersine dönmesiyle çözgüler levende aktarılmış olur. Aktarmadaki en önemli nokta tüm çözgülerin eşit gerginlikte sarılmasıdır.

Düz çözgü makinesi

Düz çözgü makinelerinde iplikler cağlıktan gelerek paralel bir şekilde çözgü levendine sarılır. Buradaki çözgü tel sayısı cağlığın büyüklüğüne göre değişir. 

Seri çözgü makinesi de denilen düz çözgü makinelerinde haşıllanacak veya levent hâlinde boyanacak çözgü iplikleri hazırlanır. Yüksek çözgü tel sayılarındaki leventlerin haşıllanması veya boyanmasında düzgünsüzlüklerle karşılaşılır. Bu gibi durumlarda çözgü iplikleri çok sık olduğundan sıvının bütün çözgülere eşit olarak dağılmaması sorunu ortaya çıkar. Ayrıca sürekli birbirine bitişik olarak hareket edecek çözgülerin kuruma sırasında yapışmaları da söz konusu olacaktır. Bunun önüne geçebilmek için çözgü sıklığının az olması sağlanmalıdır. Bu nedenle düz çözgü makinelerinde çözgüler birden fazla levende sarılır. Haşıllama veya boyama işleminden sonra tek bir leventte birleştirilir. 

Şile bezi dokumada iplikler, bobinleme işleminden önce haşıllandığı için bu yöntem kullanılmaz. Şile bezinde çözgü hazırlama işleminden sonra haşıllama yapılmadığı için konik çözgü sistemi daha uygun bir sistemdir.

Elde Çözgü Hazırlama

El dokuma tezgâhları için çözgü, makinelerde hazırlanabildiği gibi elde de hazırlanabilir. Bunun için kullanılan duvara monte edilen çözgü hazırlama aparatı mevcuttur. 

El dokuma atölyesinde atölye alanının sınırlı olduğu yerlerde kullanılır. Atölye içinde duvarlara yerleştirilmiş metal veya ağaç çubuklar yardımıyla çözgü aparatında hazırlanır. 

Duvarın farklı iki noktasına çubuklar asılır. Bir tarafta tek çubuk olması yeterlidir. Diğer tarafta ise çözgülerin çapraza alınabilmesi için en az üç çubuk bulunmalıdır.

 

 

 

 

ELDE HİÇ BİR DONE YOKSA TARAK ENİNİN BULUNMASI

 

 

                              Gergin atkı ipliği ( cm ) x MKE ( cm )

TE ( cm ) =           --------------------------------------------------

                              Kıvrımları düzeltilmemiş atkı ipliği ( cm ) 

 

 

ÇÖZGÜNÜN TÜM VE TARAKTA 1 CM.DEKİ TEL SAYISI BİLİNİYORSA TARAK ENİNİN BULUNMASI

 

 

                           TÇTS

TE ( cm )  =   ---------------

                        ÇS ( 1 cm. )

 

 

 

 

                                     KÇTS

                  ( TÇTS  -  ---------- )

                                       2     

TE =         -----------------------------

                            ÇS

 

Burada;

KÇTS = Sağ ve sol Kenarda kullanılan toplam çözgü tel sayısı

 

ÇÖZGÜNÜN TÜM VE TARAKTA 1 CM.DEKİ TEL SAYISI BİLİNMİYORSA TARAK ENİNİN BULUNMASI

 

 

           TDS ( Toplam )

TE = -----------------------

          TDS ( 1 cm.deki )

 

 

TARAKTA KULLANILAN TOPLAM TARAK DİŞİ SAYISI VE TARAK NUMARASI BİLİNİYORSA TARAK ENİNİN BULUNMASI 

 

 

             TDS                          

TE = -----------------------

          DTS ( 1 cm.deki )               

 

 

 

ATKI ÇEKMESİ VE KUMAŞIN HAM ENİ VEYA MAMÜL ENİ BİLİNİYORSA TARAK ENİNİ BULUNMASI

 

 

                       HKE ( cm )

TE ( cm ) = -------------------------------

                     1-Ham atkı çekme yüzdesi     

                    

 

 

                                            MKE ( cm )

 ( Tarak Eni ) TE ( cm ) = ----------------------------------

                                           1-Mamül atkı çekme yüzdesi     

                    

 

 

ZEMİN DÜZ İSE ÇÖZGÜ TEL SAYISININ BULUNMASI

 

 

            MKE ( cm )

ÇTS =------------------

           ÇS ( 1 cm.de )

 

 

ZEMİN EFEKTLİ( RENKLİ )  İSE ÇÖZGÜ TEL SAYISININ BULUNMASI

 

 

ÇTS = ÇRR x ÇRT

 

Burada;

 

ÇRR: Çözgü renk raporu

 

ÇRT: Çözgü rapor tekrarı

 

 

 

TARAKTA 1 CM.DEKİ ÇÖZGÜ TEL SAYISI VE BİR DİŞTEN GEÇEN ÇÖZGÜ TEL SAYISI BİLİNİYORSA TARAK NUMARASININ BULUNMASI

 

 

                Tarakta 1 cm.deki çözgü tel sayısı

TNO =     ----------------------------------------------------

                                         DTS

 

 

TARAKTA KULLANILACAK TOPLAM DİŞ SAYISI VE TARAK ENİ BİLİNİYORSA TARAK NUMARASININ HESAPLANMASI

 

 

              TDS ( Toplam diş sayısı ) x 10

TNO = ---------------------------------------

                             TE

 

 

ÇÖZGÜ TEL SAYISI, TARAK ENİ VE BİR DİŞTEN GEÇEN ÇÖZGÜ TEL SAYISI BİLİNİYORSA TARAK NUMARASININ HESAPLANMASI

 

 

            ÇTS ( Çözgü tel sayısı ) x 10                            

TNO = ------------------------------------

                     TE(cm)x DTS       

   

 

 

Burada ;

 

DTS : (dişten geçen çözgü tel sayısı)  

 

 

TARAKTA ÇÖZGÜ SIKLIĞININ HESAPLANMASI

 

 

                ÇTS                   

 ÇS )= -------------

             TE  ( cm )           

 

 

 HAM KUMAŞTA ÇZÖGÜ SIKLIĞININ HESAPLANMASI

 

 

           ÇTS               

ÇS = -----------

           HKE                

 

 

BİTMİŞ ( MAMÜL ) KUMAŞTA ÇÖZGÜ SIKLIĞININ HESAPLANMASI

 

 

           ÇTS                            

ÇS = -----------

           MKE   

 

 

1 CM.DEKİ ÇÖZGÜ TEL SAYISI VE TARAK NUMARASI BİLİNİYORSA BİR TARAK DİŞİNDEN GEÇEN ÇÖZGÜ TEL SAYISININ HESAPLANMASI 

 

 

              10.cm.deki ÇTS                             

DTS =   --------------------------      

                   TNO      

 

 

ÇÖZGÜ TEL SAYISI VE TOPLAM DİŞ SAYISI BİLİNİYORSA BİR TARAK DİŞİNDEN GEÇEN ÇÖZGÜ TEL SAYISININ HESAPLANMASI

 

 

              Zemin ÇTS + Kenar ÇTS           

DTS = ------------------------------

                           TDS         

  

 

 

ÇÖZGÜ TEL SAYISI, TARAK ENİ VE TARAK NUMARASI BİLİNİYORSA BİR DİŞTEN GEÇEN ÇÖZGÜ TEL SAYISININ HESAPLANMASI

 

 

              Zemin ÇTS+Kenar ÇTS                  

DTS = -------------------------------------

           TEx1cm.deki diş sayısı      

 

 

ÇÖZGÜ ÇEKMESİ VE ÇÖZGÜ UZUNLUĞUNUN HESAPLANMASI

 

 

                          ÇU-HKU

HKÇ%çekme=  --------------

                             ÇU

 

 

 

                            ÇU-MKU

MKÇ %çekme = ------------

                               ÇU

 

 

Burada;

 

ÇU = Çözgü uzunluğu

 

MKU = Mamül Kumaş Uzunluğu

 

HKU = Ham Kumaş Uzunluğu

 

 

 

                             HKU

HKÇU = --------------------------------

             1-Çözgüden çekme yüzdesi

                                             

 

 

                                      MKU

MKÇU = ---------------------------------

              1-Çözgüden çekme yüzdesi

 

 

HAM KUMAŞTA ÇÖZGÜ AĞIRLIĞININ HESAPLANMASI

 

 

                      ÇTS x 100 ( cm )

ÇA ( gr )  = --------------------------------------------------

                     ( 1- hamda çözgüden çekme % ) x ÇİPNO

 

 

HAM KUMAŞTA ATKI AĞIRLIĞININ HESAPLANMASI

 

 

                     TEx1.cm.deki AS x 100 ( cm )

AA ( gr ) =  -----------------------------------------------

                    ( 1- hamda atkıdan çekme % ) x  AİPNO

 

 

MAMÜL KUMAŞTA ÇÖZGÜ AĞIRLIĞININ HESAPLANMASI

 

 

                      ÇTS x 100 ( cm )

ÇA ( gr )  = ---------------------------------------------------

                    ( 1-mamülde çözgüden çekme % ) XÇİPNO

 

 

MAMÜL KUMAŞTA ATKI AĞIRLIĞININ HESAPLANMASI

 

 

                      TEx1.cm.deki AS x 100 ( cm )

AA ( gr ) =  ---------------------------------------------------

                     ( 1- mamülde atkıdan çekme % ) x  AİPNO

 

 

ATKI ÇEKMESİ VE ATKI UZUNLUĞUNUN HESAPLANMASI

 

 

                                               Tarak Eni – Ham Kumaş Eni

Ham Kumaş Atkı çekmesi = ----------------------------------

                                                           Tarak Eni

 

 

 

                                                Tarak Eni –Mamül Kumaş Eni

Mamül Kumaş Atkı çekmesi = -----------------------------------

                                                          Tarak Eni

 

 

KUMAŞ AĞIRLIĞININ HESAPLANMASI

 

 

KA ( gr ) = ÇA ( gr ) + AA ( gr )

 

Burada;

 

KA = Kumaş ağırlığı ( cm )

 

ÇA = Çözgü ağırlığı ( cm )

 

AA = Atkı ağırlığı  ( cm )

 

 

KUMAŞ UZUNLUĞUNUN HESAPLANMASI

 

 

HKU = ÇU x ( 1-Ham çözgü çekme % )

 

MKU = ÇU x ( 1-Mamül çözgü çekme % )

 

 

KUMAŞ ENİNİN HESAPLANMASI

 

 

HKE = TE x ( 1-Ham atkı çekme % )

 

MKE = TE x ( 1-Mamül atkı çekme % )

 

 

KUMAŞTA ORTALAMA İPLİK NUMARASININ BULUNMASI (İKİ FARKLI İPLİK )

 

 

             ÇS1

N1 = ------------

          ÇİPNO1

 

 

 

             ÇS2

N2 = ------------

          ÇİPNO2

 

 

 

                            ÇS1 + ÇS2

KOİPNO = --------------------------

                             N1 +N2

 

 

 

Burada;

 

KOİPNO = Kumaşta ortalama iplik numarası

 

N1 = Birinci ipliğin numarası

 

N2 = İkinci ipliğin numarası

 

ÇS1 = Birinci ipliğin 1 cm.deki çözü sıklığı

 

ÇS2 = İkinci ipliğin 1 cm.deki çözü sıklığı

 

      

 

 

 

 

 

 

 

DOKUMA TÜRÜ MAKİNE HALILARI

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

1-Wilton tipi halılar

 

Dokuma türü makine halıları içinde en çok kullanılan wilton yapısı ve dokuma yöntemidir.Wilton tipi halı,hav ipliklerinin halı içinde dokumanın bir parçası olarak devam ettiği sırada,bu ipliklerin tel veya kanca ile halı yüzeyine çıkarılarak hav oluşturulan makine halılarıdır.

 

 

 

 

 

 

 

Wilton tipi halılar,üretim tekniklerine göre ;

A-Tel çubuklu wilton tipi halılar

B-Çift kat yüz yüze dokunan wilton tipi halılar

Olmak üzere 2’ye ayrılır.

 

A-Tel çubuklu wilton tipi halılar

 

Wilton halıların bu tipinde havlar tığ adı verilen uzun,profilli tel çubuklar üzerinde oluşturulurlar.

 

 

 

Tel çubuklu wilton halı dokuma makineleri genellikle düz veya desenli ağır kontrakt halıların konutlarda döşeme sektörü için kullanılan düz halıların üretimi için kullanılırlar.

Hav oluşumunda, çözgü yönündeki hav iplikleri tığların altından ve üstünden geçirilir.İlmekler meydana geldikten sonra tığlar hızla halı dokuma makinesinin yan tarafına geri çekilir ve bukleli hav tabakası oluşur.Tığların kesit ölçüleri hem ilmek sıklığını hem de hav yüksekliğini belirlemektedir.Dolayısıyla bu durum halının ağırlığını verir.Bu tip bir halının kalitesinden bahsederken santimetredeki tığ adedinin bilinmesi gerekir.

  

 

  

 

 

Ticarette bukleli halılara tarihte ilk dokundukları yere göre ‘’ Brüksel-Wilton halıları’’ veya ‘’ Goblen dokuma’’ da denilebilir.

Daha sonra tığların ucuna kesici bıçaklar yerleştirilerek kesik havlı ‘’ Velur tip’’ wilton halıları oluşturulmuştur.

Desenli wilton halıları ( Çok renkli-çok çerçeveli ) değişik renklerde belirli sayıda hav ipliğinden biri desene göre tel çubuklar üstüne çıkarılırken diğerlerinin halı temelinde tutulmasıyla elde edilir.Halı sırtında kalan bu ipliklere ölü iplikler denir.Bu iplikler tel çubuklu wilton halıların metre karede Aksminster ve tafting halılara göre daha pahalı olmasına neden olmaktadır.

 

 

 

 

 

 

Bununla birlikte halıya geliştirilmiş tutum ve boyutsal stabilite kazandırırlar. Bu da sırt kısmının latekslenmesi ve nişasta ile kaplanmasını gereksiz kılar.

Desenli halılarda dokuma tezgahının kullanılabilecek ilmek sayısı 3,4,5 bazen de 6 olabilmektedir ki bu da yapılacak ARGE çalışmalarına göre artabilir.Çünkü istekler her zaman teknoloji ile birlikte her zaman artar.

Ancak en çok kullanılan tezgah türlerinde renk kapasitesi 5’tir.Dokuma tekniği açısından ise wilton halısında her ilmeye karşılık 3 atkı kullanılır. Standart wilton halı yapısında temel kumaşı oluşturan iki çözgü ipliği atkı

İle 3/3 düzeninde bir örgü yaparken dolgu ipliği ortada kalan atkının üstünde ve ilmelerin altında düz olarak yer alır.

Tel çubuklu wilton halıları avantajları şöyle sıralanabilir ;

1-Yüksek sıklıkta yoğun konstriksiyonlar yapmak mümkündür.

2-Bukle veya velur şeklinde üretim yapmak mümkündür.

3-Hav yüksekliği tel çubukları değiştirmek suretiyle değiştirilebilir.

4-Farklı ipliklerin kombinasyonu ( Kalın veya ince,yüksek bükümlü veya az bükümlü ) zorluk çekilmeden dokumada kullanılabilir.

5-İlme oluşturulmayan alanlar yaratılarak göz alıcı oyuntu veya traşlama efekti yaratılabilir.

 

B-Çift kat yüz yüze dokunan wilton tipi halılar

  

 

 

 

Yüz yüze dokuma yönteminde iki halı yüz yüze aynı anda dokunurken iki kat arasında bağlantıyı meydana getiren hav iplikleri, dokuma sırasında bir taraftan diğer tarafa bir yay üzerinde hareket ettirilen bıçaklarla ortadan kesilir.bu şekilde kesik havlı iki halı elde edilir.İki kumaş arasındaki uzaklık istenen hav yüksekliğine göre ayarlanabilmektedir.

Dokuma halı üretiminde en çok kullanılan yöntemdir. Yüz yüze halı dokuma sistemi bukle tipi halı üretimi için uygun değildir.

 

 

 

 

Ayrıca farklı hav yükseklikleri efekti yaratmak mümkün değildir.Bununla birlikte bu yöntemle tel çubuklu yönteme nazaran daha hızlı bir üretim sağlanırken malzeme ve sarfiyattan da tasarruf edilmiş olur.Bu makineler özellikle jakar desenlerinin kullanıldığı kesilmiş havlı halılarda tercih edilir.İnce numara kamgarn ve yarı kamgarn iplikler kullanılarak karmaşık ve güzel desenler elde edilebilir.Yüz yüze dokuma sistemi ile halı üretiminde tek ağızlıklı ve if ağızlıklı olmak üzere iki metod kullanılır.

 

 

 

 

 

 

Tek Ağızlık ve Tek Mekikle Atkı Atılması

 

 

 

 

Tek mekikli sistemde tezgahın her iki yanında birer mekik yuvası bulunmaktadır.Tek mekikli dokumada bir ilme için tek veya iki atkı kullanılabilir ve tek ağızlık açılır.Eğer atkılar iki üst kat ,iki alt kat atkısı olarak atılırsa,o zaman kumaş kenarlarından yalnız birinde,eğer bir alt kat,bir üst kat atkısı olarak atılırsa,iki uçta birleşeceklerdir.

 

Çift Ağızlık ve Çift Mekikle Atkı Atılması

 

Çift mekikli istemde ise ,biri altta diğeri üstte iki ağızlık açılır ve aynı anda iki atkı ayrı ayrı mekikle kumaşa yerleştirilir.

Bu sistemde iki mekik aynı anda vurucu kol tarafından bir diğerine göre üstte olacak şekilde veya iki vurucu kol tarafından biri diğerine göre üstte olacak şekilde veya iki vurucu kolla karşılıklı olarak aynı anda atılabilir. Bu sistem tek mekikli sisteme göre daha verimli bir üretim sağlamaktadır.

 

 

 

Yüz yüze halı dokunan tezgahlarda jakar mekanizması da kullanılabiir.Bu durumda hav iplikleri cağlığa yerleştirilmiş bobinlerden çözgü ile birlikte alınır.( Cağlıkta iğlere belirlenen renk raporuna göre dizilen bobinler germe süzme tertibatlarında iplik yoklayıcısından geçtikten sonra tezgaha yönlendirilir).Hav ipliklerinin jakarlı olarak kontrolünde tek mekikli ve çift mekikli sistemler kullanılabilir.Jakarlı wilton tasarımlarında ilme yapmayan ipliklerin üst ya da alt halıya aynı biçimde yerleştirildiği yapılarda genelde çift mekikli sistemler kullanılmaktadır.Tek mekikli sistemde ise ilme yapmayan iplikler halılardan birinin arkasına serbest atlamalı olarak çıkarlar.Bu iplikler ise koparılmak suretiyle maliyeti azalmak için farklı alanlarda değerlendirilerek katkı sağlanır.Çünkü fabrikalarda her atığın değerlendirilmesi esastır.

Çift mekikli sistem tek mekikli sisteme göre daha yüksek maliyetli bir sistemdir. Daha dayanıklı daha iyi tuşeli ince halıların üretimi için tercih edilir.

Çift mekikli sitemle dokunan halılar,el dokuması halıların taklididir.

 

2- Aksminster tipi Halılar

 

Bu tip halılarda el halılarında yapıldığı gibi halı genişliğince yer alan bir sıra ilme, tezgahın her bir devrinde halıya yerleştirilir.Bu nedenle elde edilen halı yapısı el halısına en yakın olup,aynı zamanda tasarım imkanları,olanakları çok genişlilik ara eder.İlmelerin makine tarafından oluşturulduğu Aksminster halılarda ilmeler istenen renklerde,atkı ve çözgü yönünde birbirinden bağımsız olarak halı tabanına yerleştirilirler.

 

Aksminster halılar 4 ayrı sitemde üretilirler.

 

A-Gripper-Aksminster

Bu sistemde hav iplikleri bobinlerin yerleştirildiği bir cağlıktan çekilerek dikey konumda bir renk seçici sisteme beslenir.Kuş gagası biçimindeki

( tutucu-gripper) bir ilme oluşturma elemanı uygun bir salınım hareketi ile,jakar mekanizmasının seçimiyle uygun düzeye getirilmiş olan istenen renk ipliği çekerek halı yapısının içine hav ipliklerini ‘ U ‘ şeklinde bağlarlar.

 

B-Makaralı Gripper

Bu tip makinelerde halının dokunuşu ve ilme oluşumu gripper tezgahtaki ile aynıdır. Ama bu sistemde taşıyıcılar kullanılmayıp hav iplikleri önceden renk sıralarına göre ve her bir ilme sırası için bir tane olmak üzere makara biçimli küçük leventlere sarılmış olarak hazırlanırlar.Jakar mekanizması yerine desene göre hav ipliklerinin makaralara sarılması onucu renk kullanabilme sınırsız hale gelmiş olur.

 

C-Royal ( Spool ) Aksminster

 

Çeşitli renklerde ilme iplikleri bobinlerden alınarak makine üzerindeki sonsuz bir zincire tespit edilmiş hav leventlerine sarılırlar.Hav leventleri hav ipliklerini halıdaki renk ve desen sırasına göre taşıyan makaralardır.

Bu halılarda en önemli özellik atkı yerleştirme sistemidir.Diğer gripper halılardan farklı olarak hav iplikleri bir çift atkı ipliklerine ilaveten üst atkılar tarafından da sıkıştırılırlar.Bu nedenle halı tersinde el halılarında görünen net figürler görünmez.

 

Ç-Chenille Aksminster

 

Bu sistemde hav tabakası atkı iplikleri gibi çözgü iplikleri arasına yerleştirilerek sıkıştırılan chenille bantlarından oluşturulur.Bandlar özel bir dokuma tezgahında önceden hazırlanır ve halı zemin çözgüsü arasına yerleştirilir.

 

İĞNELEME YÖNTEMİ İLE ÜRETİLEN MAKİNE HALILARI

 

1-Tafting Halılar

 

Hav ipliklerinin tek veya çok iğneli bir mekanizma ile önceden imal edilmiş zemin üzerine tutturulması ve bir yapıştırıcı veya bir kaplama maddesi ile tespit edilmesi suretiyle imal edilen halıdır. Bukle veya velur şeklinde üretimi mümkündür. Tafting halı;

Zemin tabaka

Hav tabakası

Olmak üzere iki tabakadan meydana gelmektedir.

 

Zemin tabaka; jüt, kenevir veya polypropilen liflerden dokunmuş bir yapı olabilmektedir. Jütten üretilen edilen zemin tabakaların suda kısa sürede deforme olması sebebiyle kullanımı azalmıştır.

Onun için en kaliteli en dayanıklı en ekonomik neden yapılır veya yapılabilir diye sürekli ve sürekli araştırmalar,ARGE çalışmaları yapılmaktadır.

İlme üretim prensibi ise gergin durumdaki hav ipliğini taşıyan bir iğne taşıyıcı tabakayı delerek alta geçer, taşıyıcı tabakanın altındaki tutucu metal dil ipliği tutar. İğne tekrar geriye üst ölü noktaya yükselirken altta tutulan iplik ilme şeklini alır.

Tafting halılarda birim uzunluğundaki iğne sayısı ve hav ipliklerinin yüksekliği kaliteyi belirler.

Halı baskısında en yaygın olarak düz baskı tekniği uygulanmaktadır.Ayrıca desenlendirme baskı mekanizmalarının tafting makinesine entegresi de yapılır.

 

2-İğne ile keçeleştirme ( Non-Woven)

 

İğne ile keçenin yapılışı taşıyıcı bir tabaka üzerindeki liflerin mekanik yolla sıkıştırılması esasına dayanır. Bu işlem makinenin eni boyunca özel tip iğnelerle dizayn edilmiş özel makinelerde gerçekleştirilir.

 

 

 

 

İğneler üzerinde bulunan çentikler tülbent tabakasına her dalışta bir miktar lifi sürükleyerek sıkıştırır ve yaygı haline getirir.Bu tip halılarda halının yüzeyinde bulunan tabaka genellikle sentetik liflerden oluşmaktadır.

 

3-Örme halı üretimi ( Rashel )

 

Halı üretimi için çözgü örme makinelerine benzer makineler de kullanılmaktadır. Bu yöntem bazı özel firmalar tarafından yün halı üretiminde kullanılmaktadır.

Rashel yöntemi ile örme halı üretimi: Bu sistemde herhangi bir zemin tabaka kullanılmaz. Hav iplikleri, yardımcı bir iplik sistemi ile doğrudan hav tabakası haline dönüştürülürler.

Tülbent Rashel yöntemi ile örme halı üretimi: Bu sistemde halı oluşumunda hav iplikleri yerine hav tabakasını oluşturmak için bir tülbent tabakası kullanılır.

 

4- Yapıştırma halılar ( Bonding )

  

 

  

 

Bu tip halılar, havların yapışkan bir sırt tabakası içine yerleştirilmesi ile üretilirler.Yapıştırma tek lif veya demet halinde olabilir.Takviyeli bir tambur üzerine taranmış lif ağı yayılır ve düzgün çelik çubuklar yardımıyla silindirler arasına sıkıştırılır.Böylece oluklu lif yapısı oluşturulur.Lateksle kaplanan astar lif yapısıyla preslenir ve lateks tamburdan ısı yardımıyla temizlenir.Astar üzerine liflerin yapıştırılmasıyla halı elde edilmiş olur.

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

Dar dokuma kumaş üretiminde, çok büyük oranda yapay liflerin kullanıldığı, doğal lifler içerisinde de yapısal özellikleri nedeniyle pamuğun öne çıktığı tespit edilmiştir. Pamuk ipliği, tıbbi (sargı bezleri, yara bantlar), giyim (iç ve dış giyim), ayakkabı, kemer ve çanta ile ev tekstili, paket ve ambalaj gibi dar dokuma kullanım alanlarında, müşteri isteği dikkate alınarak tercih edilmektedir. Kesiksiz liflerden yapılan iplik ise dar dokuma kumaş sektörünün en önemli hammadde kaynağıdır. Bu iplikler dar dokuma kumaşların üretiminde, kurdele (şerit), etiket, giyimde ve ev tekstilinde süsleyici ve tamamlayıcı ürünlerden teknik ürünlere kadar her alanda kullanılmaktadır.

Dar dokuma üretiminde kesiksiz liflerden kullanımdaki yoğunluk durumuna göre sırasıyla poliester, polipropilen, poliamid, poliüretan (elastomerik) ve poliakrilonitril, kullanıldığı tespit edilmiştir. Diğer hammaddelerin ise özel uygulamalar için tercih edildiği bilinmektedir. Poliester ipliğinde yoğun olarak kullanılan numaraların 20- 150 denye arasında değiştiği, daha yüksek numaralarda örneğin müşteri isteğine göre 300 denye iplik gerektiğinde katlanmış iplikten elde edilerek sağlandığı bilgisine ulaşılmıştır. Pamuk ipliğinde ise Nm 10/3, Nm 20/1, Nm 20/2, Nm 40/2, Nm 60/2 ve Nm 80/2 kullanılan başlıca numaralardır. Aynı zamanda % 100 poliester, % 100 pamuk ve poliester-pamuk karışımı dikiş ipliğinin de (Nm 120) geniş kullanımı olduğu belirlenmiştir. Polipropilen ipliğinde kullanılan başlıca numaralar 600 ve 1300 denye arasında değişmektedir. Elastomer ipliklerden 30/40 denye kalın ve 44/50 denye ince olarak kullanılmaktadır. Ayrıca ilgili literatürden yüksek performanslı poliamid (aramid), poliester ve polietilen liflerin de dar dokuma kumaş üretiminde oldukça fazla yer aldığı anlaşılmaktadır.

Dar dokuma üretiminde dokuma hazırlık işlemlerinden çözgü hazırlama da genellikle tek renk ve kalın iplikler için doğrudan çözgü hazırlama yöntemi kullanılmaktadır. Diğer bir yöntem ise bant şeklinde çözgü hazırlamadır. Çözgü doğrudan uygun boyutlardaki dokuma levendi üzerinde hazırlanır.

Dar dokuma makineleri eksantrikli, armürlü ya da jakarlı ağızlık açma sistemi ile çalışan özel makinelerdir. Diğer geniş en dokuyan dokuma makinelerinden farklılıklar gösterir. Dokuma makinesinde bir ya da birden fazla bant (pasaj) aynı anda dokunur ve her pasajın çözgüsü genellikle bağımsız olarak beslenir.

Atkı atma sistemi mekikli veya iğneli olabilmektedir. Mekikli sistem genellikle çok renkli üretimlerde kullanılır. Her dokuma pasajının yanında o bantta atkı besleyen tek mekik veya çok renkli atkılar için birden fazla mekik vardır. İğneli atkı atma sisteminde ise her pasaj için, bir ya da daha fazla atkı iğnesi, açılı bir dönüş hareketi ile atkıyı ağızlığa taşır. Dar dokuma tezgâhı genel olarak cağlık ve ana gövdeden oluşmaktadır. Cağlık bölümünde, çözgü levendi tezgâhı, çözgü ipliği besleme hattı, çözgü ipliği, gerilim ağırlıkları, kılavuz çubukları, arka tarak ve lameller bulunmaktadır. Çerçeveler ve gücü telleri, dokuma kafası, ön tarak, kumaş sarma mekanizması, yardımcı iplik besleme hattı, atkı ipliğini besleme hattı, ana eksantrik kam mili (tahrik mili), ağızlık mekanizması ve dokuma tezgahı çerçevesinin bulunduğu ana bölümdür. Araştırma kapsamına alınan dar dokuma işletmelerinin tamamında eksantrikli ağızlık açma ve iğneli atkı atma sistemi ile çalışan dokuma makinelerinin kullanıldığı görülmüştür. Bunlar genellikle basit yapılı örgüler için kullanılan en fazla 20 çerçeveli, sınırlı desen imkânına sahip makinelerdir.

Ağızlık hareketi alt mile takılan kamların biçimlerine ve dizilişlerine uygun olarak oluşur. Atkı raporu en çok 8 dir. Yüksek üretim hızına sahip, bakım maliyetleri az basit ve güçlü yapılardır. Bununla birlikte kumaşta hata oranının çok düşük oluşu tercih nedenidir. İstanbul ve Bursa’daki işletmelerin makinesini genellikle orta ölçekli kurumsal işletmelerin, kurdele, etiket ve özel tasarım jakar desenleri üretmek için çoğunlukla Müller marka makineyi kullandıkları anlaşılmaktadır. Küçük ölçekli işletmelerde bunu sırasıyla Ledmak ve Kuş dar dokuma makineleri izlemektedir. Kuş ve Ledmark makineler, işletme yetkililerince kullanım açısından oldukça pratik bulunmakta, düşük bakım maliyetleri ve ihtiyaçlar doğrultusunda kullanım esnekliğine imkan sağlaması açısından tercih edilmektedir. Yani Kuş, Ledmak ve Durmaz gibi dar dokuma makinelerine istenilen ilave parçaları modifiye etmek düşük maliyetle mümkün olabilmektedir.

Dar dokuma üretiminde sökülmeyen kumaş kenarı, yardımcı iğne sistemiyle yapılır. Kenar örgüsü kancalı dilli bir örme iğnesi ile gerçekleştirilir. Bu örme iğnesi çözgü yönünde yatay bir hareketle atkı ipliğinin kenar oluşturmasını sağlar. Yaygın olarak iğneli dar dokuma makinelerinde kullanılan beş çeşit iğneli kenar yöntemi vardır.

Bu yöntemler Kenar sistemi-1,… Kenar sistemi-5 şeklinde adlandırılır. Sökülmeyen kenar örgüsü olarak ise elastik olmayan dar dokuma kumaş ürünlerinde çoğunlukla yardımcılı sistem, elastik yapılı olanlarda yardımcısız sistem kullanılmaktadır. Elastik yapılı dar dokumalarda dokumayı oluşturan atkı ipliğinin aynı zamanda kenar örgüyü de oluşturması elastikiyet özelliğini olumsuz etkilememesi açısından tercih edilmektedir.

Dar dokuma kumaş üretiminde bezayağı, dimi, saten, kuvvetlendirilmiş ve çok katlı dokumalar başta olmak üzere bezayağı ve türevleri, dimi ve türevleri; zeminde, dimi, saten, lanse ve değişen yüzlü; desende ve kenarda ise bezayağı ve türevlerinden oluşan örgülerin kullanıldığı belirlenmiştir.

Örgü analizine ilişkin teknik çizimler dar dokuma kumaşın örgü raporu, tarak, tahar, armür planı ve dokuma örgü renk raporu ile kenar örgüsünü içermektedir.

Dar dokuma kumaş yapıları kullanım alanlarına göre; tarım dar dokumaları, giyim ve teknik dar dokumalar, ev tekstili dar dokumalar, endüstriyel dar dokumalar, tıbbi dar dokumalar, taşıt araçlarında dar dokumalar, paket ve ambalaj dar dokumaları, koruyucu dar dokumalar ve sportif dar dokumalar olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmaya göre dar dokuma işletmeleri farklı faaliyet alanlarında üretim hizmeti vermektedir.

Tarihi M.Ö. 3000 yıllarına uzanan dar dokuma kumaşlar, teknolojik gelişmeler ve tasarımlarla genişleyen kulanım alanları doğrultusunda gittikçe artan ürün çeşitliliğiyle günümüzdeki önemi de artmaktadır. Tarım, inşaat, teknik giysiler(asronot, güvenlik, itfaiye, askeri vb.), ev tekstili, endüstriyel tekstil, tıbbi ve hijyenik tekstil ve ambalaj gibi yaşamımızın her alanında karşımıza çıkmaktadır. Bağlama, taşıma ve süsleme yanında; mobilyalarda, metal yaylar yerine elastikleştirilmiş dar dokuma bantlar, jaluzi ya da benzeri perde bantları, emniyet kemeri, konveyör (taşıma) bantları, su hortumları, çeşitli kayışlar, tıbbi bandaj malzemelerinden yapay damarlara kadar farklı teknik alanlarda dar dokuma kumaş yapılarının kullanıldığı bilinmektedir.

Dar dokuma kumaşların kullanım alanları aşağıda ana başlıklar altında belirtilmektedir:

1-Tarım dar dokumaları (agrotech): Tarım, bahçecilik ve ormancılık ürünlerinde

2-Giyim dar dokumaları (clothtech): Hazır giyim ve konfeksiyon için İç ve dış giyim, astronot, itfaiye, güvenlik, askeri, giyim ve ayakkabı için teknik bileşenler,

3- Ev tekstili dar dokumalar (hometech): Mobilya iç-dış döşeme, ev tekstilinde,

4-Endüstriyel dar dokumalar (indutech): Filtrasyon,

5-Tıbbi dar dokumalar (medtech): Hijyenik ve tıbbi ürünlerde,

6-Taşıt araçlarında dar dokumalar (mobiltech): Otomotiv, gemi, tren ve hava taşıtlarında,

7- Paket ve Ambalaj dar dokumaları (packtech): Paketlemede ve taşımada,

8-koruyucu dar dokumalar ( protech): Güvenlik kayışları, kemerler, halatlar vb. 8. Sportif dar dokumalar (sportech): Spor ve serbest (gündelik) giysi ve ekipmanların da,

Tarım Dar Dokumaları (Agrotech)

Çiftlik hayvanları, tarlalar ve park alanları gibi girilmesi yasak ya da koruma alanlarında parmaklık olarak kullanılan ve teknik tekstil de denilen dar dokumalardır. Bu dokumalar yüksek voltajların kolay iletimi için metal ipliklerin monofilament ile polipropilenden oluşan bantlardır.

 

Giyim Dar Dokumaları (Clothtech)

Hazır giyim ve konfeksiyon sektöründe, yapılarına göre elastik veya elastik olmayan dar dokumalar, kurdeleler, ekstrafor ve diğer dar dokumalar görülmektedir. Elastik veya elastik olmayan dar dokumalar, giysilerin yaka hattı, kol ağzı, bel, paça ve giysilerin kenar bölgelerinde estetik açıdan tamamlama, bağlama, birleştirme, bedene oturtma ve süslemek amacıyla gündüz ve gece giyilmek üzere üretilmiş tüm iç ve dış giyimde kullanılmaktadır. Dar dokuma kumaşlar özellikle giyside ergonomik, kullanımı rahat, estetik ve tamamlayıcı olması açısından sektörde çok önemlidir. Ayrıca elastik dar dokuma kumaşlarda, lastik özelliği ve elastikiyet kazandırmak için elastan kullanılmaktadır. Örneğin, başa takılan bantlar, pantolon askıları, boxer lastikleri, v.b. bu tür kumaşlarda daha çok çözgü boyunda elastikiyet istenir. Elastik dar dokuma tekniği ile dokunmuş kumaşlar için en sık kullanılan esneme oranı % 35-60’dır. Elastik bantlar dışında giyimde kullanılan kurdeleler, tafta, çamaşır kurdelesi, çift saten kurdele, kadife ve tek katlı saten kurdele gibi giysilerde fonksiyonel veya süsleme amacıyla kullanılan genellikle parlak yapılı dar dokuma ürünleridir.

 

 

 

 

İç giyimde, sütyen askı lastikleri, balen biye, beden lastikleri, külot, bel ve paça lastikleri, boxer lastikleri, jartiyer ve çorap lastikleri, cırt bantlar, etiketler ve kurdeleler estetik açıdan tamamlama, birleştirme, kullanımı kolaylaştırma (büzme, bedene oturtma, fermuar olarak açma-kapama, elastikiyet) ve süsleme amacıyla kullanıldığı görülmektedir.

 

 

 

 

Dış giyimde, eşofman lastik ve şeritleri, pantolon askı lastikleri, havlu bornoz biyeleri, pantolon kemer astar şeritleri, fermuar şeritleri, cırt bantlar, kurdeleler, tişört ve gömlek yakaları, kol ağzı ve etiketler estetik açıdan tamamlama, birleştirme, kullanımı kolaylaştırma (büzme, bedene oturtma, fermuar olarak açma-kapama, elastikiyet) ve süsleme amacıyla kullanılmaktadır.

Günlük giysilerin yaka ve kol kısımlarında dar dokuma kumaşlar, dikiş görüntüsünü kapama, esnemeyi önleme ve estetik bir görünüm kazandırmak amacıyla kullanılmaktadır. Hırka, kazak, bluz gibi ürünlerde ise ince şeritler halinde elbise askısına asmada ve asıldığında yakadaki sarkmaları önlemek için kullanıldığı gibi ürün etiketi olarak da karşımıza çıkmaktadır.

 

 

 

 

Giyimde kullanılan aksesuarlarda (mücevherat, ayakkabı, çanta) dar dokuma kumaş örneklerine oldukça sık rastlanılmaktadır. Kolye ve yüzük olarak süsleme, estetik görünüm, kıyafeti tamamlama, değerli taş, boncuk, metal gibi malzemeleri taşıma, zincir yerine kullanma, toka gibi ürünlerde saçı toplama, tutturma, süsleme ve estetik görünüm kazandırmak amacıyla kullanıldığı görülmektedir.

 

 

 

Ayrıca bileklik, yüzük ve kemer gibi aksesuarlarda da kullanımı dikkat çekmektedir.

 

 

 

 

Gündelik, spor ve diğer çantalarda dar dokuma kumaşlar ya deri, kumaş ve örme gibi malzemelerle birleştirilerek ya da taşıma yerlerinde (el, omuz ya da sırt) kullanılmıştır. Bu ürünlerde taşımak ve süslemek gibi işlevlerinin yanı sıra rahat ve ergonomik oluşu ile de tercih edilmektedir.

 

 

 

Ayrıca alet taşıma çantası gibi değişik kullanım alanlarına yönelik çantalar (kayak çantaları, bowling çantaları, dalgıç çantaları, ayakkabı çantaları, okul çantaları, günlük çantalar, sırt çantaları, ipli çantalar (askeri, kamp...vb..), seyahat çantaları, beslenme çantaları, valizler), spor çantalar, kamera çantaları (kamera kayışı, kamera boyun kayışı, kamera el bileği kayışı, kamera torba (kese) kayışı) ve laptop çanta kayışı gibi birçok alanda dar dokuma kumaş örneklerine rastlanılmaktadır.

 

 

 

 

Ayakkabı bağları, mes lastikleri, terlik şerit ve lastikleri, sandalet kayışı, ayakkabı kayışı, bot kayışı, cırt bantlar gibi bağlama, ayağı sarma, kapama ve süsleme gibi çeşitli fonksiyonlarda kullanılır. Özellikle fantezi ayakkabılarda ve balerin ayakkabılarında kıyafeti tamamlayıcı unsur olarak da dar dokuma kumaşların tercih edildiği görülmektedir.

 

 

 

Ev Tekstili Dar Dokumalar (Hometech)

Mobilya iç ve dış döşeme, ev tekstili, zemin kaplama ve diğer ev tekstilleri olarak görülen dar dokuma kumaş örnekleridir.

 

 

 

 

Mobilyalar için; elastik kolon, kenar fitili, biye, gerdirme şeridi, gibi farklı genişliklerde koltuk ve kanepelerin oturma ve sırt bölgeleri için esnek, yüksek kopma mukavemetine sahip ürünler kullanılmaktadır. Bu ürünler hem üretimde maliyet tasarrufu hem de kullanıcı için rahatlık sağlamaktadır.

 

 

 

 

Ev tekstilinde kullanılan dar dokumalar; perde büzgü şeritleri perde için kullanılan ekstrafor, cırt bant, kurdele, döşeme fitilleri, jaluzi bandı, yatak şerit ve kordonları, gibi ürünlerin özellikle ek yerlerinde, kenarlarında ve bütününde süsleme, kenar kapama, birleştirme, bağlama, taşıma, sabitleme, biçim verme ve kullanımda rahatlık sağlamak amacıyla kullanılmaktadır.

 

 

 

Yatak fitili yatak üretiminde dikiş yerlerini kapama veya estetik görünüm için kenar temizleme işleminin gerçekleştirilmesi amacıyla kullanılmaktadır. Ev tekstilinde hemen hemen tüm ürünlerde süsleme, birleştirme, bağlama, büzme gibi işlevler için dar dokuma kumaş yapılarından kurdele (saten, kadife, jakar desenli kurdele ve çeşitleri), ekstrafor, elastik dar dokuma ve cırt bantların kullanıldığı görülmektedir.

Endüstriyel Dar Dokumalar (İndutech)

Havacılıkta kullanılan yüksek performanslı, teknik dar dokuma kumaşlar antistatik ve yanmaz kayışlar, iç dekorasyon malzemeleri, paraşüt kayışları, emniyet kemerleri, lastikler, kayışlar, sıvı ve hava filtrasyonu gibi ürünlerde dar dokuma kumaşlar kullanılmaktadır. Bu kumaşlar yüksek mukavemetli, düşük maliyetli, aşınmaya dayanıklı, dirençli (belli ortamlarda kimyasal direnç, alev geciktirici, deformasyon direnci), iletken, esnek, hafif ve yüksek kaliteli özelliklere sahip ürünlerdir.

 

 

 

 

Endüstriyel dar dokumalar müşteri isteğine bağlı olarak düz dokuma ve dikişsiz boru (hortum dokuma) şeklinde ve istenen termal ve kimyasal gibi özelliklerde üretilmektedir. Filtre torbaları genellikle % 100 pamuk ya da polyester iplik kullanılarak düşük maliyet, hava geçirgenliği ve porozite (gözeneklilik) değerleriyle geniş bir kullanım alanı için tercih edilmektedir.

Cilt endüstrisinde de şeraze şeritleri, kitap yaprak ayırıcı şeritler olarak dar

dokuma kumaş örnekleri görülmektedir.

Tıbbi Dar Dokumalar (Medtech)

Tıbbi ve sağlık ürünlerinde dar dokumalardan, fizik tedavi ve ortopedi hastalarında taşıma ve kaldırma (asansör) görevi gören kayışlar, hasta hareketini sağlamak için hareket donanımları, paraşüt donanımları, bağlama ekipmanları, hastanın arka sırt desteği, bilek desteği, diz ve ayak bileğini destekleyen cihazlarda bağlayıcı ve taşıyıcı olarak kullanılmaktadır.

 

 

 

Ayrıca dokuma arterler, ortopedik şeritler ve prostetik malzemeler, elastik bandaj, flanel (yara bandı), sargı bezi, bel korseleri, her türlü incinme, yaralanma ve kırılmalarda bakım ve hijyen sağlayan dar dokumalardır. Bu tür dar dokumalar, konfor, aşınma direnci, nem emiciliği, iticilik ve antimikrobiyal gibi yüksek performansa sahip ürünlerdir.

Yaralanmalar, 1. ve 2. derece menisküs dejenerasyonları ve kollateral bağ yaralanmaları tedavisinde, kolun ya da ayağın askıya alınması gereken durumlarda ve kırıklarda kolu ya da ayağı desteklemek, sabitlemek için akut ve kronik ayak bileği burkulmalarında, yumuşak doku travmalarında ve spor aktiviteleri sırasında yaralanma, incinme, burkulma gibi durumlardan korunmak amacıyla da dar dokuma kumaş yapılarından oluşan ürünler kullanılmaktadır.

Taşıt Araçlarında Dar Dokumalar (Mobiltech)

Otomobillerde, uçaklarda, trenlerde, gemi ve diğer taşıtlarda kullanılan emniyet kemerleri, çekme halatı, bagaj lastiği, gergi bantları, yelken bezleri, taşımacılık ve taşıtların iç dekorasyonlarında görülmektedir. Bu dar dokumalar mukavemeti güçlü,dayanıklı ürünler olarak tercih edilmektedir.

 

 

 

 

Ambalaj Dar Dokumaları (Packtech)

Ambalaj sektöründe, hediye paketi için kalın veya ince kurdele ya da şeritler halinde hediyelik eşyaların süslenmesinde, pastane paket süslemelerinde, oyuncak süslemelerinde, çiçek süslemelerinde, mevlit, sünnet, yeni doğan, nikâh şekerlerinde, süsleme, paketleme ve taşıma amacıyla dar dokuma kumaşlar kullanılmaktadır.

 

 

 

Koruyucu Dar Dokumalar ( Protech)

Telekomünikasyon, endüstriyel kurumlar (inşaat, enerji, orman, maden, itfaiye) savunma (askeri kuvvetler, polis, güvenlik görevlileri), cam temizliği, büyük binaları boyayan boyacılar ve bakım onarım işçileri, kurtarma ve tahliye ekipleri, dağcılık, mağaracılık gibi alanlarda tercih edilmektedir.

 

 

 

 

Bu dokumalar tırmanma, yükseğe çıkma ve inme, statik elektriklenmeden korunma, yüksek voltajdan korunma, taşıma, bağlayıcı bant ve kemer olarak mukavemetli kumaş yapılarından oluşmaktadır.

Kurtarma ve emniyet kemerleri

özellikle kurtarma çalışmalarında, hasta, kazazede ve yaralıları taşıyarak kurtarmak, inşaat, maden, dağcılık, ormancılık gibi alanlarda da düşme, tutunma, durumunu koruma ve sabit durma amacıyla kullanılmaktadır. Kafa lambaları, dağcılık, spor tırmanışları, bakım-onarım işleri, inşaat ve madencilik gibi alanlarda tercih edilmektedir. Yüksekte çalışma ya da koruyucu gözlük gerektiren işlerde koruyucu gözlük için tutucu bağ olarak görülmektedir. Yüksekte çalışma baretinde baret çene bağı olarak karşımıza çıkmaktadır. Sedye taşıma sapanı ve sepet sedye (helikopter kurtarma tipi) için taşıma ve bağlama amacıyla kullanıldığı görülmektedir. Rafting, can yeleklerinde ve güvenlik giysilerinde bağlayarak koruma, emniyete almak amacıyla kullanılmaktadır. Yüksek çalışma alanlarında uzatma halatı ve yük kaldırma sapanı olarak da dar dokuma ürünleri görülmektedir.

 

 

 

 

Düşüş durdurma ve konumlandırma kemerleri İnşaat, dağcılık, madencilik, ormancılık, spor aktiviteleri gibi alanlarda yüksekte olma durumlarında tırmanmak ve yüksekte konumunu koruyarak rahat, güvenli çalışabilmek için kullanılmaktadır. Yük ve ağırlık kaldırma kemerleri, bel ağrıları ve disk kaymalarını engellemek amacıyla kullanıldığı görülmektedir.

Sportif Dar Dokumalar (Sportech)

Çekme dayanımı, UV ışınlarına karşı dayanıklılık, renk haslığı, aşınma direncine sahip her türlü spor malzemeleri, gölgelik ve tente sistemleri, yelken ve binicilik sporları, paraşüt takımları, bağlama bantları gibi birçok alanda kullanılmaktadır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-ÇAPRAZ DİMİ ÖRGÜLERİ

 

A.- Çözgü yönünde çapraz dimi örgüsü

B.- Atkı yönünde çapraz dimi örgüsü

 

2.-KESİK DİMİ ÖRGÜLERİ

 

A.- Atkı yönünde kesik dimi örgüsü

B.- Çözgü yönünde kesik dimi örgüsü

 

3-KIRIK DİMİ ÖRGÜLERİ

 

A.- Çözgü yönünde kırık dimi örgüsü

B.- Atkı yönünde kırık dimi örgüsü

 

4-BALIKSIRTI DİMİ ÖRGÜLERİ

 

A.- Çözgü yönünde balıksırtı örgüsü

B.- Atkı yönünde balıksırtı örgüsü

 

5 –DİYAGONAL DİMİ ÖRGÜSÜ

 

A.-Çözgü Yönünde Diyagonal Dimi Örgüsü

B.- Atkı Yönünde Diyagonal Dimi Örgüsü

 

6.-GÖLGELİ DİMİ ÖRGÜSÜ

 

A.- Çözgü yönünde gölgeli dimi örgüsü

 

a.- Yarım gölgeli dimi örgüler

b.-Tam gölgeli dimi örgüler

 

B.- Atkı yönünde gölgeli dimi örgüsü

 

a.- Yarım gölgeli dimi örgüler

b.-Tam gölgeli dimi örgüler

 

1-Çapraz Dimi Örgüsü

 

Verilmiş olan örgü raporu içindeki hareketlerin yer değiştirmesi sonucu elde edilen dimi örgü türevidir. Herhangi bir dimi örgü raporunun çözgü ya da atkı istikametinde yarısından itibaren sondan başa doğru sıralanması şeklinde yer değişimi ile elde edilir.

 

Çapraz dimi örgüleri elbiselik, paltoluk, ceketlik, örtülük kumaşların dokunmasında kullanılır.

 

A-Çözgü Yönünde Çapraz Dimi Örgüsü

 

 

 

 

 

Verilmiş olan dimi örgü raporu çözgü yönünde iki eşit parçaya bölünür. Birinci alana dimi örgü raporu tekniğine uygun olarak yarıya kadar işlenir. İkinci alana ise sondan başa doğru olmak üzere dimi örgü raporu işlenerek örgü tamamlanır. Dimi örgü raporu tercih edilirken iki eşit parçaya bölünebilecek şekilde çift sayılardan olmasına dikkat edilir.

 

 

B-Atkı Yönünde Çapraz Dimi Örgüsü

 

 

 

 

 

 

 

 

Verilmiş olan dimi örgü raporu atkı yönünde iki eşit parçaya bölünür. Birinci alana dimi örgü raporu tekniğine uygun olarak yarıya kadar işlenir. İkinci alana ise sondan başa doğru olmak üzere dimi örgü raporu işlenerek örgü tamamlanır.Dimi örgü raporu tercih edilirken iki eşit parçaya bölünebilecek şekilde çift sayılardan olmasına dikkat edilir.

 

 

2-Kesik Dimi Örgüsü

 

 

 

Dimi yollarının yön değiştirmeden kırılma yaparak görüntü oluşturulduğu dimi örgü türevidir.

 

 

A-Çözgü Yönünde Kesik Dimi Örgüsü

 

 

 

 

 

 

 

 

Verilmiş olan dimi örgü raporu çözgü yönünde yan yana tekrar eden çözgü iplik gruplarının yan yana sıralanması ile oluşur. Birinci alana dimi örgü raporu tekniğine uygun olarak işlenir. İkinci alana ise doluların karşısı boş, boşların karşısı dolu olarak işaretlenir ve oluşan bu rapora göre dimi örgüsü işlenir. Takip eden gruplar da rapor tekrarına gelene kadar devam edilir ve örgü tamamlanır.

 

 

 

B-Atkı Yönünde Kesik Dimi Örgüsü

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Verilmiş olan dimi örgü raporu atkı yönünde yan yana tekrar eden atkı iplik gruplarının yan yana sıralanması ile oluşur. Birinci alana dimi örgü raporu tekniğine uygun olarak işlenir. İkinci alana ise doluların karşısı boş, boşların karşısına dolu olarak işaretlenir ve oluşan bu rapora göre dimi örgüsü işlenir. Takip eden gruplar da rapor tekrarına gelene kadar devam edilir ve örgü tamamlanır.

 

 

 

3-Kırık Dimi Örgüsü

 

 

Kırık dimi örgüleri örgü raporunun yarısından sonra, dimi diyagonalinin yön değiştirmesi ile oluşan örgülerdir. Bir dimi örgü raporundan çözgü ve atkı yönünde kırık dimi örgüsü oluşturulabilir. Kırık dimi örgüleri; ceketlik, paltoluk, eteklik vb. kumaşların dokunmasında kullanılır.

 

 

A-Çözgü Yönünde Kırık Dimi Örgüsü

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Verilmiş olan dimi örgü raporunun çözgü istikametinde bir rapor büyütülmesi ile oluşan örgülerdir. Birinci alana verilmiş olan örgü raporu tekniğine uygun olarak çizildikten sonra ikinci alana birinci örgü raporunun dimi yolunun tersi istikamette yol oluşturacak şekilde çizilir.

 

 

 

B-Atkı Yönünde Kırık Dimi Örgüsü

 

 

 

 

 

Verilmiş olan dimi örgü raporunun atkı istikametinde bir rapor büyütülmesi ile oluşan örgülerdir. Birinci alana verilmiş olan örgü raporu tekniğine uygun olarak çizildikten sonra ikinci alana birinci örgü raporunun dimi yolunun tersi istikamette yol oluşturacak şekilde çizilir.

 

 

4-Balıksırtı Dimi Örgüsü

 

 

Bu örgüler, örgü raporunun yarısından sonra dimi diyagonalinin yön değiştirerek doluların karşısı boş boşların karşı dolu olarak çizildiği dimi örgüleridir.Balıksırtı örgüleri ceketlik, eteklik, paltoluk, takım elbiselik, paltoluk kumaşların dokumasında kullanılır.

 

 

A-Çözgü Yönünde Balıksırtı Dimi Örgüsü

 

 

 

 

 

 

Çözgü yönünde balıksırtı dimi örgüsü çiziminde ana örgü çizilir. Son çözgüden sonra son çözgüdeki doluların karşısına boş, boşların karşısına dolu yazılır. Ana örgü sağ yollu ise ikinci kısım sol yollu, ana örgü sol yollu ise ikinci kısım sağ yollu olarak çizilir. Çözgü yönünde balıksırtı dimi örgülerinde, rapordaki çözgü sayısı ana örgünün iki katı, atkı sayısı ise temel alınan dimi örgü raporundaki atkı sayısı kadardır.

 

 

 

B-Atkı Yönünde Balıksırtı Dimi Örgüsü

 

 

 

 

 

 

Atkı yönünde balıksırtı dimi örgüsü çiziminde ana örgü çizilir. Son atkıdan sonra, son atkıdaki doluların karşısına boş, boşların karşısına dolu yazılır. Ana örgü sağ yollu ise ikinci kısım sol yollu, ana örgü sol yollu ise ikinci kısım sağ yollu olarak çizilir. Atkı yönünde balıksırtı dimi örgülerinde, rapordaki çözgü sayısı ana örgünün çözgü sayısı kadar, atkı sayısı ise dimi örgü raporundaki atkı sayısının iki katı kadardır.

 

 

 

5-Diyagonal Dimi Örgüsü

 

 

Yukarıya doğru atlama sayısı iki veya daha fazla olan dimi örgülerine diyagonal dimi örgüleri denir. Bunun sonucu olarak da dimi yolları (diyagonalleri) 45 derecelik bir açı yerine farklı açılar oluşturmaktadır. Diyagonal dimi örgüleri bayan elbiselik, ceketlik ve pantolonluk kumaşların dokunmasında kullanılır.

 

 

A-Çözgü Yönünde Diyagonal Dimi Örgüsü

 

 

 

 

 

 

 

 

Çözgü yönünde diyagonal dimi örgülerini elde etmek için temel dimi örgülerinden yararlanılır. Diyagonal dimi örgülerinin çizim yöntemi, normal dimi örgüleri çizim yöntemleri ile aynıdır. Çözgü yönünde diyagonal dimi örgüsünün rapor alanı hesaplanırken verilmiş olan dimi örgü raporu tel sayısı atlama sayısına bölünmek suretiyle elde edilen değer göz önünde bulundurulur. Rapor tel sayısı atlama tel sayısına tam bölünemiyorsa rapor çözgü ve atkı tel sayıları rapor tel sayısına eşittir. Tam bölünmesi durumunda ise elde edilen bölüm değer sayısı çözgü tel sayısını, rapor tel sayısı ise atkı tel sayısını verir.

 

 

 

B-Atkı Yönünde Diyagonal Dimi Örgüsü

 

 

 

 

 

 

Atkı yönünde diyagonal dimi örgülerini elde etmek için temel dimi örgülerinden yararlanılır. Dimi örgüsü çizildikten sonra örgünün ilk atkı iplik hareketi oluşturulacak olan örgünün rapor alanı içerisine ilk atkı ipliği olarak işaretlenir. Bağlantı noktaları atlama sayısına göre atkı ipliği istikametinde kaydırılarak örgü oluşturulur. Atkı yönünde diyagonal dimi örgüsünün rapor alanı hesaplanırken verilmiş olan dimi örgü raporu tel sayısı atlama sayısına bölünmek suretiyle elde edilen değer göz önünde bulundurulur. Rapor tel sayısı atlama tel sayısına tam bölünemiyorsa rapor çözgü ve atkı tel sayıları rapor tel sayısına eşittir. Tam bölünmesi durumunda ise elde edilen bölüm değer sayısı atkı tel sayısını, rapor tel sayısı ise çözgü tel sayısını verir.

 

 

 

6-Gölgeli Dimi Örgüsü

 

 

Gölgeli dimi örgüleri, çözgü dimisinden atkı dimisine ya da atkı dimisinden çözgü dimisine kademeli bir şekilde geçişiyle kumaşa gölge efektinin verildiği örgülerdir.

 

 

A-Çözgü Yönünde Gölgeli Dimi Örgüsü

 

 

Çözgü yönünde gölgeli dimi örgüsü tam gölgeli ve yarım gölgeli olmak üzere iki şekilde elde edilir. Çözgü yönünde oluşturulan tam ya da yarım gölgeli dimi örgüleri, verilmiş olan dimi örgü raporuna bağlı olarak çok sayıda çerçeveye ihtiyaç duyulacağından daha çok jakarlı dokuma makinelerinde uygulanmaktadır.

 

 

a-Yarım gölgeli dimi örgüsü

 

 

 

 

 

Verilmiş olan atkı dimi örgü raporunun çözgü dimi hâline dönüşmesiyle sonuçlanarak elde edilir. Çözgü yönünde yarım gölgeli dimi örgüsü için kullanılacak olan çözgü tel sayısı, verilmiş olan dimi örgüsü rapor tel sayısı ile rapor tel sayısının bir eksiğinin çarpımı sonucunda elde edilen değer olarak belirlenir. Atkı tel sayısı ise verilmiş olan dimi örgü rapor tel sayısı olarak alınır. Verilen örgü çizilir. Yanına yeni bir rapor yazılır. Önceki örgüye 1dolu eklenir, 1 boş kalana kadar bu işleme devam edilir.

 

 

 

b-Tam gölgeli dimi örgüsü

 

 

 

 

 

 

Atkı dimi örgü raporunun çözgü dimi örgü raporuna dönüştükten sonra tekrar atkı dimi örgü raporuna dönüşene kadar devam ettirilmesiyle oluşur. Çözgü yönünde tam gölgeli dimi örgüsü için kullanılacak olan çözgü tel sayısı, verilmiş olan dimi örgüsü rapor tel sayısı ile rapor tel sayısının bir eksiğinin çarpımı sonucunda elde edilen değerin iki katından iki rapor çıkartılarak elde edilen değer olarak belirlenir. Atkı tel sayısı ise verilmiş olan dimi örgü rapor tel sayısı olarak alınır.

Verilen örgü çizilir. Yanına yeni bir rapor yazılır. Önceki örgüye 1dolu eklenir. 1 boş kalana kadar bu işleme devam edilir. Sonra yeniden bir eksiltilerek rapor tekrarına kadar işlene devam edilir.

 

 

 

B- Atkı Yönünde Gölgeli Dimi Örgüsü

 

 

Atkı yönünde gölgeli dimi örgüsü tam gölgeli ve yarım gölgeli olmak üzere iki şekilde elde edilir. Yarım gölgeli dimi örgüsü, verilmiş olan atkı dimi örgü raporunun, çözgü dimi hâline dönüşmesiyle sonuçlanarak elde edilir. Tam gölgeli dimi örgüsü ise atkı dimi örgü raporunun çözgü dimi örgü raporuna dönüştükten sonra tekrar atkı dimi örgü raporuna dönüşene kadar devam ettirilmesiyle oluşur.

 

 

a- Atkı yönünde yarım gölgeli dimi örgüsü

 

 

Atkı yönünde yarım gölgeli dimi örgüsü için kullanılacak olan atkı tel sayısı, verilmiş olan dimi örgüsü rapor tel sayısı ile rapor tel sayısının bir eksiğinin çarpımı sonucunda elde edilen değer olarak belirlenir. Çözgü tel sayısı ise verilmiş olan dimi örgü rapor tel sayısı olarak alınır.

 

 

 

 

 

 

 

 

b-Atkı yönünde tam gölgeli dimi örgüsü

 

 

Atkı yönünde tam gölgeli dimi örgüsü için kullanılacak olan atkı tel sayısı, verilmiş olan dimi örgüsü rapor tel sayısı ile rapor tel sayısının bir eksiğinin çarpımı sonucunda elde edilen değerin iki katından iki rapor çıkartılarak elde edilen değer olarak belirlenir. Çözgü tel sayısı ise verilmiş olan dimi örgü rapor tel sayısı olarak alınır.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dokusuz yüzeyler ürünler istenilen kullanım özellikleri kazandırmak için çoğu zaman bitim işlemlerine gereksinim duyarlar. Fakat bitim işlemi görmeden kullanılan dokusuz yüzeyler de mevcuttur. Dokusuz yüzeylere uygulanan bitim işlemleri;

 

Ön terbiye

 

Boya- baskı

 

Apre işlemleri

 

Olmak üzere 3’e ayrılmaktadır. Ayrıca istenirse dönüştürme işlemleri uygulanmaktadır.

 

 

ÖN TERBİYE İŞLEMLERİ

 

 

Tekstil terbiyesinin başlangıcında, diğer terbiye işlemlerine bir hazırlık olarak, mamuldeki (liflerin içerisindeki ve üzerindeki) rahatsız edici yabancı maddeleri uzaklaştırmak ve mamulün görünümünü güzelleştirmek için yapılan işlemlerin tümüne birden ön terbiye işlemleri denir. Hazırlık olarak ta bilinen ön terbiye işlemleri mamullerinin daha sonra göreceği boyama işlemi ve apreleme işlemlerine hazırlık aşamasıdır. Bu işlemlerde çok çeşitli kimyasal maddeler kullanılarak mamule özellik kazandırılmaktadır. Materyalin cinsine göre uygulanan kasar, haşıl sökme, merserizasyon, fiksaj v.b. çeşitli ön terbiye işlemleri uygulanabilmektedir. 

 

 

A-Fiksaj

 

 

Fiksaj işlemi yünlü, asetat, poliester, poliamid kumaşlara uygulanan bir ön terbiye işlemidir. Fiksaj işleminin yapılmasında amaç; tekstil yüzeyinin seklini koruyarak kalıcı bir hale getirmektir. Sıcak hava, buhar veya su ile yapılan fiksaj işleminde en yoğun olarak sıcak hava tercih edilmektedir.

 

 

B- Yakma 

 

 

Yakma işleminin amacı; gelen kumaşı yakarak diğer proseslere hazırlamaktır. Ham olarak gelen kumaş üzerindeki elyaflar kumaşa istenmeyen bir özellik kazandırır. Bu elyaflar kumaşı martlaştırır, kumaş üzerinde boncuklanmaya neden olur. Uçları açıkta olduğu için boyanmaz ve kırçıllanma hatası adı verilen hata oluşur. Ayrıca bu elyaflar basma işlemi esnasında şablonların arasına girerek desenin net çıkmasını engeller. Tüm bu elyaf uzantılarından kaynaklanan hataları yok etmek amacıyla elyaf uçları yakılır. Yakma işlemi sonrasında kumaşta parlaklık, renk canlılığı, yumuşak tuşe sağlanır. Ayrıca boncuklanma önlenir, hava geçirgenlik özelliği artar (Yüzey yakma işlemi ile kesikli elyaflardan elde edilmiş filtre kumaşı üzerinde kumaş içerisinden yüzeye çıkmış olan elyaflar uzaklaştırılır. Bu işlem için sıcak metal bir şerit ya da gaz alevi kullanılabilir. İşlem sonrasında filtre kumaşı ıslak bir yüzeyle temas ettirilerek için yanma durumunun engellenmesi sağlanır. Yüzey yakma sayesinde düzgün bir yüzey elde edilmiş olur.

 

 

BOYA-BASKI

 

 

Zemin kaplaması, yatak ya da masa örtüsü gibi dekoratif amaçla kullanılacak dokusuz yüzeyler düz ya da desenli renklendirme işlemlerine tabii tutulabilirler. Boyamada dikkat edilmesi gereken faktörler; saflık, nüfuz etme, kumaşa eşit miktarda dağılım gibi parametrelerdir. Bu parametreler ile birlikte ekonomik olmasına ve çevreye zarar vermemesi de önemlidir. Burada kullanılan elyaf materyalinin üretim metodu hiçbir rol oynamamaktadır. Çile, tops, iplik, şerit ya da kumaş formunda işleme tabi tutulabilirler. Yapay elyaflar, iplik daha üretim sırasında doğrudan eriyik haldeyken boyanabilir. Farklı elyaflar için elyaf özelliğine uygun farklı boyarmaddeler kullanılmaktadır. Dokusuz yüzeylerin boyanması polimer halden başlayarak tülbent formuna kadar her aşamada yapılabilir.

Çok renkli desenler, renkli ipliklerle çalışılarak ya da boya maddeleriyle kumaş üzerine baskı yapılarak elde edilebilir. Baskı işleminin amacı kumaşa güzel motifler, renkli çekici dekorlar ve desenler yaratmaktadır. Özellikle dikkat edilecek noktalar renklerin parlaklığı düzgün ve keskin desen hatları, aynı zamanda yüksek renk haslığına sahip olmasıdır. Dokusuz yüzeylerin özellikle mobilya sektöründe kullanımının giderek öne kazanması, baskı işlemlerinin önemini de arttırmaktadır. En çok kullanılan baskı yöntemleri rotasyon ve filmdruck baskılardır. Baskı işlemi genel olarak klasik örgü ve dokuma baskı işlemlerine benzemektedir.  Pigment baskı çok kullanılır. Reçete gereği kullanılan binderler yapının bir arada tutulmasını kolaylaştırdığı için çok önemlidir. Bu etki özellikle spunbond dokusuz yüzeylerde daha da belirgindir. Baskı işlemleri klasik olarak fikse ile devam ettirilir. Pigment baskı özellikle gramajlı dokusuz yüzeylerin baskısı için uygundur.  Özellikle polyester dokusuz yüzeylerde transfer baskı da tercih edilmektedir. Yöntemin esası, kâğıt üzerindeki süblimasyon katsayısı çok düşük olan seçilmiş dispers boyarmaddelerin yüksek sıcaklıkta süblime olarak dokusuz yüzeye transferidir.

 

 

APRE İŞLEMLERİ

 

 

A-Mekanik Apre İşlemleri

 

 

Kalandırlama 

 

 

Kalandırlama; dokusuz yüzeylerin düzgünlük ya da desenlendirme gibi yüzey özellikleri için uygulanır.

 

İşlemlerin tümü süreklidir ve bir ya da birkaç basınç altındaki silindirden geçirmek suretiyle yapılır.

 

Etki, kumaşın hızı ve basıncı değiştirilebilen, ısıtılmış, dönen silindirler arasından geçirilmesiyle sağlanır.

 

Kalandır silindir sayısı 2-7 arasında değişir. Silindirlerin konstrüksiyonu sertleştirilmiş krom kaplı çelikten elastik termoplastik silindirlere kadar değişebilir. Yüzeyleri pürüzsüz veya gravürlü olabilir.

 

Kalandırlama ile;

 

• Ürün yüzeyi pürüzsüz hale getirilir,
• Ürününün parlaklığı arttırılır,
• Ürünü oluşturan iplikler yakınlaştırılır,
• Hava geçirgenliği azaltılır,
• Ürünün tutumu geliştirilir,
• Baskı kalandırı ile yüzey desenlendirilir,
• Tülbentler sabitleştirilir.

 

 

Şardonlama

 

 

Şardonlama işleminde ince çelik bir tarak kullanılarak dokusuz yüzey kumaşın bir yüzünde ya da her iki yüzünde ince ve yumuşak havlar oluşturulur.

Sonrasında havların aynı boyda olabilmesi için bir kesme işlemi uygulanır. Ürünün yüzeyindeki elyafları kaldırarak kürk benzeri bir efekt elde etmek için kullanılır.

Kabartma ile istenilen bir desen ya da kalıp basınçlı silindirler vasıtası ile tülbent üzerine geçirilir.

 

 

Laminasyon 

 

 

Laminasyon; iki malzemenin birleşmesidir. Ürün birleştirilen iki malzemenin karakteristik özelliğini bünyesinde bulundurur.

Yani eğer bir bileşende sadece çözgü mukavemeti iyi diğerinin ise atkı mukavemeti iyi ise oluşan üründe hem atkı hem de çözgü mukavemeti iyi olacaktır.

Laminasyonla üretilen ürün her iki bileşenden de katı olabilmektedir bunun minimize etmenin yolu ise en uygun laminasyon yöntemi ve yapışkanın seçimidir.

Yapışkan seçiminde ölçüt en az miktarda yapışkan ile en güçlü bağı oluşturmaktır.

Lamine kumaşların en yaygın problemi, birleşen bir veya iki malzemenin de yeterli esnekliği olmadığı için laminasyonun bir yay gibi eğilmesini sınırlayan çatlaklardır.

Çatlamaya aşırı miktarda kullanılan yapışkanlar veya alevle laminasyondaki aşırı köpük kullanımı neden olur.

Laminasyon için kumaşın uygunluğu önemlidir; kumaş çok esnek, iyi tutum ve örtmeye sahip olmalıdır.

Genelde yapışkan olarak üçüncü bir malzeme kullanılır ancak bazen poliüretan köpüğün alevle laminasyonunda birleşen bir malzeme kendiliğinden yapışkan gibi davranabilir.

 

B-Kimyasal Apre İşlemleri

 

 

Su iticilik 

 

 

Bir maddenin suyla teması halinde, ıslanması veya suyu itmesi, sınır yüzey kuvvetleriyle yakından ilgilidir.

Su iticilik bitim işlemi ile kumaşta elyafların üst yüzey gerilimi suya karşı yükseltildiği için bu durumda yüzeye gelen su kumaş tarafından emilmemekte ve su damlacıkları kürecikler halinde kumaş yüzeyinde kalmaktadır.

Özellikle hava filtrasyonu uygulamalarında su iticilik önemli bir özelliktir.

Su iticilik bitim işlemleri; ürünlerin suya maruz kaldığında bozunması ve ıslak bir yapı kazanmasını engeller.

 

 

Antibakteriyel 

 

 

Antibakteriyel bitim işlemlerinde tekstil ürününe çektirme, emdirme, vakumla aplikasyon, maksimum flotte aplikasyonu, aktarma, püskürtme, köpükle aplikasyon ve kaplama yöntemlerinden birinin yardımıyla antibakteriyel maddeler aktarılarak mikroorganizmaların etkinlikleri durdurulmaktadır.

Tekstil elyaflarını her türlü mikroorganizmaya karşı koruyan, mikroorganizmaların tekstil veya insan derisi üzerinde gelişmesini ve üremesini durduran veya öldüren kimyasal bir bitim işlemidir.

Özellikle hastane, huzurevleri, çocuk yuvası gibi toplu yaşamın söz konusu olduğu yerlerde kullanılan dokunmamış kumaşlara uygulanmaktadır.

 

 

Güç Tutuşurluk 

 

 

Maddenin ısı ve oksijen ile birleşmesi sonucu yanma meydana gelir.

Güç tutuşurluk işlemi uygulanarak ürünlere yanmazlık özelliği kazandırılabilmektedir.

Kumaşlara güç tutuşurluk işlemi uygulanmasının amacı ürünlerin yangın anında koruyuculuk özelliği taşıyarak yanmamasını sağlamaktır

Uygulanan ürünün elyaf yapısına, türüne, ağırlıklarına, dokuma yapılarına, elyaf kombinasyonlarına, yıkamaya veya kuru temizlemelere dayanıklılıklarına göre çeşitlilik gösteren güç tutuşurluk işlemi; fular, sprey, kaplama veya köpük yöntemi ile uygulanabilir.

Uygulama metotları kullanılacak tekstil materyaline veya kullanım alanlarına göre değişiklik göstermekte.

Güç tutuşur malzemelerin kaplama yerine fular olarak kullanılması verimliliklerini arttırır çünkü kimyasal kumaşın içine nüfuz ettiği zaman en iyi performansı gösterir.

Kaplama olarak kullanılan güç tutuşur malzemelerdeki suda çözülmeyen malzemeler güç tutuşur kimyasalların kumaşın içine nüfuz etmesini engeller bu durumda kalın kumaşlarda verim düşmesi gözlenir.

 

 

Antistatik 

 

 

Statik elektriklenme sonucu giysiler vücuda yapışabilmektedir.

Doğal lifler, statik elektriği arttırma eğilimlerine rağmen tekstil endüstrisinde önemlerini korumaktadırlar.

Sentetik elyaflardan üretilen üreünlerde de statik elektriklenme olabilmekte ve bunun tehlikeli bir şekilde boşlaması sorunları yaşanabilmektedir.

Bu risk en belirgin olarak, baca gazından toz toplamada kullanılan kumaş torba filtrelerin uygulamalarında görülmektedir.

Bunun önlenmesi için sistemin iyi bir şekilde topraklanması gerekir ki bu da ancak filtre yapısının yüksek elektriksel iletkenliğe sahip olmasıyla mümkün olabilir.

Bu nedenle, elektrik iletkenliğe sahip anti-statik kumaşlar üründeki statik yüklenmeyi kontrol etmede kullanılmaktadır.

Bu anti-statik kumaşların bazılarında kumaş yapısının içinde metal elyaflar bulunurken, diğerlerinde kumaş yapısının üzerinde iletken bir kaplama bulunmaktadır.

Ancak tekstil yapısına eklenebilecek özellikte (esneklik, incelik vb.) metal elyaflar oldukça pahalıdır ve bu nedenle maliyeti yüksek olmaktadır.

İletken metal ya da polimer kaplamalar ise elektrokimyasal, kimyasal ve oksidatif polimerizasyon ya da mıknatıssal saçtırma gibi yöntemlerle elde edilebilmektedir. 

Bununla birlikte düzelerden çekilen polimer içerisine nem tutucu kopolimer madde eklenerek statik elektriklenme önlenebilir.

 

 

Dönüştürme işlemleri 

 

 

Mamulün tüketicinin eline geçmesinden önce olan dönüştürme işlemi de bitim işlemlerine dâhil edilmektedir.

Bu işlemde dokunmamış ürünlerin alıcının istediği ende, boyda kesilmesi, katlanması, dikilmesi, tekrar sarılması, ambalajlanması, gerekirse sterilize edilmesi, bir losyonla işleme tabi tutulması gibi aşamalardan geçerek satışa hazır hale getirilmesi sağlanmaktadır.

Bu şekilde kullanıma hazır hale getirilmiş, dokunmamış kumaşlar günlük hayatta birçok alanda karşılaşılmaktadır.

 

 

Dokunmamış kumaşlara en çok uygulanan terbiye işlemleri aşağıdadır;

 

 

Tekstil mamullerindeki statik elektriklenmeyi önlemek veya azaltmak için antistatik bitim işlemi uygulanır.

Statik elektriklenme, hidrofob yapıları nedeniyle sentetik liflerde daha fazla görülür.

Bu lifin üretim aşamasında ortamdaki nem oranını artırarak veya düzelerden çekilen polimer içerisine nem tutucu kopolimer madde eklenerek statik elektriklenme önlenebilir.

Dokunmamış kumaşlara uygulanan bir diğer terbiye işlemi de su iticilik bitim işlemidir.

Bu işlemin esası, tekstil mamulünün lif veya ipliklerinin üzerinde, çok ince hidrofob bir zar oluşturmaktır.

Bir maddenin suyla teması halinde, ıslanması veya suyu itmesi, sınır yüzey kuvvetleriyle ilgilidir.

Değişik kimyasal maddeler kullanılarak kumaşa yıkamaya dayanıklı ve yıkmaya dayanıksız su iticilik özelliği kazandırılabilir.

Su iticilik bitim işlemi genellikle çadır, tente ve brandalarda kullanılan kumaşlara uygulanmaktadır.

Antibakteriyel terbiye işlemi; tekstil liflerini her türlü mikroorganizmaya karşı koruyan, mikroorganizmaların tekstil veya insan derisi üzerinde gelişmesini ve üremesini durduran veya öldüren kimyasal bir bitim işlemidir.

Özellikle hastane, huzurevleri, çocuk yuvası gibi toplu yaşamın söz konusu olduğu yerlerde kullanılan dokunmamış kumaşlara uygulanmaktadır. 

Laminasyon işlemi, farklı türdeki kumaşları birbirine yapıştırmak ve ütülemektir.

Laminasyon işlemi ile yapıştırma ürünlerin kullanım alanları arasında kompozitler, ultrafiltrasyon ürünler, temizlik ürünleri, ambalaj maddeleri ve steril bandajlar bulunur.    

 Poliüretan içeren solüsyonların dokunmamış kumaşlara emdirilmesi ve sürülmesi yoluyla suni deriler oluşturmaktadır.Yani poliüretanın dokunmamış ürünler içinde çöktürülmesi ile suni deri görünümü elde edilmektedir. 

Bu poliüretan yüzeyin kumlanmasıyla veya çok ince liften üretilip kimyasal malzemeler emdirilmiş dokunmamış kumaşların fırçalanmasıyla suni süedler üretilmektedir.  

 

 

 

 

Tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzeylerde desen tasarımı; tülbent oluşumu sırasında elyafların düz ve hacimli tülbent haline getirme ve sabitleştirme işlemleriyle gerçekleştirilmektedir. Sabitleştirme işlemlerinde elde edilecek ürüne istenilen özelliklerin kazandırılmasının yanında desenlendirme de yapılabilir.

 

Tülbent Yapının İğneleme İle Sabitleştirilmesi Sırasında Desenlendirme

 

 

Tülbent yapının iğneleme tekniği ile bağlanmasında (sabitleştirilmesinde) ürüne istenen dokunun ve desenin verilebilmesi için iğne tipi, iğne plakasının diziliş ve hareket yönünün belirlenmesi gerekir. Tülbent yapının desenlendirilmesi için iki tip iğne kullanılmaktadır. Bunlar loop ve çatal iğnelerdir. Loop iğneler özel dizime tabi tutulmayınca keçe yüzeyi andıran bir doku oluşturur. Çatal iğnelerin uç kısımları çatal şeklinde yarıktır. Bu yarığın genişliği ve derinliği tülbent tabakadaki elyaf miktarı ile orantılıdır. Tülbent tabakadaki elyaf yoğunluğuna göre çatal iğnenin ucundaki yarığın genişliği ve derinliği artar.

 

 

 

 

 

 

 

 

Tülbent tabakanın iğneleme işlemi ile sabitleştirilmesi sırasında loop ve çatal iğnelerin plakada diziliş şekilleri ve hareket yönü dokuma kumaşlardaki, dimi, atkı ripsi, çözgü, ripsi ve panama gibi dokular verilebilmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

Tülbent Yapının Su Jeti İle Sabitleştirme İşlemi Sırasında Desenlendirme

 

 

Tülbent yapının su jeti ile sabitleştirilmesi işleminde ürüne istenilen dokunun ve desenin uygulanması, sabitleştirme işlemi sonrasına tülbent yapıdan suyun uzaklaştırılması aşamasında gerçekleştirilir.

 

 

 

 

 

 

 

 

Su jeti ile sabitleştirilen tülbent yapı suyundan uzaklaştırılmak için iki silindir arasında sıkılarak kurutulur. Bu silindirlerden birinin yüzeyi ürüne istenilen dokunun oluşması için desenli diğeri ise kauçuk bir yüzeye sahiptir. Bu iki silindir arasından geçen tülbent yapı desen silindirindeki dokuya sahip olur ve aynı zamanda kuruma işlemi de gerçekleşmiş olur.

 

 

 

 

 

 

Tülbent Yapının Kimyasal İşlem İle Sabitleştirmesi Sırasında Desenlendirme

 

 

Tülbent yapının kimyasal işlem ile sabitleştirilmesinde, oluşturulan tülbent yapı yüzeyine kimyasal (yapıştırıcı) maddenin emdirilmesi, püskürtülmesi ve basılması yöntemleri aşamasında desenlendirme oluşturulur. Tülbent yapının kimyasal işlem ile sabitleştirilmesi sırasında tülbent yapıya istenen desenin verilmesi için kimyasal madde desene uygun olarak emdirilir, püskürtülür veya basılır. Bu yöntem baskı tekniğinde oluğu gibi desene uygun şablonlar hazırlanarak bu şablonlar üzerinden kimyasal madde uygulanır. Böylece tülbent yapıda kimyasal madde uygulanan yerlerdeki lifler birbirine yapışıp desen oluştururken diğer yerlerdeki elyaflar serbest kalarak yumuşak tutum elde edilir ve desenlendirme gerçekleştirilmiş olur. Bu yöntemde bir diğer teknik ise aplike yöntemidir. Zemin olacak yapı üzerine farklı renkte tülbent yapıya başka bir tülbent yapı desene uygun kesilerek yerleştirilir ve kimyasal madde yardımıyla birbirine yapıştırılır.

 

 

Tülbent Yapının Isı İle Sabitleştirmesi Sırasında Desenlendirme

 

 

Tülbent yapının ısı ile sabitleştirilmesi işleminde, bağlayıcı, çözünme, erime veya büzülme özelliğine sahip lifler kullanılarak oluşturulan tülbent tabaka üzerine ısı uygulayarak sabitleştirilmesi sırasında desenlendirme yapılır. Tülbent yapıya uygulanan ısı ile sabitleştirme aşamasında, bağlayıcı, çözünme, erime veya büzülme özelliğine sahip olan elyaflar ile üretilen tülbent tabaka üzerine desenli sıcak silindirler ile basınç yapılarak desenlendirme yapılmış olur. Desenin olduğu kısımlarda elyaflar birbirine kenetlenerek farklı bir doku oluştururken diğer kısımlarda elyaflar daha serbest ve yumuşak tutumlu olurlar. Isı ile eriyebilen toz yapıştırıcılar veya folyolar ile desenlendirme işlemi de kullanılan yöntemlerinden biridir. Desene uygun olarak yerleştirilen toz yapıştırıcılar veya folyolar ile desenlendirme işlemi gerçekleştirlir. Desene uygun olarak yerleştirilen toz yapıştırıcılar veya folyolara kuru sıcak hava uygulanır. Eriyen toz yapıştırıcılar ve folyolar tülbent tabakaya yapışırlar ve burada birbirine kenetlenen elyaflar ile desenin dışında kalan elyaflar farklı doku oluşturarak desenlendirmeyi oluşturmuş olur.

Tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzeylerde üretim aşaması sırasında desenlendirme yöntemleri dışında bütün tekstil yapılarına uygulanabilen diğer teknikler ile de desenlendirme yapılabilir.

 

Bunlar;

 

Baskı Teknikleri ile Desenlendirme Yöntemi

 

Lazer Kesim ile Desenlendirme Yöntemi

 

İşleme ve Aplike Teknikleri İle Desenlendirme Yöntemi

 

 Keçe Üretim Yöntemleri İle Desenlendirme

 

 

 

Tülbent Esaslı Dokusuz (Nonwoven) Yüzeylerde Doku Bağlama (Sabitleme) Teknikleri

 

 

Kesikli ve kesiksiz elyaf kullanılarak yapılan tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzey üretiminde, üretilen ürünlerin özellikleri bazı kullanım alanlarında ihtiyaçların tamamını karşılayamadığından, oluşturulan dokunun sabitlenmektedir.  Dokuyu sabit hale getirme kimyasal, mekanik ve ısıl işlemler ile gerçekleştirilmektedir. Doku bağlama (sabitleme) işlemi genellikle doku oluşturma işleminden hemen sonra uygulanmaktadır. Doku oluşturma tekniklerinde olduğu gibi, doku bağlama (sabitleme) tekniklerinin seçilmesinde de ekonomiklik, çok yönlülük ve istenilen ürün özellikleri esas alınmaktadır. Üretilmesi düşünülen dokusuz yüzeylerin fiziksel özelliklerinde, kullanılan elyaf ve doku oluşturma yönteminin yanında, bağlama (sabitleme) tekniğinin etkisi büyük olmaktadır.

 

 

Doku sabitleme teknikleri;

 

 

1-Mekanik

 

2-Kimyasal

 

3-Isıl yöntemler

 

Olmak üzere 3 ana başlık altında toplamak mümkündür.

 

 

Mekanik teknikler;

 

 

1-İğneleme

 

2-Su jeti ile sabitleme

 

3-Dikme

 

Olmak üzere 3 farklı teknikten oluşmaktadır.

 

 

Kimyasal yöntemler;

 

 

1-Emdirme

 

2-Püskürtme

 

3-Pudralama

 

4-Kimyasalı desenle aktarma

 

5-Köpükle aktarma

 

Olmak üzere 5 farklı teknikle uygulanabilmektedir.

 

 

Isı yöntemlerde ise;

 

 

1-Sıcak silindirler

 

2-Boşluklu silindirler

 

3-Ses dalgaları

 

4-Sıcak hava

 

5-Radyasyon

 

Olmak üzere 5 farklı teknik uygulanarak doku bağlama (sabitleme) işlemleri yapılabilmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

 

MEKANİK BAĞLAMA (Mechanical-Bonding  ) TEKNİKLERİ

 

 

Çeşitli yöntemlerle elde edilen elyaf ve tülbent yapıların tekstil yüzeyi olarak kullanılabilmesi için doku oluşturmanın ardından uygulanan mekanik bağlama tekniklerinde amaç elyafları birbirine dolaştırarak bir çeşit keçe oluşturmaktadır.

 

 

A- İğneleme (Needle-Punch) Tekniği

 

 

 

 

 

Her elyaf türüne uygulanabilen bir yöntemdir. Sonsuz elyaf serme ve mekanik serme işlemlerinden gelen tülbent üzerine iğne hareketinin görüldüğü bu teknikte, üzerinde çentikler bulunan iğnelerin doku üzerine dikey olarak indirilmesi ve çekilmesi esasına dayanmaktadır. 

 

 

 

 

 

B- Su Jetiyle Bağlama (Spunlace) Tekniği

 

 

Su jetiyle bağlama işlemi daha çok mekanik serme teknikleriyle hazırlanan dokulara uygulanır. Bu teknikte; dokuyu oluşturan elyafların birbirine bağlanması için ince ve yüksek basınçlı su jeti kullanılır. Su jeti delikli ve desenli bir zemine uygulanırsa mükemmel bir kapatma ve dokuma görüntüsü oluşturulabilir. Alttan vakum uygulanarak yüzeydeki fazla su uzaklaştırılır. Daha sonra hava veya silindirli kurutma işleminden geçirilerek kurutulur. En önemli özelliği maliyetin azalmasına karşın üretim hızının artmasıdır. Kullanılan suyun pH nın nötr olması, sert olmaması, bakteri ve organik madde içermemesi gerekir.

 

 

Bu teknikle bağlanarak üretilen dokusuz yüzeyler;

 

 

tıbbi paketler, önlükler, başlıklar gibi ürünlerin üretilmesinde kullanılmaktadır. Ayrıca temizlik bezleri, tıbbi süngerler, makyaj temizlik pedleri, koruyucu endüstriyel giysiler, yatak dolgu malzemesi, suni deri altı, ev tekstilleri, duvar kâğıtları, filtre malzemesi gibi daha birçok alanda kullanılmaktadır.

 

 

 

 

  

 

 

 

C- Dikme (Stitch-Bonding) Tekniği

 

 

 Bu teknikte, oluşturulan doku iğneleme yöntemine benzer şekilde iğne yardımıyla iplikle dikilmektedir. Dikme işlemi, normal düz dikiş gibi gerçekleştirilebildiği gibi, çözgülü örmeye benzer şekilde uygulanan dikiş tekniği ile gerçekleştirilebilmektedir. Dikme tekniğinde, elyaf yüzeyi hareketli bant ile dikiş bölgesine sevk edilmekte, dikiş işlemi ipliği taşıyan iğnenin dokuya giriş çıkışı ile sağlanmaktadır.Oluşturulan dokusuz yüzeyler, iğneleme tekniğiyle üretilen yüzeylere benzer özellikler göstermekle birlikte, jeotekstil, astar, döşemelik malzeme olarak kullanılabilmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

KİMYASAL BAĞLAMA (Chemical-Bonding ) TEKNİKLERİ

 

 

Kimyasal doku bağlama tekniği; reçineler, polimer emülsiyonu, dispersiyonu ya da çözeltisi gibi kimyasal maddeler kullanılarak elyafların birbirine bağlanması esasına dayanmaktadır.

Bu teknik elyafların bağlanmasını sağlayan kimyasal maddenin (binder) ;

 

 

1-Dokuya uygulanması

 

2-Bağlayıcının pıhtılaştırılması

 

3-Kurutma ve fiske basamaklarını

 

İçermektedir.

 

Bağlayıcı maddenin yapıya uygulanması;

 

 

1-Emdirme

 

2-Püskürtme

 

3-Köpüklüme

 

4-Desenli aktarma

 

5-Pudra şeklinde aktarma

 

Olmak üzere beş farklı şekilde yapılabilmektedir.

 

Kimyasal bağlamada;

Yaygın olarak akrilat polimer ve kopolimerleri, stiren-bütadien kopolimerleri ve vinilasetat etilen kopolimerleri gibi kimyasal maddelerin bağlayıcı olarak kullanımı yaygındır.

 

 

ISIL BAĞLAMA (Thermal-Bonding) TEKNİKLERİ

Isıl bağlama; termoplastik polimerlerden üretilmiş elyaflardan meydana gelen dokuların ısıl özelliklerinden faydalanılarak uygulanabilen bağlama tekniğidir. Bu teknikte; doku oluşumu sırasında yapıyı oluşturan esas hammaddenin yanı sıra yapıya bağlayıcı elyaflarda eklenmelidir. Bağlayıcı görevi yapan elyaflar, kolay erimeleri ve çözünmeleri sayesinde yanında bulunan diğer elyaflara kenetlenerek veya yapışarak bağlanmaktadır. Söz konusu yöntem ısının uygulanma şekline göre beş farklı şekilde gerçekleşmektedir;  

           

1-Sıcak Silindirlerle Bağlama (Calendering)

 

2-Boşluklu Silindirlerle Bağlama (Point Bonding)

 

3-Sıcak Havayla Bağlama (Oven Bonding)

 

4-Ses Dalgalarıyla Bağlama (Ultrasound Bonding)

 

5-Radyasyonla Bağlama (Radiant Bonding)

 

 

A-Silindir ve Boşluklu Sistem ile Isıl Bağlama (Calender Point Bonding)

 

 

Isı ve noktasal (bölgesel) basınç altında gerçekleştirilen ısıl doku bağlama işlemidir. Bu teknikle bölgesel bağlama yerlerinde boşluklu silindirin dizaynına göre değişik desenler oluşturmak mümkündür. Desen tipine göre bölgesel, noktasal veya kabartma tipli olmak üzere üç farklı yöntem mevcuttur. Isı, basınç, geçiş hızı, silindir deseni ve soğutucu silindirlerin yeri önemli bir faktördür. Ayrıca bu teknikle desen türüne göre oldukça sağlam dokular elde edilebilir. Bu teknikle başta tela üretimi olmak üzere, çocuk bezleri, kadın bağları, ayakkabı iç kaplaması, suni deri altı gibi çeşitli tülbent esaslı dokusuz yüzeyler üretilmektedir.

 

 

 

 

 

  

 

S.1. 

  

 

 

S.2.

 

 

 

  

 

S.3.

 

 

  

 

 

S.4.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

S.1

 

 

 

 

 

 

S.2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

S.3

 

 

 

 

 

 

 

 

S.4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

S.5

 

 

 

 

 

 

 

S.6

 

 

 

 

 

 

 

S.7

 

 

 

 

 

 

 

S.8

 

 

 

 

 

 

 

S.9

 

 

 

 

S.10

 

 

 

 

S.11

 

 

 

 

S.12

 

 

 

 

S.13

 

 

 

 

S.14

 

 

 

 

S.15

 

 

 

S.16

 

 

 

 

S.1

 

 

 

 

S.2.

 

 

 

 

S.3

 

 

 

 

S.4

 

 

 

 

S.5

 

 

 

 

S.6 

 

 

 

 

S.7  

 

 

 

 

S.8  

 

 

 

 

S.9  

 

 

 

 

S.10  

 

 

 

S.11  

 

 

 

 

S.12

 

 

S.13   

 

 

 

 

S.14  

 

 

 

 

S.15

 

 

 

  

S.16

 

 

 

  

S.17

 

 

 

  

S.18  

 

 

 

 

S.19    

 

 

 

 

S.20 

 

 

 

 

S.21

 

 

 

  

S.22   

 

 

 

 

S.23 

 

 

 

  

S.24

 

 

 

   

S.25

 

 

 

   

S.26   

 

 

 

 

S.27 

 

 

 

 

S.28

 

 

 

 

 

 

 

 

Üretim sürecinde doku oluşturma, doku bağlama da çeşitli teknikler kullanılmaktadır. Bu teknikler elyafın cinsi ve ürünün kullanım alanlarına göre farklılaşmaktadır. 

 

Kesikli elyaflarda üretim;

  

elyafların hazırlanması ile başlayıp, dokunun oluşturulması, dokunun sabitlenmesi, dönüştürme ve bitim işlemleri ile sona ermektedir.

  

Kesiksiz elyaflarda ise

 

işlem polimer eriğinin oluşturulması ve elyaf üretimi ile başlayıp sonra kesikli elyaf üretimi ile aynı aşamalardan geçmektedir.

Elyafla üretime hazır hale geldikten sonra, tülbent oluşturacak şekilde serilmekte, oluşan tülbent çeşitli yöntemlerle sabitlenmektedir. Kesiksiz elyaftan yapılan üretimde, elyafların oluşumu ve tülbendin serilmesi aynı anda gerçekleşmektedir. Bu üretim basamaklarıyla üretilen yüzeyler, kullanım alanına göre çeşitli bitim işlemleri uygulanmakta daha sonra ise kesilip dikilerek kullanım hazır hale gelmektedirler.

Hammaddenin hazırlanması ile başlayıp bitim işlemleri ile sona eren dokusuz yüzey üretim süreci şematik olarak aşağıda görülmektedir:

 

 

 

 

 Tülbent Esaslı Dokusuz (Nonwoven) Yüzeylerde Doku Oluşturma Teknikleri

 

 

Ürünlerin doku haline gelebilmesi için ilk adım; yapılacak ürünün özelliklerinin belirlenmesi, kullanılacak elyafların seçilmesi, kullanılacak elyafın özellikleri dikkate alınarak harman yapılmasıdır. Doku oluşturma bölümünde, elyaf veya flament serilerek bir tabaka haline getirilir. Kullanılan hammadde kesik elyaf, granüllü tanecikler veya çözelti şeklinde olabilir. Doku oluşturma tekniği seçimi, hammaddenin yapısına bakılarak yapılabilmektedir.

 

 

 

 

Yukarıda da görüldüğü gibi;

 

elyaf kesikli halde ise;

 

kuru serme tekniklerden mekanik serme, havalı serme ve bunların kombinasyonu olan mekanik ve havalı serme işlemlerinden biri kullanılmaktadır.

 

Kesiksiz elyaf serme tekniğinde ise; 

 

sonsuz elyaf serme, eriyikten püskürtme ve elektrostatik serme tekniklerinden biri kullanılmaktadır.

 

KESİKSİZ EYLAF SERME TEKNİKLERİ

 

 

1-Kuru Serme

 

 

Kuru serme tekniğiyle yapılan üretimde kesikli elyaflar kullanılmaktadır. Bu teknikte işlem; üretilecek ürün özelliklerinin belirlenmesi, ürün özeliklerine göre belirlenen elyafların hazırlanması, belirlenen elyafların balyalardan alınmasıyla başlamakta, balya açıcı, karıştırma, kaba açma, ince açma ile harman yapılması ile sona ermektedir. Doku oluşturma süreci ise; mekanik ve havalı serme ya da bunların kombinasyonu yardımıyla gerçekleştirilmektedir. Bütün tekniklerde olduğu gibi kullanılacak elyaf seçimi çok önemlidir. Elyaf seçiminde emicilik, aşındırma mukavemeti, patlama mukavemeti, geçirgenlik ve yumuşaklık özellikleri iyi olan elyafla kullanılmalıdır.

 

 

A-Mekanik Serme  

 

 

Mekanik serme; bugün tekstil endüstrisinde en çok kullanılan doku serme tekniğidir. Mekanik yolla elde edilmiş tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzeyleri üç tabaka halinde incelemek mümkündür. Birinci tabaka üst yüzey, ikinci orta veya dolgu tabakası, üçüncü ise taşıyıcı (taban) tabakasıdır. Fakat uygulamada iki tabaklı olanlarına da rastlamak mümkündür. Mekanik serme tekniğinde balya halindeki elyaflar ürün özelliğine göre ince açma, kaba açma işlemleri gerçekleştirildikten sonra taranarak elyaflar paralel hale getirilmektedir. Mekanik serme işleminde yer alan aşamalar sırası ile aşağıda açıklanmıştır.

  

 

 

a-Açma ve Harman 

 

 

Tülbent yüzey için gerekli hammadde balya halinde makineye sevk edilir. Düzgün bir şekilde açılan balyalardan alınan elyaflar istenilen karışımı gerçekleştirmek üzere açma ünitesine sevk edilir. Balya açıcıda elektrik ayarlı terazi yardımıyla belli ağırlıklarda tartılarak istenilen karşımlar elde edilip tarağa sevk edilir.

 

 

b-Tarak 

 

 

 

 

Tarama işlemi tambur ve çalışıcı silindirin teğet noktasında gerçekleşmekte, çalışıcı silindirlerden yolucu vasıtasıyla alınan elyaflar taranıp paralel hale gelinceye kadar tekrar tarama işlemine tabi tutulmaktadır.

 

 

 

 

Tarak makinesinde elyaflar paralel hale getirildiği için oluşan dokunun makine yönünde mukavemetinin ve diğer özelliklerinin daha iyi olmasına, çapraz yönde ise aksi durumun söz konusu olmasına neden olmaktadır. Elyafların farklı yönlerde yönlenmesini sağlamak amacıyla doku serme tertibatının kullanılması gerekmektedir. Ayrıca; oluşan tülbentteki bölgesel farklılıkları ortadan kaldırmak ve üretilmesi hedeflenen dokusuz yüzeyin gramajının ayarlanabilmesi için de doku serme tertibatlarına ihtiyaç duyulmaktadır.

 

Doku serme işlemi;

 

Paralel, çapraz ve dikey serme olarak üç şekilde gerçekleştirilebilmektedir.

 

Paralel sermede

 

farklı 3 yönden gelen tülbentler paralel halde olacak şekilde üst üste serilmekte ve daha sonra doku sabitleme ünitesine taşıyıcı bantlar sayesinde sevk edilmektedir.

 

 

 

 

Çapraz serme;

 

en çok kullanılan doku serme tekniğidir. Tekniğin prensibi tek bir tülbentin kat kat serilmesi işleminde dayanmaktadır. Bu teknikte besleme bandı vasıtasıyla beslenen tarak tülbendi ileri-geri hareket eden taşıma silindirleriyle üst üste çapraz şekilde sevk bantlarına dik biçimde hareket eden iletim bandı üzerine serilmektedir. Bu şekilde elde edilen dokularda liflerin bir yöne yönlenmesi engellenmiş olmaktadır.

 

 

 

 

Dikey serme yöntemi

 

ile üretilmiş tülbentlerde elyafların büyük kısmı malzemenin alanına dik yönde yerleşmekte; oluşan yapı, elyafların konumu nedeniyle sıkışmaya karşı yüksek mukavemet ve elastik toparlanma göstermektedir. Bu serme biçiminde; aşağı yukarı hareket eden tarak ile beslenen tülbent, ileri-geri hareket eden baskı çubuğunun ucundaki iğne ve çalışıcı silindir yardımıyla çekilmekte ve tülbentten kıvrım (lamel) oluşturulmaktadır. Söz konusu kıvrım, taşıyıcı bant  ile ızgara  arasına çalışıcı silindirle itilerek serme işlemi tamamlanmaktadır.

 

 

 

 

B-Havalı Serme (Air-Laid)

 

 

Havalı serme tekniğinde; hava akımıyla sevk edilen elyafların delikli emme tamburu üzerine hava emişi yardımıyla biriktirilmesine dayanmaktadır. Bu makinede elyaflar, sevk silindirleri ve besleme silindirleri yardımıyla beslenmekte, daha sonra tarama tamburunun üzerindeki teller vasıtasıyla taranarak tek elyaf haline getirilmektedir. Söz konusu elyaflar hava emişiyle delikli tambur üzerine biriktirilerek dokuyu oluşturulmakta ve oluşan doku sabitleme ünitesine sevk edilmektedir. Hava ile serme işleminin en belirgin özelliği çok kısa elyaflarla çalışılmasıdır. Kullanılan elyaf boyu en fazla 76 mm' dir. Bu teknikle, daha az döküntü oluşmaktadır ve daha yumuşak dokular yapılabilmektedir. Bunun yanı sıra yüksek enerji tüketimi, elyaf tutamlarının iyi açılmaması gibi istenmeyen yönleri de vardır. Hava ile serilmiş dokusuz yüzeyli kumaşlar temizlik ve hijyen alanında kullanılmaktadır.

 

 

 

 

 

 

C-Mekanik ve Havalı Sermenin Kombinasyonu

 

 

Taraklama ve havalı serme tekniklerinin istenmeyen yönlerini ortadan kaldırmak amacıyla, her iki tekniğin özelliğini taşıyan sistemler geliştirilmiştir. Bu sistemler; tarak makinesine silindirler eklenerek, bu silindirlerin dönüş hızlarının sayesinde merkezkaç ve hava akımı elde edilmesiyle ya da tarak makinesinde tambur sayısı arttırılarak ve sisteme vakumlu silindir eklenerek oluşturulmuştur. Bu sistemler kullanılarak; yalnızca tarama ya da yalnızca havalı serme yöntemlerinden elde edilen dokulardan daha homojen, daha izotropik yapıda dokular üretilebilmektedir.

 

 

2-Sulu Serme (Wet-Laid)

 

 

2-30 mm uzunluğundaki elyaflardan doku oluşturulabilen sulu serme tekniğinde; elyaflar çeşitli kimyasallar kullanılarak suyla karıştırılmakta ve homojen halde bulunan süspansiyon elde edilmektedir. Elde edilen süspansiyon delikli ve hareketli bandın üzerine dökülerek tülbent oluşumu sağlanmaktadır. Oluşan tülbent daha sonra kurutma işlemine tabi tutulmaktadır. Kurutma işleminden önce, oluşan dokuya kimyasal eklenmesiyle üretilen yapı kurutulduğunda aynı zamanda sabitlenebilmektedir. Bu yöntemin üretim hızı çok yüksektir fakat dokunun kurutulması için yüksek oranda enerjiye ihtiyaç duyulduğundan ekonomik değildir.

 

 

 

 

KESİKSİZ ELYAF SERME TEKNİKLERİ

 

 

Kesiksiz elyaf serme tekniği; polimer eriyiğinin doğrudan tülbente dönüştürülmesinin ardından bağlama (sabitleme)  teknikleri ile o elde edilmiş elyafların birbirine yapıştırılmasına dayanmaktadır. Elyaflar elektrostatik yükler veya hava jetleri tarafından doku tabakaları oluşumu sırasında ayrılmaktadır. Heterojen yerleşimi ve havanın zararlarını engellemek için toplama yüzeyi deliklidir. Dokuların bağlanması sıcak iğneler, sıcak silindirler veya polimerlerin belli bölgeleri eritilerek sağlanmaktadır. Bağlanma noktalarında molekül yönlenmesi artar, bu nedenle yüksek oranda çekilmemiş elyaflar ısıl bağlama elyafları, yüksek molekül ağırlığına sahip PP, PET, PA elyafları kullanılmaktadır. Bu teknikte bağlama işlemi elyafların eğrilmesi sırasında olabileceği gibi ayrı bir işlem olarak da uygulanabilmektedir. Aynı doku üzerinde birkaç bağlama yöntemi kullanılırsa doku daha da esnekleşmektedir. Bu şekilde üretilen dokusuz yüzeyler daha düşük gramaj ve daha yüksek mukavemet özellikleri göstermektedir.

 

 

Kesiksiz elyaflarda doku oluşturma teknikleri;

 

Sonsuz elyaf serme, eriyik püskürtme, elektrostatik serme ve ani doku oluşturma olmak üzere 4 farklı şekilde gerçekleştirilebilmektedir.

 

 

A-Sonsuz Elyaf Serme (Spunbond) Tekniği

 

 

En yaygın doku oluşturma yöntemlerinden biri olarak bilinen bu teknikte; elyaf oluşumu ile doku oluşumu aynı anda gerçekleşmektedir. Bu teknikte polimer formundaki termoplastik elyaf cipsleri eritilmekte, yapay elyaf üretimine benzer şekilde düzelerden sabit basınç altında püskürtülmektedir (şekil 20). Oluşan filamentler soğutulmakta, elyaf yapısındaki moleküllerin düzgün yönlenmesini sağlamak amacıyla çekime maruz bırakılmaktadır. Elyaflar, gözenekli yapıda olan taşıyıcı bant üzerine serilmektedir. Dokunun meydana gelmesinin hemen ardından uygulanan ısıl, mekanik ya da kimyasal tekniklerle elyafların birbirine bağlanması gerçekleştirilerek dokusuz yüzeyler elde edilmektedir. Bu teknikle üretilen dokusuz yüzeyler daha hacimsiz, daha sert ve dökümsüz; fakat daha dayanıklı olmaktadır.

 

 

 

 

 

 

B-Eriyik Püskürtme (Meltbown) Tekniği

 

 

Eriyikten püskürme tekniğinde sonsuz elyaf serme işlemine benzer olarak doğrudan termoplastik yapılı polimer eriyiğinden elyaf elde etmek söz konusudur. Bu teknik yüksek hız, sıcak hava ve daha ince elyaflar üretilebilmesi gibi özellikleriyle sonsuz elyaf serme yönteminden ayrılır.

 

 

 

Bu teknikte filamentlerin oluşturulduğu özel bir bölme bulunmakta, elyaflar burada çekilmekte, hızlı hava akımı ile dağıtılmakta ve havanın etkisi ile katılaşarak kesikli hale gelmektedir. Bu haldeki elyaflar, biriktirici bir yüzey üzerinde toplanmakta ve dokuyu oluşturulmaktadır. Oluşturulan doku sabitleştirilerek dokusuz yüzey elde edilmektedir. Eriyikten püskürtme tekniği ile elde edilen dokusuz yüzeyler; yüz maskeleri, ameliyat eldivenleri, tek kullanımlık önlükler, steril sargılar, bayanların kullandığı pedler ve yetişkinler için kullanılan emici ürünler, solunum koruma ürünleri, sıvı gemi torbaları, sigara filtreleri ve bazı özel HEPA filtrelerinde kullanılırlar.

 

 

 

 

C-Elektrostatik Serme Tekniği

 

 

Bu tekniğin temeli; elektrik akımıyla kutuplaştırılarak elektrostatik olarak şarj edilmiş karşılıklı iki elektrod arasında, elektrostatik alan içindeki kuvvetler yardımıyla polimer eriyiğinin elyaf haline dönüştürülmesi ve dokuyu oluşturması esasına dayanmaktadır. Polimerden elektrostatik alan içinde elde edilen elyaflar elektrostatik etki ile düzleme dik olarak, biriktirici yüzey üzerine toplanmakta ve doku haline getirilmektedir.

 

D-Ani Olarak Doku Oluşturma (Flash Spun) Yöntemi

 

 

Sonsuz elyaflı sisteme benzer şekilde gerçekleştirilen bu teknikte, uygun bir çözücü içerisinde çözülmüş yüksek yoğunluklu polimer, ayarlanmış sabit basınçta tutulan bir kap içerisine püskürtülmektedir. Kabın içerisinde çözücü hızla buharlaşmakta ve ardında devamlı bir elyaf yığını bırakmaktadır. Oluşturulan elyaf yığını, bir şablon üzerinde toplanmakta ve doku oluşturulmaktadır.

 

 

 

 

S.1.

    

 

 

 

 

 

 

  

C.1.

 

 

 

   

S.2.

 

 

 

   

 

Yukarıda görülen dimi örgüsünden. 

A-Çözgü yönünde çapraz dimi elde ediniz?  

B-Atkı yönünde çapraz dimi elde ediniz?

  

C.2. A-

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

Çözgü yönünde çapraz dimi örgüsü

 

    

B-

 

   

 

 

  

 

 

 

 

Atkı yönünde çapraz dimi örgüsü

   

 

S.3.

  

 

 

 

 

 

Yukarıda görülen dimi örgüsünü çiziniz?  

  

C.3. 

  

 

  

S.4.

 

 

  

 

Yukarıda görülen dimi örgüsünü çiziniz ?  

C.4.

 

 

 

 

    

 

S.5.

 

 

 

 

  

Yukarıdaki dimi örgüsünü çiziniz?

  

C.5. 

 

 

 

 

S.6.

 

 

 

 

 

 

 

C.6.

 

 

 

 

 

 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

S.7. 

  

 

 

 

 

 

 

C.7. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

S.8.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

C.8.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

S.9.

 

 

 

 

 

 

 

 

C.9.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

S.10

 

 

 

 

 

 

Yukarıdaki dimi örgüsünü çiziniz?   

C.10.

 

 

 

 

 

S.11. 

 

 

 

 

Yukarıdaki dimi örgüsünü çiziniz?

  

C.11. 

 

 

 

 

 

 

S.12.

 

 

 

 

 

Yukarıdaki dimi örgüsünü çiziniz?

 

C.12.

 

 

 

 

S.13.

 

 

 

 

 

C.13.

 

 

 

 

 

 

 

S.14.

 

 

 

 

C.14.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

S.1.Dokuma nedir?

 

C.1.Dokuma, tekstilde yüzey oluşturma tekniklerinden biridir. İki iplik sisteminin dik açıyla belirli kurallara göre bağlantı yapmasıyla oluşan kumaşlara dokuma denir.

 

S.2.Çözgü ne demektir?

 

C.2.Dokuma kumaşın uzunluğu boyunca kenara paralel olan ipliklere çözgü denir.

 

S.3.Atkı ne demektir?

 

C.3. Dokuma kumaşta çözgü iplikleri arasından enine yönde kumaşın bir kenarından diğer kenarına geçen ipliklere atkı denir. 

 

S.4.Örgü raporu nedir?

 

C.4. Dokuma örgüsünün enine (atkı) ve boyuna (çözgü) yönde aynı biçimde tekrar eden en küçük birimine örgü raporu denir.

 

S.5.Desen Kağıdı nedir?

 

C.5. Kumaşı oluşturan atkı ve çözgü bağlantılarının gösterildiği kareli kâğıda desen kâğıdı denir.

 

S.6.Desen Kâğıdında Boş Kare neyi ifade eder?

 

C.6. Dokuma kumaş üzerinde atkı ipliğinin çözgü ipliği üzerinde olduğu noktalar, desen kâğıdında boş kare olarak adlandırılır. Desen kâğıdında bu kesişme noktası boş bırakılır. Desen kâğıdı üzerinde her boş nokta, atkı ipliğinin çözgü ipliği üzerinde olduğunu göstermektedir.

 

S.7. Desen Kağıdında Dolu Kare neyi ifade eder?

 

C.7.  Çözgü ipliğinin üstte, atkı ipliğinin altta olduğu noktalar desen kâğıdında dolu kare olarak adlandırılır. Desen kâğıdında bu kesişme noktası doldurulur. Desen kâğıdı üzerinde her dolu nokta çözgü ipliğinin atkı ipliği üzerinde olduğunu göstermektedir.

 

S.8. Dokuma Örgülerini Sınıflandırınız?

 

C.8. Dokuma örgüleri 6 grupta toplanır;

 

1-Ana örgüler

2-Türetilmiş örgüler

3-Birleştirilmiş örgüler

4-Kuvvetlendirilmiş örgüler

5-Çok katlı örgüler

6-Havlı örgüler

 

S.9.Ana Örgülerden türetilen örgüler nelerdir?

 

C.9. Ana Örgülerden türetilen örgüler;

a-Bez ayağından türetilen örgüler

b-Dimi örgüsünden türetilen örgüler

c-Saten örgüsünden türetilen örgüler

 

S.10.Bez ayağı örgüsünden türetilen örgüler nelerdir?

 

C.10. Bez ayağı örgüsünden türetilen örgüler;

 

a-Rips Örgüleri

b-Panama Örgüleri

 

S.11.Rips Örgüleri nelerdir?

 

C.11.Rips örgüleri;

 

a-Atkı Ripsi

b-Çözgü Ripsi

c-Meyilli Rips

d-Desenli Rips

 

S.12.Panama Örgüleri nelerdir?

 

C.12. Panama Örgüleri: 

a-Düzenli Panama

b-Düzensiz Panama

c-Desenli Panama

 

S.13-Dimi örgüsünden türetilen örgüler nelerdir?

 

C.13- Dimi örgüsünden türetilen örgüler: 

a-Kırık dimi

b-Dalgalı dimi

c-Diyagonal dimi

d-Balıksırtı dimi

e-Zigzag dimi

f-Meyilli dimi

g-Kesik dimi

h-Gölgeli

 

S.14.Bez ayağı örgüsü nedir?

 

C.14. En basit dokuma örgüsü bezayağı örgüsüdür. Atkı ipliğinin kumaş eni boyunca çözgü ipliklerinin bir altından, bir üstünden geçerek ikinci atkı ipliğinin ise ters hareket yaparak oluşturduğu örgüdür. Bezayağı örgüsünde çözgü ve atkı ipliklerinin bağlantısı hasır veya sepet örgüye benzemektedir.Tek sayılı çözgü ipliklerinin tek sayılı atkı iplikleriyle, çift sayılı çözgü ipliklerinin çift sayılı atkı iplikleriyle bağlantı yaparak meydana getirdiği örgü şeklidir. En sık kesişmeyi, kenetlenmeyi sağlayan bezayağı, dokuların çok ince ve sağlam oluşmasına olanak sağlar.

 

S.15.Bez ayağı örgüsünün özellikleri nelerdir?

 

C.15.

 

• Çözgü ve atkı ipliklerinin yüzme (bir ipliğin kendisine dik olan birden fazla ipliğin üstünden veya altından geçmesi) yapmadığı tek örgüdür.
• Bez ayağı örgüsü, en küçük raporlu dokuma örgüsüdür. Örgü raporunda iki çözgü ve iki atkı ipliği bulunur.
• Her bağlantı noktası diğer bağlantı noktalarıyla dört köşeden temas eder. Atkı ve çözgü bağlantılarının sık olmasından dolayı en dayanıklı dokuma şeklidir.
• Bez ayağı örgülü kumaşın ön ve arka yüzü de aynıdır. Kumaşa herhangi bir desen oluşturma işlemi uygulanmamışsa bez ayağı örgünün desen etkisi yoktur.

 

S.16.  Dimi örgüsünde çözgü ipliği atkı ipliğinden oran olarak daha fazla ise hangi dimi grubuna girer?

 

C.16. Dimi örgüsünde çözgü ipliği atkı ipliğinden oran olarak daha fazla ise Çözgü yüzlü dimi grubuna girer.

 

S.17.Bez ayağı örgüsünün kullanım alanları nelerdir?

 

C.17. En basit ve dayanıklı dokuma örgüsü olduğundan her tür kumaş dokunmasında yani pamuk, yün, ipek ve sentetik ipliklerle yapılan dokuma kumaşlar için uygundur.

Elbiselik, gömleklik, astarlık, pijamalık ve branda kumaşlar, yağmurluklar, mutfak takımları, yatak takımları, tülbentler, perdelikler, koltuk örtüleri gibi çok geniş bir kullanım alanı vardır.

 

S.18. 

 

 

 

    

S.19. 

 

 

 

 

S.20. Tahar nedir?

 

C.20. Dokumada çözgü ipliklerinin belirli kurallara göre çerçevelerdeki gücü gözlerinden ve tarak dişleri arasından geçirilmesi işlemine tahar denir.

 

S.21.Tahar planı yapmanın amacı nedir?

 

C.21.Tahar planı, bir örgünün en az kaç çerçeve ile dokunabileceğini ve hangi çözgünün hangi çerçevede yer alması gerektiğini gösterir. Desen kâğıdında örgünün üst ya da alt kısmında yer alır.

 

S.22. 

 

 

 

 

S.23.   

 

 

 

 

S.24.  

 

 

 

S.25.  

 

 

 

 

S.26. Tarak planının çizimi nasıl yapılır?

 

C.26. Tarak planı desen kâğıdında tahar planı ile örgü raporu arasında yer alır. Tarak planında desen kâğıdının yatay yönde her bir karesi bir çözgü telini gösterir. Bir diş boşluğundan geçecek tel sayısı kadar karenin yan yana içi doldurulur. Yan yana bulunan iki diş boşluğunun karışmaması için örgü raporu boyunca iki satır kullanılır.

 

S.27.

 

 

 

 

S.28. 

 

 

 

 

S.29.

 

 

 

 

S.30.Tahar çeşitleri nelerdir?

 

C.30.

A-Sıra Tahar

B-Amalgan Tahar

C-Saten Atlamalı Tahar

D-Zikzak ( V) Tahar

E-Kırık Tahar

F-Grup Tahar

H-Karışık Tahar

İ-Çift Katlı Tahar

 

S.31.Bir örgü tasarlayınız. Bu örgünün taharı sıra tahar olsun ?

 

S.32.Atlama tahara bir örnek çiziniz?

 

S.33. Zik Zik tahara bir örnek çiziniz?

 

S.34. Kırık tahara bir örnek çiziniz?

 

S.35.Grup tahara bir örnek çiziniz?

 

S.36.Karışık tahara bir örnek çiziniz?

 

S.37.Amalgan tahara bir örnek çiziniz?

 

S.38.Armür planı nedir, açıklayınız?

 

C.38. Armür planı; dokuma tezgâhında atılacak atkı sırasına göre örgü raporu ve tahar planına uygun şekilde çerçevelerin aşağı yukarı hareketlerini gösteren plandır. Dokuma işleminin gerçekleşmesi için ilk temel hareket ağızlık açılmasıdır. Ağızlık, çerçevelerin hareketi ile çözgü ipliklerinden bir kısmının yukarıda, bir kısmının aşağıda bulunması sonucu iki çözgü grubu arasında oluşan boşluktur.

Ağızlıktan geçirilen atkı ipliği, üstteki çözgülerin altında, alttaki çözgülerin üstünde kalır. Bu şekilde çözgü ve atkı ipliği arasındaki bağlantı sağlanarak dokuma örgüsü oluşturulur. Çerçeve hareketlerinin örgüyle bağlantılı olması gerekmektedir.

 

S.39. Sağ armür planı ne demektir.?

 

C.39. Sağ armür planı: Sağ armür planı, desen kâğıdında tahar planının sağ tarafında yer alır. Örgü raporundaki çözgü hareketleri, sırasıyla aşağıdan yukarıya doğru okunup sağdan sola doğru çizilir. Tekrar eden çözgü hareketleri armür planına sadece bir kez alınır.  Sütunlara sağdan sola, çerçeveleri gösteren satırlara yukarıdan aşağıya doğru numara verilir. Her atkı ipliği için yukarıda olması gereken çerçeve veya çerçeveler armür planında dolu karelerle gösterilir.

 

S.40. 

 

 

 

 

 S.41.

 

 

 

S.42 

 

 

 

 

S.43.Aynalı Armür ne demektir?

 

C.43. Aynalı armür planı: Desen kâğıdında örgünün sağ tarafında yer alır. Taharın sağ tarafına çerçeve sayısı kadar olan ve ayna adı verilen kareler çizilir. Örgü raporundaki çözgü hareketleri, sırasıyla aşağıdan yukarı doğru okunup ayna yardımıyla yine aşağıdan yukarı doğru çizilir. Aynanın görevi çözgü hareketlerinin tahar ve armür planı arasında hizalanmasını sağlamaktır.

 

S.44.

 

 

 

 

S.45. 

 

 

 

 

S.46.Bez ayağı örgüsünü 10x10 boyutlarında çiziniz?

 

S.47. Bez ayağı örgüsünü 12x12 boyutlarında çiziniz ve taharını yapınız?

 

S.48. Bez ayağı örgüsünü 10x10 boyutlarında çizerek, armürünü yapınız?

 

S.49. Bez ayağı örgüsünü 10x10 boyutlarında çizerek;

 

a-Birinci çözgünün kesitini çiziniz?

b-Birinci atkının kesitini çiziniz?

 

S.50. Dokumayı oluştururken çözgü ve atkı arasındaki açı kaç derecedir?

 

C.50.Doksan ( 90 ) derecedir.

 

S.51. Dokumada yüzeyi oluşturan ipliklerden kumaşın kenarına paralel, uzunlamasına olan ipliklerin adı nedir?

 

C.51.Çözgü iplikleridir.

 

S.52. Dokuma örgüsünün enine ve boyuna yönde aynı biçimde tekrar eden en küçük birimi nasıl adlandırılır?

 

C.52.Örgü raporu olarak adlandırılır.

 

S.53. Çözgü ipliğinin atkı ipliği üzerinde olduğu konum desen kâğıdında nasıl gösterilir?

 

C.53.Dolu.

 

S.54. Örgü raporunda iki atkı ve iki çözgü bulunan örgünün adı nedir?

 

C.54.Bezayağı örgüsüdür.

 

S.55.Dimi örgüsünün özellikleri nelerdir?

 

C.55.

a-En küçük dimi örgü raporu, üç çözgü ve üç atkıdan meydana gelir.

b-Dimi örgü raporlarında çözgü ve atkı sayısı eşittir.

c-Dimi diyagonali sağ yollu (Z) dimi örgülerinde soldan sağa, sol yollu (S) dimi örgülerinde ise sağdan sola doğru yükselmektedir.

d-Dimi örgülü kumaşın her iki yüzü de birbirinden farklıdır. Kumaşın ön yüzünde dimi diyagonali, sol yollu ise tersinde sağ yolludur.

e-Bez ayağı örgüye göre iplik sıklıklarının artırılmasına daha uygun bir yapıdadır.

f-Bundan dolayı bez ayağı örgüye göre daha ağır, kalın ve dayanıklı kumaş dokumak mümkündür. Ağır olması kolay buruşmasını engeller.

g-Dimi örgülü kumaşlar, bez ayağı örgülü kumaşa göre daha esnek ve dökümlüdür.

h-Dimi örgülü kumaşlar, şardonlama işlemi için uygun bir zemin oluşturur.

 

S.56.Dimi örgülü kumaşların kullanım alanları nelerdir?

 

C.56. Dimi örgüsü ile üretilen dokuma kumaşlar genellikle kadın ve erkek elbiselik kumaşlar ile denim (Blue Jean), battaniyelik ve gömleklik kumaşların dokunmasında kullanılmaktadır.

 

S.57.Dimi örgüler kaça ayrılır, isimleri nelerdir?

 

C.57.Dimi örgüler 3 ‘e ayrılır;

A-Eğim sayısına göre

B-Eğim yönüne göre

C-İplik dağılımına göre

 

S.58. Eğim sayısına göre Dimi örgüleri kaç çeşittir, isimleri nelerdir?

 

C.58. Eğim sayısına göre Dimi örgüleri 2 çeşittir;

 

A-Tek eğimli

B-Çok eğiml

 

S.59. Eğim yönüne göre Dimi örgüleri kaç çeşittir, isimleri nelerdir?

 

C.59. Eğim yönüne göre Dimi örgüleri 2 çeşittir;

A-Sağ yollu ( Z )

B-Sol yollu ( S )

 

S.60. İplik dağılımına göre Dimi örgüleri kaç çeşittir, isimleri nelerdir?

 

C.60. İplik dağılımına göre Dimi örgüleri üç çeşittir;

 

A-Atkı yüzlü

B-Çözgü yüzlü

C-Eşit yüzlü

 

S.61. Tek eğimli dimi ne demektir?

 

C.61. Tek eğimli dimi: Dimi örgü raporunda tek diyagonal oluşuyorsa buna tek eğimli dimi denir.

 

S.62. Çok eğimli dimi ne demektir?

 

C.62.Çok eğimli dimi: Dimi örgü raporunda birden fazla diyagonal meydana geliyorsa çok eğimli dimi oluşur.

 

S.63. Sağ yollu dimi (Z) dimi ne demektir?

 

C.63. Sağ yollu dimi (Z): Dimi örgü raporunda oluşan diyagonal, soldan sağa doğru yükseliyorsa buna sağ yollu dimi denir.

 

S.64. Sol yollu dimi (S) dimi ne demektir?

 

C.64. Sol yollu dimi (S): Dimi örgü raporunda oluşan diyagonal, sağdan sola doğru yükseliyorsa buna sol yollu dimi denir

 

S.65. Çözgü yüzlü dimi ne demektir?

 

C.65. Çözgü yüzlü dimi: Kumaşın ön yüzünde çözgü ipliği atkı ipliğine oranla daha fazla görünüyorsa buna çözgü yüzlü dimi örgüsü denir.

 

S.66. Atkı yüzlü dimi ne demektir?

 

C.66. Atkı yüzlü dimi: Kumaşın ön yüzünde atkı ipliği çözgü ipliğine oranla daha fazla görünüyorsa buna atkı yüzlü dimi örgüsü denir

 

S.67. Eşit yüzlü dimi (dengeli) ne demektir?

 

C.67. Eşit yüzlü dimi (dengeli): Kumaşın ön yüzünde çözgü ve atkı iplikleri eşit oranda görünüyorsa buna eşit yüzlü dimi örgüsü denir.

 

S.68. Dimi örgüsünün en küçük raporu kaç çözgü ve kaç atkıdan oluşur?

 

C.68. Dimi örgüsünün en küçük raporu 3 çözgü 3 atkıdan oluşur.

 

S.69. 

 

 

 

S.70. En küçük dimi örgüsü için kullanılacak çözgü ve atkı sayısı kaçtır?  

 

C.70. iki çözgü ve bir atkı. Veya 1 çözgü iki atkı.

 

S.71.  

 

 

 

S.72. 

 

 

 

     

S.73. 

 

 

 

    

S.74. 

 

 

 

S.75.

 

 

 

S.76. 

 

 

 

 

S.77.   

 

 

 

S.78.

 

 

 

S.79.

 

 

 

S.80.

 

 

 

S.81.

 

 

 

S.82.

 

 

 

S.83.

 

 

 

S.84.

 

 

 

S.85.

 

 

 

S.86.

 

 

 

S.87. 

 

 

 

S.88.

 

 

 

S.89.

 

 

 

S.90.

 

 

 

 

S.91.

 

 

 

 

S.92. 

 

 

 

 

S.93.A)   

 

 

 

 

B) 

 

 

 

 

S.94.

 

 

 

S.95.

 

 

 

S.96.

 

 

 

 

 

 

  

 

Dokusuz yüzeyleri geçmişte ve günümüzde üretimi, hammadde özellikleri, teknik özellikleri ve kullanım özelliklerine bir sınıflama yapmak mümkündür. 

 

DOKUSUZ YÜZEYLER 

1-Geleneksel Dokusuz Yüzeyler ( Keçeler ) 

2-Endüstriyel Dokusuz Yüzeyler 

 

Olmak üzere 2 grupta toplanır.

 

 

ENDÜSTRİYEL DOKUSUZ YÜZEYLER 

1-Hammaddesine göre; 

A-Doğal ( Pamuk, Yün ) 

B-Yapay ( Poliüretan, Polipropilen, Polyester, Viskon ) 

C-Harmonik ( Yapay, Doğal )

 

2-Taban Özelliğine göre ( Ağ tipi yapılar, Karmaşık yapılar ) 

3-Teknik Özelliğine göre; ( Tafting yüzeyler, Yapıştırma yüzeyler, Mali tekniği ile üretilen yüzeyler, sabitleştirilmiş tülbent (Nonwoven ) yüzeyler )

 

4-Kullanım Özelliğine göre; 

A-Tek Kullanımlık ( Çocuk bezi, Bayan hijyen, Temizlik bezi, Tıbbi cerrahi, Tek kullanımlık Giysi, Islak mendil )  

B-Uzun Ömürlü ( Halı, Otomotiv, İnşaat, Mobilya, Geo tekstil )

 

GELENEKSEL DOKUSUZ YÜZEYLER 

1-Tepme Keçe 

Geleneksel dokusuz yüzeylere bakıldığında tepme keçelerin tarihinin çok eskiye dayandığı ve kullanımının yaygın olduğu görülmektedir. Keçe; yün elyafının ısı, sıcaklık ve basınç ile sıkıştırılmasıyla oluşturulan yüzeydir.

Yün elyafı yapısı itibariyle birbiri üzerine kapanan pul şeklinde hücrelerden oluşmaktadır. Bu hücreler, sert ve boynuzsu yapıdadırlar. Balık pulları veya damdaki kiremitlere benzer görünümdedirler. Yün elyafı tekstil endüstrisinde kullanılan en eski hammadde olmasının yanı sıra özellikleri bakımından diğer liflerde bulunmayan elastikiyet, ısıyı iyi izole edebilme, yüksek absorbisyon ve az ıslanma yeteneği ile yüksek mukavemet, keçeleşme gibi üstün özellikleri olan bir elyaftır. 

Yün elyafından elde edilen tepme keçeler; düz ve desenli olmak üzere 2’ye ayrılmaktadır.

Düz keçeler; kaplama ve dolgu malzemeleri, çadırlarda kullanılmaktadır.

Desenli keçeler ise; yaygı, heybe, eyer gibi birçok kullanım alanına sahiptir desenli keçelerde halı ve kilimlerde kullanılan motifler kullanılmaktadır ve bu motifler genellikle geometrik özellik göstermektedir. Geçmişten günümüze yapımı ve kullanımı devam eden tepme keçelerin ülkemizde başlıca keçe üretim merkezleri; Konya, Afyonkarahisar, Isparta-Yalvaç, İzmir-Tire ve Şanlıurfa’dır.

Günümüzde tepme keçe yapımında; buhar kazanı, çubuk/sepki, halat, kalıp, kalıpleş, keçe tepme makinesi, makas, su kabı ve süpürge, terazi, yay ve tokmak vb. araçlar kullanılmaktadır. 

ENDÜSTİRİYEL DOKUSUZ YÜZEYLER 

1-Tafting Yüzeyler

Tafting yüzeyler görünümleri çimeni andırdığından İngilizce çimen anlamına gelen ‘Turf’ adı verilmiştir. Bu deyim zamanla ‘taft’ şeklini almıştır. Türkçede ise ‘Tafting’ şeklinde kullanılmaktadır.

Tafting yüzeyler; çok iğneli dikme makinesinde bir taban doku üzerine havı oluşturacak ipliklerin dikilmesi ve bu ipliklerin taban dokuya alttan yapıştırılmasıyla elde edilen yüzeylerdir.

Önceleri tafting yüzey yapımında hammadde olarak sadece yün, kıl, rejenere selüloz ve bunların karışımları kullanılmaktayken tafting halı yapımında istenen kalite sağlanamadığından son yıllarda poliester, poliakrinitril, polipropilen lifleri kullanılmaktadır.

Tafting, oldukça basit, hızlı ve pahalı olmayan bir yöntemdir. Makinede hav ipliklerinin olduğu bir cağlık sistemi bulunmaktadır. Delikli destek tablası üzerinde zemin dokusu taşınmaktadır. Kumaş genişliğinde aşağı yukarı hareket edebilen bir tabla üzerine yerleştirilmiş hav ipliğini taşıyan iğneler zemin kumasın içine dalarak delikli tablayı geçer ve sonra geri çıkarak dokuyu oluşturur. Zemin kumasın altına dalan iğnenin taşıdığı hav ipliğini ilmek tutucular belli hav yüksekliğinde tutarak ilmek oluşumunu sağlamaktadır. Kesik havlı halı üretimi için ilmek oluştuktan sonra bıçak yardımıyla kesilmektedir. Zemin tabaka olarak Dokuma veya tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzey kullanılmaktadır. Zemin tabaka; polipropilen, polyester veya jütten yapılabilmektedir. Havı sabitleyerek kalıcı hale getirmek için halının sırtı doğal veya sentetik lâteks ile kaplanmaktadır. Halının boyutsal stabilizesini ve sertliğini arttırmak için jüt veya sentetik liften dokunmuş bir ikinci taban halının sırtına yapıştırılabilir. İkinci sırt kaplaması için lâteks köpük kullanımı halının esnekliğini arttırmaktadır.

 

 

2-Yapıştırma Yüzeyler 

Bu tür yüzeylerin üretimi prensip olarak uygun bir zemin tabaka üzerine, hav tabakasının çeşitli yöntemlerle bir yapıştırıcı madde ile yapıştırılması ile üretilmektedir. Yapıştırma yüzeyler aşağıda görüldüğü gibi 4 şekilde üretilebilir;

A-Zemin tabakalı ve tek taraflı yapıştırma 

B- Zemin tabakalı ve iki taraflı yapıştırma

C-Zemin tabakasız ve tek taraflı yapıştırma

D-Zemin tabakasız ve iki taraflı yapıştırma yöntemi.  

Zemin (taşıyıcı) olarak doğal veya sentetik liflerden dokunmuş veya dokusuz kumaşlar kullanılabilir. Zemin tabaklı ve zemin tabakasız olmak üzere tek yönlü ve çift yönlü üretilmektedir.  Zemin tabakalı ve tek taraflı yapıştırma yöntemleri, Bu tür halıların üretiminde prensip olarak uygun bir zemin üzerine önce bir yapıştırıcı madde sürülmesi ve bunun üzerine kesikli elyaf veya ipliklerin yapıştırılması, daha sonra da kurutulması esasına dayanmaktadır.  Zemin tabakalı ve iki taraflı yapıştırma yöntemleri: Bu yöntemde hav iplikleri iki özel bastırıcı çubuk tarafından zik – zak seklinde, birbirine paralel şekilde hareket eden ve üzerlerine yapıştırıcı sürülmüş iki zemin tabaka üzerine sırayla yapıştırılır. Kurutma işleminden sonra bir bıçak tarafından ortadan kesilerek iki ayrı velur elde edilmiş olur.

 

3- Mali Tekniği İle Üretilen Yüzeyler 

Dokuma ve örmenin dışında kalan tekstil yüzeylerinin diğer bir ana üretim tekniği mali tekniğidir. Esası dikmeye dayanan bu tekniği de kendi içinde üretim yöntemleri açısından 5 grupta sınıflandırmak mümkündür;

malimo

malipol

maliwatt

voltex  

malivlis

Mali tekniği doğu blok ülkelerinde, özellikle Doğu Almanya’da oldukça gelişmiş durumdadır. Malimo tekniğini bulan Heinrich Mauersberger’dir. Bu tekniğe verilen malimo isminin doğusu ise Mauersberger (bulan adamın ismi), Limbach Himbach (oturduğu yer), Mauesberger Molton eşinin (dokunun cinsi) çeşitli giysileri yamarken dokuları dikerek ve incelmiş doku kısımlarını dikiş tekniği ile sağlamlaştırdığını görmüş ve malimo tekniğinin prensibini bu fikirden yararlanarak bulmuştur. Mauersberger bu esastan hareket ederek tekstil yüzeyleri meydana getirmeyi başarmıştır. Atkı ve çözgü ipliklerinin yan yana ve üst üste yerleştirilerek dikilmesi ile bu iplik sistemleri sabitlendirilmiş ve yani bir yüzey meydana getirilmiştir.

 

4- Tülbent Esaslı Dokusuz (Nonwoven) Yüzeyler  

Tülbent esaslı dokusuz (nonwoven)  yüzeyler, kesikli ya da filament halindeki liflerin: mekanik, kimyasal veya termik yöntemlerle uygun bir birleştirme işlemi sonucunda bir birine tutturulması ile elde edilen tekstil yüzeylerdir. 

Bunun içerisinde iğnelenmiş keçeler, battaniyeler ve elyaf karışımlarından üretilen halılar tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzeyler tanımının kapsamının dışında kabul edilmektedir. Aynı zamanda ıslak serme tekniği ile üretilen cam lifleri, lif dolgularından üretilen kumaşlar ve elyaf tabakaları da kapsam dışında yer almaktadır.

 

Malzeme Testleri Birliği’nin (American Society for Testing Materials- ASTM D 111780) tanımı su şekildedir: 

 “Nonwoven tekstil malzemeleri, mekanik, kimyasal, ısıl işlemler yardımıyla veya çözücülerle liflerin birbirine bağlanması veya birbiriyle karışması ile oluşturulan tekstil yapılarıdır.

ISO standartlarına göre (ISO 9092: 1988 & CEN Standart: EN 29092), Tülbent esaslı (nonwoven) dokusuz yüzeyler tanımına kâğıt, dokunmuş, örülmüş, tafting yüzeyler, dikişle birleştirilmiş iplik veya filament keçeler ve/veya yüzeyler girmemektedir.

Yine bu standarda göre nonwoven; kesikli veya filament halde, doğal ya da yapay liflerden oluşturulmuş, liflerin yönlendirildiği veya rastgele düzenlendiği ve birçok bağlama tekniklerinden herhangi birisi ile bağlanmış tabaka veya yüzeyler seklinde tanımlanmaktadır.

Avrupa Dokusuz/Örgüsüz Kumaş Üreticileri Birliği, EDANA, (European Disposables and Nonwovens Association / Avrupa Tek Kullanımlık Ürünler ve Nonwoven Birliği) tarafından dokusuz/örgüsüz kumaş tanımı söyle yapılmıştır.

“Doğal ya da suni elyaflardan mamul, kesik ya da sonsuz filamentler ile imal edilmiş; sürtünme, sıcaklık, adhezyon yöntemlerinden birisi ile birleştirilmiş kâğıt, dokuma, örme, taft ve dikişli kumaşların dışında kalan ağ ya da yüzeylere dokusuz örgüsüz kumaş, nonwoven, adı verilir”. 

Amerika Dokusuz/Örgüsüz Kumaş Üreticileri Birliği, INDA (Associaiton of the Nonwovens Fabrics Industry/ Nonwoven Kumaş Endüstrisi Birliği) tarafından ise dokusuz/örgüsüz kumaş tanımı söyle yapılmıştır:

"Kâğıt hariç olmak üzere, iplik haline getirilmemiş, doğal ya da suni elyaf ya da filamentlerden mamul, birçok birleştirme yöntemlerinden birisi ile birbirine bağlanmış ağ, keçe ya da yüzeylere dokusuz örgüsüz kumaş adı verilir.

Tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) yüzeyleri kâğıttan ayırt edici özellik olarak yaygın bir şekilde yoğunluk kullanılmaktadır. Bir yüzeyin tülbent esaslı dokusuz (nonwoven) olarak tanımlanabilmesi için yoğunluğunun 0,40g/cm³ ’den az olması gerekir ayrıca dokusuz yüzeyi oluşturan elyaf miktarı da %30’dan fazla olmalıdır.

 

 

 

Dokusuz yüzey ürünlerin bazen %80'den fazlasını ve çoğunlukla da %100'ünü oluşturan elyaf, bu ürünler için en önemli malzemedir ve son üründen istenilen özellikler bu yapıya direkt bağlıdır.

 

Pamuk: Özellikle tıbbi tekstil ve aktarma kayışlarında.

Viskoz: Lastik ve endüstriyel dokuma alanında.

Akrilik-Modakrilik: Koruma üniformalarında, perukta.

Polipropilen: Kordon ve halat, kaplama kumaşları, filtre elemanları, geotekstil yapımında, tıbbi tekstil ürünleri, balıkçılıkta.

Poliamid: Halat ve benzeri uygulamalarda, emniyet kemerlerinde, paraşüt kumaşlarında, balıkçılıkta, kaynak elbiselerinde, kompozit malzeme olarak spor malzemeleri imalatında, kargo ve denizcilikte, araba lastiği imalatında, transmisyon kayışlarında ve askeri uygulamalarda.

Polyester: Lastik imalatında, halat yapımında, denizci elbiselerinde, filtre kumaşlarında, keçe imalatında, tıbbi tekstillerde, yangın kıyafeti olarak kullanılmaktadır.

Yüksek Performanslı Cam Lifi: Havacılık ve uzay sanayinde, inşaat alanlarında, jeneratörlerde, buhar türbinlerinde, iletişim teknolojisinde ve lastik imalatında. Yüksek Performanslı Polietilen: İş elbisesi imalatında, halat ve kablo yapımında, koruma elbiselerinde, kompozit yapılarda, balıkçılıkta, tıbbi malzemelerde.

Karbon Lifi: Havacılık ve uzay sanayiinde.

Seramik Lifi: İzolasyon malzemesi olarak kullanılmaktadır.

 Doğal Elyaf Yapılı Dokusuz Yüzeyler: Pamuk, yün, jüt gibi elyaflardan oluşan yapılardır.

 Yapay Elyaf Yapılı Dokusuz Yüzeyler: Rayon, polyester, polipropilen, naylon, viskon, akrilik, kevlar, nomex, karbon, cam vb. birçok yüksek performans elyafları içinde bulunduran yapılardır.

 Harmonik Elyaf Yapılı Dokusuz Yüzeyler: İki veya daha fazla elyaf karışımından oluşan dokusuz yüzeylerdir. Bu yapılar doğal/yapay veya yapay/yapay elyaf karışımlı olabilirler. Karışımlar genelde mukavemet özelliklerinin arttırılması için yapılır. Bazı dokusuz yüzeylere karışım elyaflardan biri binder olarak görev yapar.

 

 

 

 

 

 

Genel olarak liflerin dokusuz yüzeyler üzerinde etkili olan özellikleri şunlardır:

 

• Elyaf denye veya boyutu

• Nem tutma

• Kesit şekli

• Esneklik

• Yüzey özellikleri

• Mukavemet

• Krimp, kıvrım özellikleri

• Uzama

• içerdiği terbiye (finish bitim) malzemesi

• Modül

Görüldüğü gibi dokusuz yüzey ürünler için uygun liflerin seçiminde pek çok parametre vardır. Bunun yanında elyaf fiyatları da hammadde tespitinde oldukça önemli rol oynamaktadır. Sadece başlangıçtaki maliyet değil, bir balya elyafın bitmiş bir dokusuz yüzey topu haline gelene kadar ki kümülatif maliyeti de önemlidir.

Kesikli ve filament lif kullanımına göre üretimde kullanılacak makineler de değişmektedir. Kesikli liflerin tülbent yüzeyi haline getirilmesinde, yün tipi tarak makinesi kullanılmaktadır. Yüksek birim ağırlıkta kumaş üretmek istendiğinde,doku bağlama aşamasında mekanik yöntem olan iğneleme makinesi tercih edilmektedir..

Dokusuz Yüzey endüstrisinde iplik kullanılmadan doğrudan liflerden kumaş üretildiğinden, liflerden maksimum oranda faydalanılmaktadır ve dokusuz yüzey üretiminde liflerin üretimi diğer teknolojilerden daha fazladır. 

 

PAMUK LİFİ  

Doğal elyaflardan bitkisel kökenli olan pamuk elyafı ülkemizde en çok kullanılan ve önemli yere sahip elyaflardan biri olmakla birlikte ülkemizde üretiminin çok olması, mukavemetinin ve su emme gibi özelliklerinden dolayı tercih edilmektedir. 

Pamuk elyafı kremsi beyaz renk olmakla birlikte iklim, yetişme şartları ve bitkinin türüne göre de değişiklik gösterebilmektedir. Boyu 4cm ile 7,5 cm’dir. Pamuk elyafının çapı 6-25 mm’dir. Yoğunluğu 1,50- 1,55 arasındadır.

Pamuk elyafı içi protoplazma sıvısı ile dolu ince duvarlı bir bitki hücresinin üstü kapalı, tohumdan koparılan kısmı ise açıktır. Hücrenin en dışında kütikül olarak adlandırılan yağ ve vakslardan oluşmuş bir ince tabaka vardır. Bu tabakanın hemen altında selülozdan yapılmış fibrillerden oluşan primer hücre duvarı bulunmaktadır. Bu duvarın fibrilleri sarmal olarak düzenlenmiştir. Merkeze doğru elyafın bütün kitlesini oluşturan ve yine selülozdan yapılmış sekonder hücre duvarı yer alır.

  

Bu duvar üç bölgeden meydana gelmektedir. 

• En dıştaki tabakada fibriller eksene 20-30 derecelik açı ile sarmal bir yapı gösterirler.
• İkinci bölgedeki fibriller ise aynı açılarla, fakat diğer bölgenin ters yönünde yerleşiktir.
• Sekonder duvarının üçüncü bölgesinde lümen denilen ve içi protoplazma sıvısı ile dolu olan kanalı çevreler.

Bu sıvı içinde proteinler, şekerler ve mineraller bulunur. Pamuk havadan kolaylıkla nem adsorblar. Standart şartlarda, (20 sıcaklık ve %65 relatif nemde) % 8,5 nem adsorblamasına rağmen, elle tutulduğunda kuru hissedilebilir. Ticarette izin verilen maksimum nem miktarı % 8,5’dir. %100 relatif nemde, pamuklu materyal 25-27 su adsorblar. Elyafın uzama miktarı ortalama %7-8’dir. Elastik özellikleri yoktur. Pamuk ıslatıldığında ağırlığının %70’i kadar su çeker, suyu çeken elyafta meydana gelen şişmeden dolayı boyca ve ence kısalmalar olur, Dayanıklılıklarında ise artma görülür.

Pamuk elyafı derişik ve kuvvetli asitlerlerde sıcakta ve soğukta bozunur. Derişik sülfürik asitte tamamen çözünür. Seyreltik asitlerle, sıcakta hidroselüloz vermek üzere bozunur ve çürür. Yakıldığında, siyah, parmak arasında ezilebilen bir kül bırakır ve yanık kâğıt kokusu duyulur. Güneş ışığındaki UV ışınları, hava oksijeni, nem ve kirli hava koşulları altında kalan pamukta polimerler bozunur. Pamuk elyafı yüksek nem tutma yeteneğine sahip bir elyaf olduğundan, vücuttan çıkan kan, idrar vb. sıvıları kolaylıkla emebilir ve doğal olması nedeniyle biyolojik olarak parçalanabilir. Sıvıyı emmesinin yanında hava geçişine de izin verir. Pamuk lifleri yaş halde iyi mukavemet gösterir ve bunun yanında kolay sterlize edilebilir. Isıya dayanıklı olduğundan ısıyı iyi bir şekilde muhafaza eder. Bunun yanında alerjik olmama, yumuşaklık gibi özelliklerinden dolayı dokusuz yüzey üretiminde tercih edilmektedir.

  

YÜN ELYAFI  

Doğal elyaflardan hayvansal esaslı yün elyafı diğer elyafların çoğunda aynı ölçüde bulunmayan incelik, uzunluk, elastikiyet ve kıvrım gibi özellikleri yanında, ısıyı iyi tutma, az ıslanırlık ve keçeleşme gibi özelliklere sahip bir elyaftır.  

 

Yün elyafının enine kesiti incelendiğinde;  

• En dışta epiderm
• Ortada korteks
• Ve içte de medula tabakası görülür.

  

Kütikül de denilen epiderm tabakası, elyafın dış yüzeyidir. Lifin mikroskop altında görünen yüzeyi bu tabakadır. Birbiri üzerine kapanan pul şeklinde hücrelerden ibarettir. Bu hücreler, sert ve boynuzsu yapıdadırlar. Balık pulları veya damdaki kiremitlere benzer görünüşündedir. Bu tabaka elyafın iç kısmının korunmasına yardım eder ve ona bir miktar sertlik verir.

Yün elyafı asitlere karşı bazlardan daha dayanıklıdır. Seyreltik anorganik asitlerin çözeltileri ile muamele edilen yün, keratinin amtofer özelliğinden dolayı bir miktar asit absorblar. Yün, baz çözeltilerinde kolayca çözünür. Bazlar yündeki yalnız tuz bağlarını değil, sistin köprülerinde etkiler; yünün mekanik özellikleri yanında keratinin yapısındaki kükürt miktarını da azaltır ve bazın konsantrasyonuna bağlı olarak bir miktar keratini çözdürür.

Uzun süre ışık altında kalan yün elyafı kırılgan ve gevşek bir hale gelir. Boyarmaddelere karşı ilgisi azalır. Renginde sararma görülür. Bunun sebebi UV ışınlarının peptit ve disülfür bağlarına etki etmesidir. Yün lifi, nem çekme, ısı tutma ve keçeleşme özelliklerinden dolayı dokusuz tekstillerin yapımı için uygundur. Yün lifinden tülbent eldesi, kısa lifler şeklinde olduğundan kuru (taraklama, havalı serme) veya sulu işlem ile yapılır. Sabitleştirme işlemleri arasından kimyasal veya mekanik bağlama yöntemleri kullanılır. Yün lifinin yapısı ve üretim yöntemleri nem çeken, ısıyı tutan (izolasyon) hacimli ve yarı yumuşak özellikteki son ürünü oluşturur.

  

POLYESTER ELYAFI  

Tekstil sanayisinde yoğun olarak kullanılan sentetik bir elyaf olan polyester; etilen glikol ile organik asitlerden teraftalik asit veya dimetil terftalatın kondensasyonu ile elde edilen Poietilenteftalat (PET) polimerinin eriyikten çekilmesi ile elde edilmektedir. Polyester elyafı hidrofobluğu, yüksek mukavemeti, buruşmazlığı ile birçok kullanım alanına sahiptir. Bu özellikleri ile polyester elyafı pamuk, viskon, yün karışımlarında kullanım özelliklerini geliştirici rol oynayan önemli bir elyaf çeşididir.

Polyester elyafının boyuna kesiti pürüzsüz çubuğa benzeyen bir görünüme sahiptir. Enine kesiti çoğunlukla yuvarlaktır. Düze formuna göre değişik kesitleri de vardır. İlk üretildiklerinde sonsuz filament halindedirler. Daha sonra kesikli olarak istenilen boylarda kesilebilirler. Pamuk tipinde 3-5 cm, yün tipinde 6-15 cm. Sentetik elyafta incelik üretim sırasında istenilen şekilde olur. Yoğunlukları; Dakron 1.38 gr/cm³, Kodel 1.22 gr/cm³, Vikron 1.37 gr/cm³. Renkleri üretimde beyaz renklidir. İstenirse, elyaf çekme çözeltisine pigment renklendiriciler ilave edilerek renkli elyaf elde edilir. Üretimde parlaktır. İstenirse, lif çekme eriyiğine matlaştırıcı maddeler ilave edilerek veya daha sonra çeşitli işlemler ile matlaştırılabilir.

Polyester elyafı üretiminde elde edilen polimer madde yaklaşık 4 mm boyutlarında kesilmekte ve granül adı verilen şekle dönüştürülmektedir. Elde edilen granüller yumuşak eğirme yöntemi ile filament haline dönüştürülmektedir.

Yumuşak eğirme yönteminde; kimyasal yolla elde edilen polimer parçaları, ısıtılmış ızgara ya da ekstrüderden oluşan eritme ünitesinde erime noktası üzerindeki sıcaklığa ısıtılarak eritilip sıvı haline getirilmektedir. Erimiş polimer bir pompa yardımıyla sabit basınç altında düse başlıklarından soğuk hava akımı bulunan odalara püskürtülmektedir. Soğuk hava akımı yardımıyla katılaşan elyaflara, bitim işlemi uygulanmakta ve daha sonra germe-çekme işlemi ile elyaf oryantasyonu sağlanarak elyaflar bobinlere sarılmaktadır. Kullanım yerine göre; kesikli elyaf üretimi için elyaflar istenen boyda kesilmekte ve balyalanmaktadır.

Polyester elyafının en önemli özelliklerinden birisi yüksek elastikiyet özeliğidir. Bu özelliği ile sentetik elyaflar içinde en üstün durumda olan elyaftır. Nem alma özelliği çok düşüktür. % 0.4 civarındadır. Tamamen hidrofob olarak nitelenebilir. Isı dayanımı Yumuşama ve yapışma sıcaklığı 230ºC’dir. Fikse edilme durumunda son derece iyi stabiliteleri vardır. Erime noktaları 260ºC’dir. Yavaş yavaş yanar. Serbest ve açık iken damlama olur. Nem emiciliğinin düşük olması sebebiyle statik elektriklenme problemi vardır. Tekstil elyafları içerisinde en yüksek derecede pilling poliesterde görülür. Polyester elyafı, suya ve kimyasal maddelere karşı çok yüksek bir performans gösterir.  Suya karşı son derece hidrofob bir elyaftır. % 100 bağıl nemde bile %1 su alabilir. Normal koşullarda % 0,4 higroskopik neme sahiptir.

Polyester elyafı, zayıf asitlere karşı asitlerin kaynama sıcaklıklarında dayanıklıdır. Kuvvetli asitlere oda sıcaklığında dayanımı iyi olmakla birlikte kuvvetli bazlar karşısında dayanımı zayıftır. Cam arkasında güneş ışığına direnci iyi olduğundan beyazlığını korur.

Yüksek mukavemet, kimyasallar ile ısıya karşı yüksek dayanım, hacimli yapı gibi özellikleri nedeniyle dokusuz yüzey üretiminde tercih edilen polyester lifleri, söz konusu sanayide mamullerde tek başına kullanılabildiği gibi farklı özellikteki liflerle de karıştırılarak kullanılabilmektedir. Genellikle; lamine edilmiş ve kaplama kumaşların tabanında, suni deri, jeotekstil, hijyenik ped, ıslak mendil, filtrasyon malzemesi üretiminde kullanılmaktadır.

  

VİSKON ELYAFI  

Kızılçam, kayın, ladin, kavak gibi selüloz oranı yüksek olan ağaçlardan yararlanılarak elde edilen selülozun, kimyasal işlemlere tabi tutulmasıyla yapay olarak üretilen kesikli bir elyaf tipidir.

Üretiminde kullanılan düzenin deliklerinin şekline göre istenen enine kesit şeklinde üretilebilmekte olup genellikle mısır patlağı şekli olarak tabir edilen girintili çıkıntılı enine kesite sahiptir. Uzunlamasına olarak bakıldığında elyaf boyunca uzanan çizgiler mevcuttur. Selüloz esaslı diğer liflere oranla daha parlak renkte olup, yoğunluğu 1.49-1.53g/cm3’tür.

Viskon üretiminde söz konusu ağaçlar; kabuk kısımları çıkarıldıktan sonra, talaş adı verilen küçük parçalara ayrılmaktadır. Talaşın, yüksek sıcaklıkta ve basınçta NaOH (Sodyum hidroksit) ya da Ca(HS03)2 (Kalsiyum hidrojen sülfit) gibi kimyasallarla muamele edilmesi sonucunda, yapıda selüloz dışında bulunan diğer maddelerin (linyin, hemiselüloz, pektin gibi) uzaklaştırılması sağlanmaktadır. Elde edilen saf selüloz, %17,5-18’lik NaOH çözeltisinde 18–20°C’de bekletilerek eritilmekte, homojen bir karışım olması için daha küçük parçalara ayrılmaktadır. Daha sonra CS2 (karbon sülfür) ile işlem gördükten sonra, viskoz adı verilen turuncu renkte ve koyu kıvamda bir çözelti elde edilmektedir.Bu çözelti, yaş çekim (eğirme) yöntemi ile filament haline dönüştürülmekte, elde edilen filamente viskoz ipeği adı verilmektedir.

Yaş eğirme yönteminde; viskoz çözeltisi bir koagülasyon banyosu içerisinde bulunan ve üzerinde birden çok delik bulunan düse adı verilen üretim kafasına sabit basınçla sevk edilmekte, oluşan filamentler koagülasyon banyosundaki çözelti sayesinde düseden çıktığı halde katılaşmaktadır. Daha sonra elyaf içerisindeki moleküllerin elyaf eksenine düzgün yerleşimi için oluşan filamentler germe-çekme işlemine tabi tutulmakta, koagülasyon banyosundan arta kalan maddelerin giderilmesi amacıyla yıkanmakta, çeşitli kimyasallarla işlem görmekte ve bobinlere sarılmaktadır. Filament halindeki viskoz ipeğinin istenen boyda kesilmesi ile kesikli lif olan viskon elyafı elde edilmektedir.

Viskon elyafının yaş mukavemeti; l. 2-1,7 gr/denye, kuru mukavemeti; 2,3-3,0 gr/denye olmuştur. Viskon elyafına uygulanan kuvvetin elastik sınır içerisinde olması durumunda; kuru olarak % 15-30, yaş olarak % 20-35 uzadığı tespit edilmiştir.

Viskon elyafının inceliği denye ile ifade edilir. Viskon elyafı genel olarak 1,5-2,5 ve 3.75 denye olarak üretilmektedir. Viskon elyafı yapı itibariyle nem absorbsiyonu yüksektir. Elyaf havadan önemli miktar nem alır. Ticari olarak viskonun rutubet değeri % 13’tür. Viskondaki kül değeri üretim metoduna göre değişir. Elyafın kül içeriği bastırmada kullanılan kostiğin içindeki suyun cinsine bağlıdır. Suyun içindeki mineraller ne kadar az olursa kül oranı daha düşüktür. Kuru viskonda bu miktar yaklaşık % 0.15-0.25 arasıdır. Işığın tesiri önemli ölçüdedir. Viskonun nem miktarı, ışığın etkisini arttırır ve mukavemetinin değeri azalır. Viskon kurutmaya maruz kalırsa mukavemeti azalır ve renkte solma oluşur.

Asidin viskona karşı etkisi, uygulanan süreye ve sıcaklığa bağlıdır. Organik asitler % 1-3 oranında viskona tesir etmez. İnorganik asitlerde zaman ve sıcaklık önemlidir. Her iki durumda da uygulanan asit uzaklaştırılmalıdır. Avivaj viskon elyafına antistatik özellik verir. Aşırı avivaj ise elyafın birbiri üzerinden kaymasına sebep olur. Bu da olumsuz yönde tesir eder. Viskona uygulanan optimum avivaj % 2.0 civarındadır.

Viskon elyafı yaygın olarak bulunma, düşük maliyet ve her türlü dokusuz yüzey üretim yöntemi ile işlem görebilme özellikleri bakımından dokusuz yüzey sanayisinde tercih edilen bir elyaf türü olan viskon; özellikle emme yeteneği ile birlikte. ıslak mendil, temizlik bezi olarak ve sağlık ile hijyen alanlarındaki dokunmamış kumaşlarda kullanılmaktadır.

  

POLİPROPİLEN ELYAFI  

Bir petrol ürünü olan polipropilen uygun koşullar altında polimerize edilerek kimyasal elyaf çekilebilecek bir polimer madde haline getirilir. İlk olarak 1952 yılında İtalya’da polimerize edilen polipilenden elyaf çekimi ancak 1954 yılında gerçekleşmiştir. Günümüzde polypropilen lifleri yumuşak çekim veya düzensiz çekim yöntemine göre elde edilir. Maliyetleri çok düşüktür, genelde plastik madde olarak kullanılırlar.

Polipropilen elyaflarının enine kesitleri genellikle yuvarlak, boyuna görünüşleri silindiriktir. Ancak çekim yönteminde kullanılan düze deliğinin şekline göre farklı enine kesitlerinde elyaflar elde edilir. Düzensiz çekim yöntemine göre elde edilen liflerin enine kesiti ise yassı, boyuna görünüşleri şerit şeklindedir. Polipropilen elyafının mikroskop altında yüzeyi pürüzsüz ve mumsu bir görünüşü vardır. Renksiz elde edilirler ancak üretim sırasında polimer sıvısının boyanması sağlanarak istenen renkte verilebilir. 

Mono filament, multi filament, stapel veya tow olarak üretilen polipropilen liflerinin kullanım alanına bağlı olarak incelikleri değişmektedir. Bir PP lifinin ortalama mukavemeti 65cN/tex’tir. Uzama yeteneği iyi sayılır. Kopma anında uzaması %17-20’dir. Esneme yeteneği çok yüksektir. Özgül ağırlığı 0,91 g/cm3’tür.  Tekstilde kullanılan elyaflar içinde en hafifidir. Pratikte hiç nem almaz %0,05’den daha azdır. Islak ve kuru halde mukavemeti ve uzaması aynıdır. Bütün hidrofobik lifler gibi statik elektriklenme problemi vardır. Isı iletimi iyi değildir. Bu yüzden sıcak tutan liflerden sayılır. 160-170C ‘de erir. Soğuğa karşı dayanıklıdır.

Polipropilen elyafı, yüksek mukavemet, rüzgâra ve ışığa dayanıklılık, hafiflik, nem almazlık ve erime noktasının düşük olması özelliklerinden dolayı dokusuz yüzey üretimi için uygundur. Polipropilen elyafından tülbent eldesi kuru (taraklama, havalı serme) veya sulu işlemler ile yapılabildiği gibi flament halinde kesiksiz elyaf olduğundan sonsuz elyaflı işlem ile de yapılabilir. Sabitleştirme işlemleri arasından kimyasal, ısıyla ve mekanik (iğneleme, dinkleme) bağlama yöntemleri kullanılır.