derstekstil

 

Herhangi bir dimi örgüsünün raporu içindeki hareketlerin yer değiştirmesi sonucu elde edilen dimi örgü çeşididir. Herhangi bir dimi örgü raporunun ÇÖZGÜ ya da ATKI istikametinde yarısından itibaren sondan başa doğru sıralanması şeklinde yer değişimi ile elde edilir. Çapraz dimi örgüleri; Elbiselik, paltoluk, ceketlik, örtülük kumaşların dokunmasında kullanılır. Çapraz dimi örgüsü; ATKI yönünde ve ÇÖZGÜ yönünde olmak üzere iki çeşittir.

 

 

  

 

 

 

 

 

 

Atkı yönünde çapraz dimi örgüsü için ;Verilen dimi örgü raporu ATKI yönünde iki eşit parçaya bölünür. Birinci alana dimi örgü raporu tekniğine uygun olarak yarıya kadar işlenir. İkinci alana ise sondan başa doğru olmak üzere dimi örgü raporu işlenerek örgü tamamlanır. Dimi örgü raporu tercih edilirken iki eşit parçaya bölünebilecek şekilde çift sayılardan olmasına dikkat edilir.

 

 

 

 

 

 

 

Örgüsünden ATKI YÖNÜNDE ÇAPRAZ DİMİ örgüsünü çizelim. Dimi örgüsü çizimlerini hatırlayalım;Buna göre örgü çizgisinin üzerindeki ve altındaki rakamların toplamı,rapor içerisinde bulunması gereken çözgü ve atkı tel sayısını vermekteydi.4+2 = 6 Yani 6 Çözgü ve 6 Atkı Dimi yolu ise sağ yollu olacaktır. Önce ATKI yönünde ÇAPRAZ DİMİ örgüsünün çizimine esas teşkil edecek olan,Dimi örgümüzün rapor sınırlarını belirleyelim. 

 

 

 

 

 

 

 

Dimi örgüsü çizim kurallarına göre;

 

 

 

 

 

 

Örgüsünü yaparız.

 

 

 

 

 

 

 

Atkı yönünde Çapraz Dimi örgüsünün rapor içerisinde bulunması gereken çözgü ve atkı tel sayısı, bu örgünün çizimine teşkil edecek olan dimi örgüsü ile aynıdır. Yani;6 çözgü ve 6 atkıdır.Önce; Dimi örgüsündeki 1,2. ve 3.Atkı ipliklerinin hareketlerini soldan sağa doğru aynısını yaparız.

 

 

 

 

 

4.Atkı ipliğine ise; Esas örgümüzün 6.atkı telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

 

 

5.Atkı ipliğine ise; Esas örgümüzün 5.Atkı telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

 

 

 

6.Atkı ipliğine ise; Esas örgümüzün 4.Atkı telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

 

Bu şekilde;

 

 

 

 

 

Dimi örgüsünden ATKI YÖNÜNDE ÇAPRAZ DİMİ Örgüsünü yapmış oluruz.

 

 

 

 

  

 

 

Şimdi de;

 

 

 

 

 

 

Örgüsünden ATKI yönünde ÇAPRAZ DİMİ örgüsünü çizelim.Dimi örgüsü çizimlerini hatırlayalım;

Buna göre örgü çizgisinin üzerindeki ve altındaki rakamların toplamı, rapor içerisinde bulunması gereken çözgü ve atkı tel sayısını vermekteydi. 2+2+1+1 = 6. Yani 6 Çözgü ve 6 Atkı tel sayısıdır. Dimi yolu ise sağ yollu olacaktır. Önce ATKI yönünde ÇAPRAZ DİMİ örgüsünün çizimine esas teşkil edecek olan, Dimi örgümüzün rapor sınırlarını belirleyelim.

 

 

 

 

 

Dimi örgüsü çizim kurallarına göre ;

 

 

 

 

Örgüsünü yaparız.

ATKI yönünde Çapraz Dimi örgüsünün rapor içerisinde bulunması gereken çözgü ve atkı tel sayısı, bu örgünün çizimine teşkil edecek olan dimi örgüsü ile aynıdır. Yani;6 çözgü ve 6 atkı telidir. Önce; Dimi örgüsündeki 1.2. ve 3.atkı ipliklerinin hareketlerini soldan sağa doğru aynısını yaparız.

 

 

 

 

 

 

4.Atkı ipliğine ise; Esas örgümüzün 6.atkı telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

 

 

 

5.Atkı ipliğine ise; Esas örgümüzün 5.Atkı telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

 

6.Atkı ipliğine ise; Esas örgümüzün 4.Atkı telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

 

 

 

Bu şekilde

 

 

 

 

 

 

Dimi örgüsünden ATKI YÖNÜNDE ÇAPRAZ DİMİ Örgüsünü yapmış oluruz.

 

 

 

 

 

 

 

 

Dimi örgüsünden elde edilen ATKI YÖNÜNDE ÇAPRAZ DİMİ Örgüsü; 3 Rapor olarak görülmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Herhangi bir dimi örgüsünün raporu içindeki hareketlerin yer değiştirmesi sonucu elde edilen dimi örgü çeşididir. Herhangi bir dimi örgü raporunun ÇÖZGÜ ya da ATKI istikametinde yarısından itibaren sondan başa doğru sıralanması şeklinde yer değişimi ile elde edilir. Çapraz dimi örgüleri; Elbiselik, paltoluk, ceketlik,  örtülük kumaşların dokunmasında kullanılır. Çapraz dimi örgüsü; ATKI yönünde ve ÇÖZGÜ yönünde olmak üzere iki çeşittir.

 

 ÇÖZGÜ YÖNÜNDE ÇAPRAZ DİMİ ÖRGÜSÜ

Verilen dimi örgü raporu çözgü yönünde iki eşit parçaya bölünür. Birinci alana dimi örgü raporu tekniğine uygun olarak yarıya kadar işlenir. İkinci alana ise sondan başa doğru olmak üzere dimi örgü raporu işlenerek örgü tamamlanır. Dimi örgü raporu tercih edilirken iki eşit parçaya bölünebilecek şekilde çift sayılardan olmasına dikkat edilir.

 

 

 

Örgüsünden ÇÖZGÜ yönünde ÇAPRAZ DİMİ örgüsünü çizelim. Dimi örgüsü çizimlerini hatırlayalım; Buna göre örgü çizgisinin üzerindeki ve altındaki rakamların toplamı, rapor içerisinde bulunması gereken çözgü ve atkı tel sayısını vermekteydi. 2+2 = 4 Yani 4 Çözgü ve 4 Atkı Dimi yolu ise sağ yollu olacaktır. Önce Çözgü yönünde ÇAPRAZ DİMİ örgüsünün çizimine esas teşkil edecek olan, Dimi örgümüzün  rapor sınırlarını belirleyelim. 

 

 

 

 

Dimi örgüsü çizim kurallarına göre ;verilen örgümüzü çizeriz.

 

 

 

 

Çözgü yönünde Çapraz Dimi örgüsünün rapor içerisinde bulunması gereken çözgü ve atkı tel sayısı, bu örgünün çizimine teşkil edecek olan dimi örgüsü ile aynıdır. Yani;4 çözgü ve 4 atkı.Önce; Dimi örgüsündeki 1. ve 2.çözgü ipliklerinin aynısını yaparız, yani yazarız.

 

 

 

 

3.Çözgü ipliğine ise; Esas örgümüzün 4.çözgü telinin hareketini yazarız, yani yaparız.

 

 

 

 

4.Çözgü ipliğine ise ;Esas örgümüzün 3.çözgü telinin hareketini yazarız. 

 

 

 

 

 

 

Dimi örgüsünden elde edilen ÇÖZGÜ YÖNÜNDE ÇAPRAZ DİMİ Örgüsü ;3 Rapor olarak görülmektedir.

 

 

 

 

Dimi örgüsünden elde edilen ÇÖZGÜ YÖNÜNDE ÇAPRAZ DİMİ Örgüsünün kumaş görüntüsü görülmektedir.

 

 

 

Şimdi de aşağıda görülen çok yollu dimi örgüsünden ENİNE YÖNDE ÇAPRAZ DİMİ örgüsünün nasıl çizildiğini açıklayalım.

 

 

 

 

Dimi örgüsü çizimlerini hatırlayalım; Buna göre örgü çizgisinin üzerindeki ve altındaki rakamların toplamı, rapor içerisinde bulunması gereken çözgü ve atkı tel sayısını vermekteydi.1+1+2+2+3+3+3+3+2+2= 22Yani 22 Çözgü ve 22 Atkı Dimi yolu ise Sağ yollu olacaktır.Dimi örgüsü çizimlerini hatırlayalım; Buna göre örgü çizgisinin üzerindeki ve altındaki rakamların toplamı, rapor içerisinde bulunması gereken çözgü ve atkı tel sayısını vermekteydi.1+1+2+2+3+3+3+3+2+2= 22Yani 22 Çözgü ve 22 Atkı Dimi yolu ise Sağ yollu olacaktır. Önce Çözgü yönünde ÇAPRAZ DİMİ örgüsünün çizimine esas  teşkil edecek olan, Dimi örgümüzün  rapor sınırlarını belirleyelim. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Çözgü yönünde Çapraz Dimi örgüsünün rapor içerisinde bulunması gereken çözgü ve atkı tel sayısı, bu örgünün çizimine teşkil edecek olan dimi örgüsü ile aynıdır. Yani;22 çözgü ve 22 atkı. Önce; Dimi örgüsündeki 1. 2.3.4.5.6.7.8.9.10.ve 11.çözgü ipliklerinin hareketinin aynısını yaparız.

 

 

 

 

12.Çözgü ipliğine ise ;Esas örgümüzün 22.çözgü telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

13.Çözgü ipliğine ise ;Esas örgümüzün 21.çözgü telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

14.Çözgü ipliğine ise ;Esas örgümüzün 20.çözgü telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

15.Çözgü ipliğine ise ;Esas örgümüzün 19.çözgü telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

16.Çözgü ipliğine ise; Esas örgümüzün 18.çözgü telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

17.Çözgü ipliğine ise; Esas örgümüzün 17.çözgü telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

18.Çözgü ipliğine ise; Esas örgümüzün 16.çözgü telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

19.Çözgü ipliğine ise; Esas örgümüzün 15.çözgü telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

20.Çözgü ipliğine ise; Esas örgümüzün 14.çözgü telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

21.Çözgü ipliğine ise; Esas örgümüzün 13.çözgü telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

22.Çözgü ipliğine ise; Esas örgümüzün 12.çözgü telinin hareketini yazarız.

 

 

 

 

 

Herhangi bir dimi örgüsünün raporu içindeki hareketlerin yer değiştirmesi sonucu elde edilen dimi örgü çeşitidir.Herhangi bir dimi örgü raporunun ÇÖZGÜ ya da ATKI istikametinde yarısından itibaren sondan başa doğru sıralanması şeklinde yer değişimi ile elde edilir. Çapraz dimi örgüleri; Elbiselik, paltoluk, ceketlik, örtülük kumaşların dokunmasında kullanılır. Çapraz dimi örgüsü; ATKI yönünde ve ÇÖZGÜ yönünde olmak üzere iki çeşittir.

  

 ÇÖZGÜ YÖNÜNDE ÇAPRAZ DİMİ ÖRGÜSÜ   

 

 

 

 

Verilen dimi örgü raporu çözgü yönünde iki eşit parçaya bölünür. Birinci alana dimi örgü raporu tekniğine uygun olarak yarıya kadar işlenir. İkinci alana ise sondan başa doğru olmak üzere dimi örgü raporu işlenerek örgü tamamlanır. Dimi örgü raporu tercih edilirken iki eşit parçaya bölünebilecek şekilde çift sayılardan olmasına dikkat edilir.

  

 ATKI YÖNÜNDE ÇAPRAZ DİMİ ÖRGÜSÜ

 

 

 

 

Verilen dimi örgü raporu ATKI yönünde iki eşit parçaya bölünür. Birinci alana dimi örgü raporu tekniğine uygun olarak yarıya kadar işlenir. İkinci alana ise sondan başa doğru olmak üzere dimi örgü raporu işlenerek örgü tamamlanır. Dimi örgü raporu tercih edilirken iki eşit parçaya bölünebilecek şekilde çift sayılardan olmasına dikkat edilir.

 

 

 

 

Kenevir, ısırgangillere yakın, cannabinaceae familyasına mensup, tek yıllık odunsu bir bitkidir. Anavatanı Asya olan bu bitki çeşitli yollar izleyerek tüm dünyaya yayılmıştır. Bugün iki alttürü bulunmaktadır. Bunlar; cannabis sativa ve cannabis indicadır.

 

 

 

 

 

 

Lif üretimi için kullanılan ve endüstriyel öneme sahip olan cinsi cannabis sativadır. Tekstil endüstrisi dışında, başka alanlarda da kenevirden yararlanılmaktadır. Tohumları yağ üretiminde ve hayvan yemi yapımında, lifleri ayrıca kâğıt yapımında kullanılmaktadır. Kenevir, insanlık tarihinde yetiştirilmiş ilk kültür bitkilerinden birisidir. Arkeolojik araştırmalar sonucunda M.Ö.8000 yıllarına tarihlenen kenevirden üretilmiş kumaş kalıntılarına rastlanmıştır. M.Ö. 1500’lü yıllarda Anadolu’da kenevir üretimi yapıldığı bilinmektedir.

Kenevir lifleri tarih boyunca tekstil üretiminde çok önemli yer tutmuş, ülke ekonomilerini şekillendirmiştir. Öyle ki 19. y.y. sonlarına kadar dünya üzerindeki tüm tekstil ürünlerinin %80’inin hammaddesini kenevir lifi oluşturmuştur. 20. y.y. başlarında gelişen teknoloji ile birlikte pamuk lifinin kullanılmaya başlanmasıyla daha ince iplikler üretilebilmiş, daha hafif elbiselerin eldesi mümkün olmuştur. 1930’lu yıllarda çıkarılan esrar karşıtı yasalarla kenevir tarımı büyük sekteye uğramış, buna ek olarak savaş sanayisine paralel olarak geliştirilen sentetik liflerle beraber kenevir tekstiller eski önemini yitirmeye başlamıştır. Günümüzde kenevir liflerinden üretilen tekstil ürünlerine olan talebin hızla yükseldiği görülmektedir.

Çevresel kaygıların üst düzeyde olması bu ilginin temel sebebidir. Dünyada en çok kullanılan doğal lif olan pamukla ve petrol türevi sentetik liflerle karşılaştırıldığında kenevir lifleri, üstün ekolojik ( çevresel ) özellikleriyle ve organik tekstil üretimi potansiyeliyle dikkat çekmektedir. Kenevir tekstillerin son zamanlarda önplana  çıkmasındaki bir diğer sebepse üstün kullanım özellikleri sağlamalarıdır. Bu özellikler lifin fiziksel ve kimyasal yapısından kaynaklanır.

 

KENEVİR LİFİNİN FİZİKSEL VE KİMYASAL YAPISI

 

Tekstil endüstrisinde kullanılan kenevir lifleri cannabis sativa türü kenevirin erkek eşeyli bireylerinden elde edilir. Bitkinin boğumlar ihtiva eden uzun bir sak ı vardır. Sak kesitinde farklı kategorilerde lifler bulunur (sekonder hücre demeti keten sakında yoktur bu durum ayırıcı bir özelliktir). Tekstil kullanımı için uygun olan lifler primer liflerdir. Aşağıda primer ve sekonder lifler görülmektedir.

 

 

 

Primer lifler apikal sürgen dokudan meydana gelmişlerdir. Boğumlar arasındaki primer lif say ısı bitkinin büyüme evreleriyle birlikte değişmez fakat lifler uzar. Lif uzunluğu ve verimi boğumlar arasındaki mesafeye bağlıdır. Söz konusu lifler kabuk kısmında demetler halindedir ve lif demetlerinde 30-50 lif hücresi bulunur. Her bir lif hücresi 20-35 mikrondur, lif kalınlığı ise değişimler gösterir, sakın alt kısımlarına doğru artar. Lifler parlaktır ve renkleri sarı-kahverengidir.

Kenevir lifinin enine kesiti, aşağıdaki görülebileceği üzere poligonaldir. İyot-sülfirik asit karışımı kenevir lifinin ayırt edilmesinde kullanılabilir. Bu karışım ile işleme tabi tutulduğunda lümen sarı renge, selülozik çeper mavi renge diğer kısımlar sarımtırak yeşil renge boyanır.

 

 

 

 

 

Kenevir Saplarından Lif Eldesi Endüstriyel uygulamalarda kullanılacak lifler için olgunluk önemli bir parametredir. Tek bir lifin olgunluğu ikincil duvarın gelişimiyle dıştan içe doğru gerçekleşir. Olgunlaşmış sakta hücre duvarları incedir ve lümen küçük bir hacim kaplar. İkincil duvarın gelişimi bitkinin büyüme evresinde başlar ve çiçeklenmeden sonra da devam eder. Lif karakteristiği bitkinin hasat edilme dönemine göre farklılıklar gösterir bu yüzden elde edilmek istenen lif kalitesine göre doğru hasat dönemi seçilmelidir. Aşağıda hasat dönemindeki bir kenevir tarlası görülmektedir.

 

 

 

 

 

 

İstenen lif olgunluğuna göre şu yöntemlerle hasat yapılabilir:

 

1. Erkek bitkilerin çiçeklenmesinden sonra erkek bitkiler hasat edilir.

 

2. Tozlaşmadan sonra erkek ve dişi bitkiler hasat edilir, böylece dişi bitkilerin lifinden de yararlanılabilir.

 

3. Tohum oluşumundan sonra dişi ve erkek bitkiler hasat edilir. Bu yöntemde lif üretimi ikinci plandadır asıl amaç tohum eldesidir.

 

Hasattan sonra saplardan liflerin ayrılması işlemi keten lifleriyle benzerlik gösterir, bu işlem için mekaniksel metot, çiğde bekletme, havuzlama yöntemi, kimyasal yöntem ve enzimle muamele metodu gibi yöntemler kullanılır. Burada amaç, odunsu kısımların uzaklaştırılması suretiyle liflerin elde edilmesidir.

 

Kenevir Lifinin Kimyasal Yapısı Doğal bir selüloz lifi olan kenevir, selülozun yanında hemiselüloz, lignin ve pektin gibi safsızlıklar içermektedir. Kenevir liflerinin kimyasal bileşenleri diğer bazı doğal selüloz lifleriyle birlikte aşağıdaki tabloda görülmektedir.

 

 

  

 

 

Liflerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin daha iyi kavranabilmesi ve üretimde uygulanacak proseslerin verimli şekilde seçilebilmesi için liflerin içerdiği selüloz dışı maddelerin incelenmesi önemlidir. Kenevir lifleri birçok elementer lifin bir araya gelmesiyle oluşur.

Elementer lifler pektin zamk sayesinde bir araya gelirler. Pektik maddeler yapısal polisakkaritlerdir ve yüksek su tutma kapasitesine sahiplerdir. Kenevir lifinde pektin, primer duvarda ve orta lamelde bulunur. Orta lamelde pektin, lignin ile kaplanmış haldedir. Lignin, dünya üzerinde selülozdan sonra ikinci en çok bulunan biyopolimerdir. Selülozdan farklı olarak aromatik ve alifatik gruplara sahiptir. Temel bileşeni 4-Alkilkatekol olarak göz önüne alınabilir. Aşağıda lignin molekülünün yapısı görülmektedir.

 

 

 

 

 

 

Lignin, ayrıştırması zor olan bir moleküldür ve enzimlere karşı dirençlidir. Toprak seviyesinin üzerinde boylanan bitkilerin ayakta kalması lignin tarafından sağlanır. Lignin, liflerin reaktivitesini arttırır fakat aynı zamanda liflere sert tutum verir.

Kenevir liflerindeki bir diğer selüloz dışı bileşen ise hemiselülozdur. Hemiselülozlar hetorojen pentoz, heksoz ve şeker asiti polimerleridir. Selülozun aksine homojen bir kimyasal yapıda değillerdir. Bu bileşikler life nefes alabilirlik ve ısı izolasyonu gibi önemli özellikler kazandırır.

 

Kenevir Lifine Kimyasalların Etkisi

 

Liflerin selülozik yap ısından dolayı derişik inorganik asitlerden zarar görürler. Zayıf asitler sıcaklık yükselişiyle birlikte mukavemet kaybına neden olur. Asitlerle muamele gerekiyorsa organik asitlerin seçilmesi yararlıdır. Kenevir lifleri alkalilere karşı oldukça dayanıklıdır. Özellikle kotonize edilmiş kenevir lifleri bazik işlemlere karşı oldukça mukavimdir. Lifler sıcak yoğun bazlarda erir, soğuk yoğun bazların kullanımıyla ise lifler şişer ve merserize etkisi yaratılır. Kuru temizleme çözeltileri de dahil olmak üzere organik çözücüler kenevir liflerine zarar vermez. Mikroorganizmalara karşı çok dirençlidir.

 

Kenevir Lifinin Fiziksel Yapısı Liflerin fiziksel özellikleri üretilecek kumaş yapısını ve kumaşın kullanım özelliklerini önemli ölçüde belirlemektedir. Aşağıdaki tabloda kenevir lifinin önemli fiziksel özellikleri görülmektedir.

 

 

 

 

 

  

Yine bu aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere kenevir lifleri diğer selüloz lifleriyle karşılaştırıldığında fiziksel açıdan bazı özellikleri bakımıyla üstünlük sağlarlar. Kenevir lifleri çok iyi mukavemet, dayanıklılık ve emicilik sağlayan doğal liflerdir. Liflerinin uzun olması sebebiyle kenevir lifinden üretilen  kumaşlarda tüylenme ve pilling problemi yaşanmaz.

 

20 oC’de %65 bağıl nem altında %12, %95 bağıl nem altında %30 nemçeker. Bu değerler pamuk ve ketenden yüksektir.  Bu özelliklerinin yanında çok iyi elektrostatik özellikler göstermesi, UV koruma sağlaması ve alerjik reaksiyona neden olmaması kenevirin diğer önemli kullanım avantajlarındandır.

 

KENEVİR LİFİNİN EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ

 

Organik tarım, çevre ve insan sağlığını korumayı amaçlayan, doğal kaynakları ve ekolojik sistemi tahrip etmeden sürdürülebilir üretimi amaçlayan, yüksek derecede kontrol edilebilirliği olan üretim sistemidir. Organik ürünlerin kullanımı yavaş yavaş bir yaşam tarzı haline gelmektedir. Önceleri sağlık nedenleriyle tercih edilen organik ürünler, artık çevrenin korunması ve gelecek nesillere bozulmamış şekilde aktarılabilmesi amacıyla da talep edilmektedir. İlgili kurumların verilerine göre dünya üzerindeki sera gazı salınımının %10-12’si direkt tarım sektöründen kaynaklanmaktadır dolaylı salınımlar bu orana dahil değildir. Organik tarımda sentetik gübrelerin, tarım ilaçlarının ve genetiği değiştirilmiş organizmaların kullanımı yasaklanır. Bu şekilde hava, su ve toprağın kirlenmesinin minimize edilmesi ve kaynaklar ın korunması amaçlanmaktadır.

 

Tekstil endüstrisinde en çok kullanılan doğal lif olan pamuğun ve kullanımı çok olan ketenin yüksek su, tarım ilacı ve gübre ihtiyacına ve sentetik liflerin fosil yakıt kaynaklarıyla ilişkisine karşılık kenevirin, gübre ve tarım ilacına hiç ihtiyaç duymadan da yetiştirilebilmesi, toprak ve çevrenin korunabilmesi açısından önemlidir. Ayrıca kenevirin lif verimi çok daha fazladır. Bu durum kenevirin organik ürün eldesi için uygunluğunu göz önüne sermektedir. Kenevir, ürün rotasyonuna uygun bir bitkidir. Özellikle eylül ayında yapılan buğday ekimi ve eylül ayında yapılan kenevir hasadı rotasyona çok uygun bir zemin oluşturur. Bununla birlikte kenevir bitkisi yabani otları öldürür ve sonraki ürün için zengin bir toprak tipinde yetişebilir.

 

HEMP-SYS

 

HEMP-SYS, Avrupa Birliği’nin ‘Yaşam Kalitesi ve Canlı Kaynakların Yönetimi’ adlı program çerçevesinde destek verdiği bir projedir. Proje 1 Kasım 2002 Tarihinde başlamıştır ve 3 yıllık bir plan dahilinde yürürlüğe konmuştur. Programın asıl amacı yenilikçi, rekabetçi sürdürülebilir kenevire dayalı tekstil endüstrisinin geliştirilebilmesi ve yüksek katma değere sahip ürünlerin üretilmesidir. Proje çerçevesinde bilimsel ve endüstriyel ortaklarla çalışılarak şu adımların gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir:

 

a) Yüksek kaliteli kenevir lifleri için geliştirilmiş ekolojik olarak sürdürülebilir bir üretim zinciri oluşturmak ve bu olguyu lif üretiminden nihai ürüne kadar tüm işlem basamaklarına yaymak

 

b) Etkili ve yaygın bir kenevir tekstil pazarının ve ekonomik altyapının oluşturulması

 

c) Konuyla ilgili bilginin gelişmiş iletişim kaynaklarıyla yayılması başlı başına bu proje bile gelişmiş ülkelerin kenevir tekstillere verdikleri önemi göstermektedir.

 

KENEVİR LİFİNİN KULLANIM ALANLARI

 

Kenevir lifi yüksek mukavemet özellikleri, yüksek nem çekme ve nefes alabilirlik kabiliyeti, pilling oluşturmaması, organik ürünler sunması, anti bakteriyellik özellikleri, UV koruma sağlaması, iyi elektrostatik özellikler göstermesi gibi üstün özellikleri sebebiyle katma değeri yüksek ürünlerin kullanımında kullanılmaktadır. Kenevir liflerinden üretilen çok çeşitli ürünler mevcuttur.

 

Gömlek,

 

pantolon,

 

ceket,

 

t-shirt,

 

etek gibi dış giyim ürünleri,

 

iç giyim ürünleri,

 

havlu,

 

perde,

 

paspas,

 

çanta ve bunlar gibi birçok tekstil ürünü kenevir liflerinden üretilebilir.

 

Bu ürünlerde %100 kenevir lifleri kullanılabileceği gibi kenevir ve diğer lif karışımlarından oluşan kumaşlar da kullanılabilmektedir. Kenevir liflerinin kısa stapel liflerle karıştırılabilmesi için kotonizasyon işlemine tabi tutulmaları gerekir. Kotonizasyon işleminde kenevir lifleri, keten lifleri gibi kimyasal veya biyolojik işlemlerle kısa stapel lifler haline dönüştürülür.

 

Kenevir liflerinden, giyim ve ev tekstili ürünlerinin yanı sıra kompozit malzemelerin üretiminde de yararlanılmaktadır. Kenevir lifi özellikle son  yıllarda otomotiv üreticilerinin ilgisini çekmeyi başarmıştır. 2002 yılında Almanya ve Avusturya otomotiv sanayinde 2200 ton kenevir lifi kullanılmıştır. Otomobilin kaporta parçaları, spoileri, kapı içi panelleri ve koltukları kenevir lifinden elde edilen kompozit malzemeden yapılmıştır. Kenevir lifleri ayrıca inşaat sektörü için yalıtım malzemesi olarak da kullanılmaktadır. Bununla birlikte, kenevir bitkisinden elde edilen lif d ışındaki odunsu madde yine inşaat sektöründe değerlendirilmektedir

 

 

 

 

 

Isırgan otu  Kenevir ve keten lifine çok benzediği için ısırgan otu lifi aynı amaçlarla tekstil endüstrisinde kullanılabilmektedir. Bu sebepledir ki, ısırgan otu bitkisi, yelkenli yapımında kullanılmak amacıyla lif kaynağı olarak yüzyıllardır İskandinavya’da ekilip biçilmektedir. 12. yy. da yelken ve balık ağlarının ısırgan liflerinden yapıldığı bildirilmektedir. Isırgan ipliği Polonya’da 12.y.y.’dan 17.y.y.’a kadar kullanılmıştır, fakat 17. yüzyılda ipek ısırgan ipliğinin yerini almıştır.

 

Avrupa’da kumaş üretimi için ısırgan otunun üretimine 19.yy’da başlanmıştır. 1.Dünya Savaş’ında Almanlar ısırgan otundan elde edilen lifleri çadır, sırt çantası, iç giyim ve çorap yapmak için kullanmıştır. O dönemlerde Almanlar kıyafetlerin %85’ini ısırgan otu liflerinden üretmişlerdir. Isırgan lifleri ordu tarafından gizleme ekipmanı olarak değerlendirilmiştir. Fakat daha sonraki zamanlarda ısırgan lifi teknik ve maliyet-verimlilik sebepleri yüzünden tekstil endüstrisindeki önemini kaybetmiştir. Isırgan lifi eldesi tamamıyla makineleştirilemediği için iş gücü maliyetlerinin artması ile birlikte ısırgan otu tarımı karlılığını kaybetmiş ve bu yüzden ısırgan otu yetiştiriciliği durmuştur. Bu durum keten, kenevir ve ısırgan otu gibi daha küçük tekstil endüstrilerinin yerini alan güçlü pamuk endüstrisi tarafından pekiştirilmiştir.

 

Fakat son yıllarda iplik eğirme teknolojisindeki gelişmeler ve melezleme konusundaki ilerlemeler ile süper-yoğun-lifli bitkilerin üretimine başlanabilmiş ve ısırganda bu olumlu çalışmalardan payını almıştır. Isırgan lifinin kendine özgü karakteristik özelliği olan içi oyuk boşluklu (hollow) lif yapısındaki boşluklarda kalan hava doğal bir izolayson sağlamaktadır. Yazın serin tutan lif yaratmak için, iplikler lifin merkezindeki boşlukları kapatacak şekilde bükülmekte ve izolasyon azalmaktadır.

 

Kışlık kumaşlar için ipliklere daha düşük büküm verilerek içi boşluklu oyuk lif yapısı muhafaza edilerek sıcaklığın sabit kalması sağlanmaktadır. Isırgan lifleri doğal, biobozunabilir, yenilenebilir kaynaklıdır ve üretimlerinde az enerjiye ihtiyaç duymaktadır. Bu yüzden ısırgan otu lifleri çevre dostudur ve ekolojik avantaja sahiptir. Ayrıca ısırgan lifinin kullanılmasıyla tekstil lif üretimi için kullanılan su miktarlarında tasarruf sağlanılabileceğini bildirilmiştir.

 

1 kg pamuk lifi üretimi için yaklaşık 7000-29000 litre su kullanıldığı belirtilmiştir. Çevresel etkiler açısından bu kadar büyük miktarlarda suyun harcanması uzun vadede çevresel olumsuzluklara yol açabileceği ifade edilmiştir. Barlow ve Neal  ısırgan otu lifinin pamuk lifinin yerini alması ile su kullanımında büyük miktarlarda tasarruf edilebileceğini belirtmişlerdir.

 

Bu olumlu özellikleri ile ısırgan lifleri tekstil sektöründe tekrar kullanılmaya başlanmış ve araştırma konusu olmuştur.

  

ISIRGAN OTUNUN GENEL ÖZELLİKLERİ 

 

Isırgan otugiller familyası (Urticaceae) Urticales takımı içerisinde, her iki yarım kürenin tropikal ve subtropikal alanlarında yaygınlaşan geniş bir gruptur. Avrupa, Asya ve Amerika’nın ılıman bölgelerinde 2 yıldan fazla yetiştirilebilen bir bitki türüdür. Isırgan otugiller familyası içinde 48 cins ve 1050 tür listelenmiştir. Isırgan otugiller familyası, genellikle yakıcı tüylü, münferit tohumlu, çoğunda sütsü öz bulunmayan, basit yapraklı ve yabancı tozlaşma gösteren özellikleriyle tanımlanmaktadır.

 

Bitki 30-150 cm uzunluğa kadar büyüyebilmekte ve keskin dişli yapraklardan oluşmaktadır. Gövdesini ve yapraklarını kaplayan tüyler sıvıyla doludur ve dokunulduğunda sıvının deriye girmesini sağlayan iğneler sayesinde deride kabarcıklara neden olmaktadır. Yakıcı tüyler tüm bitki geneline yayılmış olup, küresel, çubuksu, yıldızsı, solucansı şekiller göstermekte ve bazı türlerde teşhis edici özellik olarak kullanılmaktadır.

 

Bu yakma ve kaşındırma etkisi, ısırgan otunun ısıtılması veya kurutulması yoluyla nötrlenebilmektedir. Bu yüzden yüzyıllardır çaylarda, yemeklerde, çorbalarda ve böreklerde kullanılan pişirilmiş ısırgan otu yaprakları güvenli ve besleyicidir. Buna rağmen sadece genç (taze) ısırgan otu yaprakları yemek amaçlı kullanımlarda tercih edilmelidir. Çünkü yaşlı (kart) ısırgan otu yapraklarında sistolit de denilen pütürlü partiküller oluşabilmekte ve bu partiküller de sindirim sonrası böbrekleri tahriş edebilmektedir

 

Aynı bitki üzerinde yaprak koltuklarında meydana gelen çiçekler ya erkek ya da dişidir. Erkek çiçekler 5 stamenlidir. Dişi çiçekler 4 ya da 5 taç yaprağın birleştiği karpel bir ovariye sahiptir. Bu zayıf çiçekler dikkat çekici değildir ama çiçeklerin düzeni türler için teşhis edicidir. Aşağıda Urtica dioica türüne ait erkek ve dişi çiçekli bitkiler görülmektedir. 

 

 

 

 

 

 

  

Isırgan otugiller familyasındaki bitkilerin büyük bir kısmı çok yıllık olup, diğerleri ise tek yıllık gelişim göstermektedir. Genelde otsu habitusa sahip olmakla birlikte çalı formunda olanları da mevcuttur. Dünyanın birçok yerinde yayılış göstermiş olan Urtica cinsinin önemli bazı türleri  vardır.

 

Anadolu’da Urtica urens, Urtica pilulifera ve Urtica dioica türleri bulunmaktadır. Bu üç türde tekstil lif kaynağı olarak kullanılabilmektedir. Bunlardan Urtica urens ve Urtica pilulifera tek yıllık, Urtica dioica ise çok yıllık özelliktedir. En kalın lifler Urtica dioica’dan üretilebilmektedir, ayrıca Urtica dioica bu üç tür içinde en yüksek randımanı vermektedir. Urtica urens ve Urtica pilulifera’dan üretilen lifler daha kalın duvarlı ve daha dardır . Bu türlerin etki şekilleri ve kimyasal özellikleri birbirine yakındır.  Urtica dioica ve Urtica urens’e ülkemizin her bölgesinde rastlamak mümkündür. Dış görünüş olarak Urtica dioica daha büyük, uzun ve iri yapılıdır. Urtica urens tek evcikli olmasına karşın Urtica dioica iki evcikli özellik göstermektedir. Dioica ismi de Latincede iki evcikli anlamına geldiği için verilmiştir. Yapraklar boğumlar üzerinde karşılıklı olarak bulunmaktadır.

 

 

 

 

 

 

 

Isırgan otu bitkisi Avrupa’nın, Asya’nın ve Kuzey Amerika’nın ılıman bölgeleri boyunca yetişen yaygın bir bitkidir. Yetiştiriciliği diğer bütün bitkilere baskın olması ve nemli alanlarda hızla gelişmesi  sebebiyle kolaydır. Çok yıllık ısırgan otu türü olan ve lif üretimi amacıyla yetiştiriciliği yapılabilen Urtica dioica, aynı araziden uzun yıllar verim alınabilen bir bitkidir. Isırgan otunun 10-15 yıl yetiştirilebileceği ileri sürülmesine rağmen en iyi verim ve en ekonomik üretimin sağlanması için 4 yıllık bir süre uygun olmaktadır. Eğer yetiştirme uzun sürerse yabani ot hastalıkları çoğalma eğilimi göstermekte ve verim düşmektedir.

 

Isırgan otu tarımı, tohumla veya fide yetiştirerek yapılmaktadır . Ancak bu iki yetiştirme türü için hasat zamanları arasında 4 hafta fark vardır. Ayrıca tohum ekimi ile bitki yetiştiriciliğinde lif içeriğinin azalması söz konusudur. Ekilmiş ısırgan otunun lif içeriği fide yetiştirilerek elde edilmiş ısırgan otunun lif içeriğinden %2 daha düşüktür.

 

Isırgan otu bitkisi tür özelliklerine göre gelişim göstermektedir. Urtica dioica 1.5 m ve bazı araştırmacılara göre 2-4 m boylanabilirken Urtica urens 0.8 m boylanabilmektedir.

 

Isırgan Otu Bitkisinin Yetiştirilmesi için Gerekli Şartlar

 

Isırgan otu bitkisi, besin maddelerince zengin, ağır, humuslu, nemli ve yabancı otu bulunmayan topraklarda daha iyi gelişmektedir. Isırgan otunun zengin topraklarda yetiştirilmesi bitkinin lif kalitesini de geliştirmektedir. Kötü sulanmış ve asitli topraklardan kaçınılmalıdır. Toprak PH’ hafif alkali olmalıdır. İklim adaptasyonu bakımından özel istekleri yoktur ve bu nedenle kuzey ve güney yarımkürenin ılıman bölgelerinde yaygın olarak bulunmaktadır. Donlara karşı dayanıklıdır.

 

Ancak aşırı kurak bölgelerde herba verimleri düşmektedir. Toprak seçiciliği yoktur. Yapılan çalışmalarda Urtica dioica ormanlık alanlarda, gölgeye toleranslı rekabetçi bir tür olarak tanımlanmış ve çok farklı toprak fosfor konsantrasyonlarında etkili bir gelişme gösterdiği ortaya konulmuştu . Isırgan otu bitkisi farklı karakterlerdeki topraklarda yetiştirilebildiği gibi fazla gübrelenmiş arazilerde yapılan tarımda karşılaşılan problemlere karşı da çözüm olabilmektedir. Bu nedenle hem marjinal  alanların tarıma kazandırılmasında hem de fazla gübrelenmiş yerlerde rahatlıkla yetiştirilebilmektedir.

 

Isırgan otu ılıman bir iklime ve düzgün bir sulamaya ihtiyaç duymaktadır. En ideal şart ana büyüme döneminde sulamanın düzgün bir şekilde yapılmasıdır. Tek yıllık olan Urtica urens için en iyi ön bitki baklagiller ve çapa bitkileri gibi fazla azot bırakan ürünlerdir. Urtica urens’in tarımının sadece tek yıllık yapılabilmesine rağmen aynı tarlaya ekim tavsiye edilmektedir. Çünkü evvelki yıl düşen tohumlar vasıtasıyla bitki sıklığı arttırılabilmekte ve böylece daha yüksek verim elde edilebilmektedir.

 

Çok yıllık olan Urtica dioica’da ise verim düşmeleri söz konusu olduğunda plantasyonun bozulması ve birkaç yıl farklı bitkilerin ekilmesi gerekebilmektedir. Gübreleme verim arttırıcı unsurlardan bir tanesidir . Bitki nitrojen ve fosfat gübrelerine çok duyarlıdır . Azot takviyeli topraklarda yetiştirilen ürünlerin miktarında artış olduğu gözlemlenmiştir . Urtica urens için dekara 7 kg azot, 1.5 kg fosfor, 7.9 kg potasyum, 0.9 kg magnezyum ve 12.7 kg kireç, Urtica dioica için ise 5.9 kg azot, 1.6 kg fosfor, 6.9 kg potasyum 1 kg magnezyum ve 6.9 kg kireç önerilmektedir.

 

Isırgan Otunun Kullanım Alanları

 

Isırgan otları tarih boyunca elyaf kaynağı olarak kullanılmışlar ve son yıllarda ticari anlamda ürünün geliştirilmesi ile üretimi tekrar artış göstermiştir . Pamuk, tekstil ürünleri için en önemli lif maddesi olmadan önce insanlar ılıman iklim koşullarında yetiştirilebilen lif bitkilerini kullanmışlardır. Keten ve kenevir bunlar arasında en çok bilineni olmakla birlikte ısırgan otunun da önemli bir yeri vardı. Isırgan otunun eski Yunan medeniyetinde ve Roma’da lif üretimi amacıyla kullanıldığı bilinmektedir. Eski Mısır kalıntılarında ısırgan otundan üretilmiş tekstil ürünlerine rastlanmıştır. Ayrıca Vikinglerin  ısırgan otu kumaşını yelken bezi yapımında kullandıkları ve bu kumaşın şiddetli fırtınalarda dahi yırtılmaya ve darbelere dayanıklı olduğu rivayet edilmektedir.

 

Avrupa’da çok yıllık ısırgan otunun (Urtica dioica) 19. yüzyıldan ikinci dünya savaşına kadar yetiştiriciliği yapılmış ve bir lif bitkisi olarak kullanılmıştır. Hatta 1. ve 2. Dünya Savaşı arasındaki dönemde ısırgan otu lifi pamuğun yedeği olarak teşvik edilmiştir . 1.Dünya Savaşı’ndan önce Avusturya firmaları ısırgan otu yetiştiriciliğine ağırlık vermişlerdir. Bunun dışında Danimarka’da ise ısırgan otu lifleri yün ile karışım halinde kullanılmıştır. 2.Dünya Savaşı sırasında ısırgan tarlalarının tahrip edilmesi ve daha ucuz liflerin piyasaya çıkmasıyla birlikte ısırgan otu kullanımı azalmış ve bitme noktasına gelmiştir.

 

Isırgan otu bitkisi, keten ve kenevire benzer şekilde bitkinin %17’sini içerecek oranda yüksek kalitede lif içermektedir. Lif oranının yüksek olması, düşük yoğunluk ve iyi mukavemet değerleri bu bitkinin tekstilde kullanılmasına teknik açıdan olanak sağlamaktadır. Almanya’da yürütülen çalışmalarla ısırgan otu liflerinin tekstil endüstrisinde kullanımı yeniden gündeme gelmiştir.

 

Isırgan otu bitkisinin saplarından lif elde edildikten sonra geriye kalan kısımları gıda ve hayvan yemi olarak kullanıldığı gibi kozmetik ve ilaç sanayinde de değerlendirilebilmektedir. Ayrıca biyodinamik ziraat alanlarında kullanılması da mümkündür.

 

Isırgan otu köklerinden sarı ve yeşil renkli boya elde edilmektedir. Elde edilen bu boyalar kullanılmasının uygun olduğu alanlarda doğal boya olarak kullanılmaktadır. Ticari anlamda yeşil boyar madde (E140) olarak adlandırılan boyar madde ısırgan otunun klorofil ekstraksiyonundan elde edilebilmektedir.

 

 ISIRGAN OTU LİFİNİN TEKSTİLDE KULLANIMI VE GENEL ÖZELLİKLERİ

 

1990’ların ortalarından beri ısırgan otunun yetiştirilmesi, işleme metotları ve bunların iyileştirilmiş tekstil süreci Almanya’da, Avusturya’da ve Finlandiya’da araştırma konusu olmuştur. Araştırma enstitülerine bağlı fabrikalar ısırgan otu lifi tekstilinin tanıtımı için çalışmalar yapmaktadır. Doğal lif olarak ısırgan otu lifinin gelecek vaat etmesi bitki üretiminin özellikle başta Almanya olmak üzere Avrupa’nın merkezinde artış göstermesini sağlamıştır.

 

Isırgan otundan elde edilen lif, bir tekstil lifi için gerekli tüm nitelikleri yerine getirmektedir. Bu lifin germe davranışı, lif inceliği ve uzunluğu tekstil prosesleri için yeterlidir. Lifin süper nem absorblama kabiliyeti  nihai ürün için rahatlık sağlamaktadır. Isırgan lifi el ile dokunulduğunda yumuşak ve hoş bir his  verir .

 

Isırgan otu lifinin düşük sürtünme yüzeyi ve düzgün ve pürüzsüz yapısından dolayı saf ısırgan otu karışımından iplik eğirmek zordur . Çok kısa lifler temizleme ve tarama işlemleri ile uzaklaştırıldıktan sonra istenilen iplik eldesi için diğer lifler ile harmanlanabilmektedir. Diğer liflerle yapılan harmanlama sonrası daha iyi sonuçlar elde edildiği görülmüştür. Yapılan çalışmalar ısırgan otu lifinin tekstil için uygun olduğunu ve pamuğun yerini alabileceğini göstermiştir.

 

Isırgan otu lifi, üst giysilerde, ceketlerde, denim kumaşlarda, masa örtülerinde, nevresimlerde ve halılarda kullanım alanı bulmaktadır . Aşağıda ısırgan lifinden üretilen tekstil mamullerinden örnekler görülmektedir. 

 

 

 

 

 

 

 

Camira Fabrics firması  yün ve ısırgan karışımlı tekstillerin çok iyi güç tutuşurluk özelliğine sahip olduğunu keşfetmişlerdir.

 

ISIRGAN OTUNDAN LİF ELDESİ

 

Isırgan otunun tekstilde kullanılabilmesi için çeşitli lif elde etme yöntemleri bulunmaktadır. Aşağıdaki çalışma Çin’de uygulanmakta olan bir lif elde etme yöntemi olup bununla ilgili veriler görülmektedir . Isırgan otundan lif elde edebilmek için aşağıdaki adımlar sırayla uygulanmaktadır.

 

 

 

 

 

 

 

HASAT

 

Isırgan otu lif üretimi bitkinin 2.yılı ile başlamakta ve artarak devam etmektedir. İlk yılda ısırgan otu sapları lif için gerekli kaliteyi üretememektedir. Saplar çok zayıf ve cansız olup çok yapraklıdır. Üçüncü tarım yılındaki lif verimi ikinci yılınkinin iki katından daha fazladır. Üçüncü yılın verimindeki aşırı artış bitki boyundaki artış ve bitki saplarındaki artıştan kaynaklanmaktadır. Genelde ısırgan otları 2.yılında temmuz ortası veya ağustos başında ya da ağustos başından sonuna kadar olan sürede hasat edilmektedir. Dişi klonların çiçeklerinin zayıf bölgelerindeki tohumlar olgunlaştığında bitki hasat için hazır hale gelmiştir demektir.

 

Fakat farklı hasat tarihleriyle yapılan bir deney en yüksek lif kazancına ulaşıldığında ısırgan otunun hala tomurcuk verdiğini göstermiştir. Yapılan çalışmalar sonucunda bitki saplarının bitki ağırlığının %80’ine eş değer olması halinde hasat zamanının uygun olduğu öngörülmektedir. Böylece hasat ısırgan otu yapraklarından ikinci yan filizlerin gelişmesinden önce başlamaktadır. Yan filizler lif kalitesinde bir kayba yol açmamakta fakat işlemi geciktirmektedir. Çünkü saplar tarlada çok yavaş kurumaktadır.

 

Isırgan otunun hasatı için geliştirilmiş teknolojik bir makine yoktur. Çünkü ısırgan otunun morfolojik yapısı ve uzunluk özellikleri buna uygun değildir. Hasat için kesici sürgülü aletler kullanılmaktadır. Kenevirin morfolojik yapısı ve uzunluk özellikleri ısırgan otuna benzediği için aynı hasat makinesi ikisi için de kullanılabilmektedir. Fakat ekipmanın dönen parçalarının etrafındaki liflerin makine parçalarına dolanması ve kırılması gibi problemler meydana gelebilmektedir.

 

YUMUŞATMA( ÇÜRÜTME )

 

Olgunlaşan bitki kesilip kurutulmakta  hasatı yapılan bitki çürütme denilen yumuşatma işlemine tabi tutulmaktadır. Yaprak ve tohumlarından ayrılan sapların ıslatılıp yumuşatılmasından sonra odunsu hücrelerin ve hücreleri bir arada tutan yapışkan pektin maddelerinin uzaklaştırılmasıyla lifli doku elde edilmektedir. Yumuşatma (çürütme) işleminde keten liflerinin üretimindeki gibi çeşitli metodlar vardır:

 a) Su ile çürütme: Saplar demet halinde bağlanmaktadır. Bir havuz içerisine veya nehir kenarlarına yatırılarak suyla örtülmekte ve bekletilmektedir. Bakterilerin neden olduğu fermantasyon sonucu direnci az olan odunsu dokuların bozunması ve hücreler arasındaki yapışkan maddelerin çözünmesiyle saplar giderek yumuşamakta ve lifler kolayca birbirinden ayrılmaktadır. Fermantasyon daha ileri gidecek olursa lifin kendisi de çürüyeceğinden ıslanma esnasında zaman zaman kontrol etmek gerekmektedir. İşlem yaklaşık üç hafta sürmektedir

 

b) Çiğ ile çürütme: Su ile çürütmeye benzemektedir. Fakat daha yavaş olup altı hafta sürmektedir. Saplar otların üstüne yatırılarak fermantasyona uğraması için bekletilmektedir. Çiğ ve yağmurla veya gerekirse su serperek nemlendirilmektedir. Bazen de fermantasyon suda başlatılmakta; sonra çıkarılıp otlara yayılarak devam etmesi sağlanmaktadır. Bu metotla elde edilen renk daha güzeldir.

 

c) Kimyasal maddelerle çürütme: Bu metot, sapların kaynar oksalik asit veya alkali ile normal veya yüksek basınçta yumuşatılmasından ibarettir. Diğer metotlardan çok daha kısa sürmektedir fakat masraflıdır.

 

Günümüzde yumuşatma için çiğ ile çürütme daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Kimyasal maddelerle çürütme yöntemi ise liflere zarar verme eğilimindedir.

 

Zamk çıkarma, kırma-dövme-temizleme ve tarama 

 

Suda çözünebilen maddeler, pektin, lignin ve hemiselüloz zamk çıkarma işlemi sırasında uzaklaştırılmalıdır. Rami lifleri için de uygulanan degummimg yani zamk çıkarma işlemi ısırgan otu lif eldesi için de kullanılmaktadır. Bu işlem için; Çin’de uygulanmakta olan zamk çıkarma yönteminden bahsedilecektir. Çin’de ısırgan otu bitkisinden lif eldesi işlemi hasat ile başlamakta ve hasattan sonra sarılmış ısırgan otu bitkisinin 2 hafta boyunca havuzda bekletilmesiyle devam etmektedir.

 

Sonrasında lifler elle saplarından ayrılmaktadır. Daha sonra benzer sak lifleri gibi kimyasal ve biyolojik işlemlerden oluşan zamk çıkarma işlemi uygulanmaktadır . Bu işlem ile lifleri bir arada tutan yapışkan maddelerin uzaklaştırılıp lif demetlerinin ayrılması sağlanmaktadır. Bunun için elyaf sıcak sabun veya alkali çözeltisinde muamele edilmektedir . Diğer sak liflerinde olduğu gibi ısırgan otu liflerininde zamk çıkarma işlemi karmaşıktır. Isırgan otu lifinin eğirme işlemine hazır bir tekstil lifi haline gelebilmesi hem biyolojik, hem fiziksel, hem de kimyasal işlemlerden oluşan bir üretim süreci sonucunda olmaktadır. Bu adımlar aşağıda kısaca özetlenmiştir:

 

1-Suda kaynatma ( F.O 1:16, 95-98°’de 50 dakika muamele)

 

2-Asitle muamele (F.O 1:15, 58-63°’de 1,4 g/L süfirik asit ile 50 dakika muamele)

 

3- Suyla yıkayarak kalan asidin uzaklaşıtırılması

 

4-Pektin enzimiyle zamk çıkarma (enzim solüyonunun oranı%7 olan pH = 4,7 ve F.O 1:15 banyoda 6 saat muamele)

 

5-Yıkama ile kalan enzimin uzaklaştırılması

 

6-Kimyasal zamk çıkarma (12 g/L sodyum hidroksit ve %2 sodyum silikat içeren F.O 1:15, 98-100°’lik banyoda 4 saat muamele)

 

7-Yıkama ile madde kalıntılarının uzaklaştırılması

 

 

Kırma-Dövme-temizleme yapılması liflerin karışması ve akabinde taraklanması

 

Kırma-temizleme

 

Zamk çıkarma işleminden sonra sıra kırma işlemine gelmektedir. Kırma işleminin amacı kurutulan sapların yatay, oluklu silindir çiftleri arasından geçirilmesi suretiyle, odun dokusunun küçük parçalar halinde kırılması, böylece sonraki işlemlerde kolay ayrılabilecek hale getirilmesidir. Daha esnek olan bast elyafı bu işlemden zarar görmemektedir. Kırma işlemine uğratılan materyal hallaç yayı veya makinalarla atıldığında odunsu kısımlar liflerden tamamen ayrılmaktadır. Aynı zamanda lif demetleri de çözülmektedir.

 

Tarama

 

Materyal henüz çok miktarda odunsu kısım içermektedir. Bunlardan temizlenmesi için taranması gerekmektedir. Tarama esnasında odunsu kısımlardan başka çok kısa ısırgan otu lifleri de tarak altına geçerek ayrılmaktadır. Aynı zamanda henüz açılmamış olan lif demetleri varsa onlar da açılmaktadır. Bütün lifler birbirine paralel dizildikten sonra eğrilerek istenilen kalınlıkta iplik haline getirilmektedir.

 

Aşağıdaki işlem adımlarının uygulandığı ısırgan lifi, artık eğirme işlemi için hazırdır.

 

Fazla suyu uzaklaştırmak için santrifüjlama yapılması

 

Ağartma (2,6 g/L sodyum silikat,1,5 g/L sodyum hidroksit ve 2 g/L hidrojen peroksit içeren F.O 1:16 ağartma çözeltisinde 90°C?de kumaşı 1 saat muamele edilmesi)

 

Yıkama ile kalan kimyasalları uzaklaşılması

 

Santrifüj (kalan suyu uzaklaştırmak için 5 dakikaya ihtiyaç vardır.) Lifin yağlanması (%2,5 yağ ve %1 emülsiyon maddesi içeren F.O 1:12 yağama çözeltisinde 86°’ de kumaşı 1 saat muamele edilmesi)

 

Santrifüj ile fazla suyu uzaklaştırma

 

Kurutma (mamulü 82-84°’ de 3 saatte kurutulması.

 

Eğirme

 

Yukarıda bahsedilen işlemlerden sonra sıra eğirme işlemine gelmektedir. Bununla ilgili yapılan araştırmalarda eğirme için %100 ısırgan otu lifi, polyester/ısırgan ve pamuk/ısırgan karışımları çalışılmıştır. Eğirme denemeleri göstermiştir ki %100 ısırgan otu ile iplik elde etmek ısırgan otu lifinin düzgün ve pürüzsüz yapısı nedeniyle zor olmaktadır. Başarılı bir eğirme için diğer lifler ile karışım yapılmasının daha uygun olacağı görülmüştür. Kıvrımlı ve pürüzlü yüzeyi olan liflerin tercih edilmesi önerilmektedir.

 

Isırgan otu bitkisi çok yıllık bir bitki olduğu için hasat zamanı çok dikkatli seçilmelidir. Bitki çok küçükse yani ham ise lif tamamıyla gelişememekte ve hücre duvarı zayıf ve güçsüz kalmaktadır. Eğer bitki çok olgunlaşmışsa içeriğindeki ligninin artmasından dolayı lif daha az bükülür hal alacaktır. Bu iki durum da lifleri eğirmek için uygun değildir.

 

Isırgan lifinden üretilen iplikler Nepal’de köylerde üretilmektedir. Köylüler, 10 gün içinde yaklaşık 1 kilo iplik eğirebilmektedirler. Aşağıda işlenmiş ve işlenmemiş ham ısırgan lifi görülmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

Nepal’de ısırgan otu lifinin soya, bambu, pamuk, keten ve diğer doğal liflerle karıştırılarak karışım iplikler üretilmektedir ve bu ipliklerde genellikle el dokuması halılarda, örme ve dokuma giysilerin üretiminde kullanılmaktadır.

 

ISIRGAN OTU LİFİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

 

İlk kullanımı çok eskilere dayanmasına rağmen çok fazla bilgi sahibi olunmayan ısırgan otu lifi özellikleri hakkındaki bilgiler lifin son zamanlarda popüler olması ile yapılan çalışmalardan elde edilebilmektedir.

 

Isırgan lifi rami, kenaf ve jüt gibi bir sak liflidir. Sak lifleri bitki saplarından elde edilmektedir. Aşağıda keten ve ısırgan kesitlerinin mikroskop altındaki görüntüleri verilmektedir. Lifler, dış bitki kabuğunun hemen içinde demetler halinde bulunmaktadır. Isırgan bitkisi kesitinde lif demetleri koyu lekeler olarak görülebilmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

Aşağıda üç bitkinin literatürde yayınlanmış sak enine kesitleri büyüklüklerine göre şematik olarak toplu halde gösterilmektedir. Keten bitkisinin (çap 2 mm; Hoffmann’a göre 1961), ısırgan bitkisinin (çap 4 mm; Bredemann’ a göre 1959) ve kenevir bitkisinin ( çap 8 mm; Hoffmann’a göre 1961) sak enine kesiti sırasıyla 2 mm, 4 mm ve 8 mm olarak bildirilmektedir. Her üç türde de lifler, epidermisin altında sakın kabuk kısmında, büyük bir boşluğu saran odunsu kısmın etrafında bulunmaktadır.

 

  

 

 

 

 

 

Zamk çıkarma işleminden sonra lifler eğirme öncesi kırma ve temizleme işlemine hazır hale gelmiş olmaktadır. Zamk çıkarma işlemi kimyasal yolla, enzimatik yolla veya her ikisinin karışımı ile birlikte yapılabilmektedir. Yapılan çalışmalar zamk çıkarma işlem sonucunda lif üzerinde bulunan gerekli ve gereksiz maddelerin tamamının uzaklaştırılmasının zor olduğunu göstermiştir. Bu nedenle zamk çıkarma işlemi sırasında gereksiz maddelerin uzaklaştırılması ile selüloz zararı arasındaki hassas dengenin gözetilerek uygulanması gerekmektedir .

 

 

 

 

 

Yukarıdaki şekilde  zamk çıkarma işlemi yapılmış Urtica cannabina L lifinin boyuna ve enine kesiti gösterilmiştir. Mikroskop altında lif tek hücreli yapıda görülmektedir. Uzunluğu boyunca orta kısımlar daha kalın olmaktadır. Her bir lifte uçlara gidildikçe kalınlık yavaş yavaş azalmaktadır. Boyuna kesit incelendiğinde lif yüzeyinde göze çarpan belirgin çizgiler fark edilmektedir. Boğumsu düğüm görünümündeki yumrular ise genelde liflerin uç kısımlarında yer almaktadır. Lifin enine kesiti incelendiğinde ısırgan otu lifinin enine kesitinin pamuğa benzeyip böbrek şeklinde olduğu görülmektedir. Pamukta olduğu gibi bu lifte de orta kısımda lümen bulunmaktadır. Isırgan otu lifi büklümlü ve kıvrımlı yapıda değildir ve nispeten düzdür. Daha detaylı bir gözlem yapıldığında lif yüzeyinde mikro oyukların olduğu görülmektedir. Lifin yüzeyindeki bazı oyuklar mikro delikler ile lifin merkezine (boşluklu yapıdaki lümene) bağlanmaktadır.

 

Isırgan otu içerisindeki selüloz oranı yaklaşık olarak % 48 olup rami ve ketenden düşüktür. Raminin selüloz oranı %73 iken ketenin selüloz oranı %75’dir. Yapılan çalışmalarda tohumlanması ve yetiştirilmesi sırasında selüloz miktarlarının arttırılabileceği görülmüştür. 

 

 Aşağıdaki tabloda bazı liflerin kimyasal bileşimlerine, nem içeriklerine ait değerler toplu halde gösterilmektedir. Bu tabloda ısırgan lifinin selüloz içeriğinin % 86 gibi oldukça yüksek bir değere sahip olduğu görülmektedir. 

 

 

 

 

 

 

Aşağıda sak liflerinin lignin ve selüloz miktarları açısından karşılaştırılmalarını göstermektedir. Selüloz oranı pamuk lifine en yakın sak lifi, ısırgan lifidir.

 

 

 

 

LİF UZUNLUĞU

 

Isırgan otundan elde edilen bireysel lif hücrelerinin (U.dioica) genellikle 5 cm (2 inç) civarında olabileceği bildirilmiştir. G. Huang  daha sonraki bir çalışmada ısırgan otunun lif (Urtica cannabina L) uzunluklarını incelemiştir. Isırgan otu lifleri farklı balyalardan seçilmiş ve aynı uzunluktaki (cm) lifler sayılmıştır   Kısa lifler ( 2 cm.’nin altındaki uzunluktakiler) toplam liflerin %30’unu oluşturmaktadır. Bu kısa lifler tarama ve temizleme işlemleri sırasında uzun liflerden uzaklaştırılmalıdır. Kısa liflerin uzaklaştırılmasından sonra geriye kalan uzun liflerdeki lif uzunluk dağılımındaki karşılaşılabilecek büyük değişmeler iplik eğirme işlemi sırasında lifin hareketini sınırlayıp zorlamakta ve düzgünsüz iplik yüzeyinin oluşmasına neden olabilmektedir.

 

LİF İNCELİĞİ

 

Bergfjord ve Holst  1905-2009 arasında sak liflerinin incelikleri (lif enine kesit çapları (μm)) hakkında yapılan tüm çalışmaları bir araya toplayıp bulunan sonuçları bir grafikte göstermiştir. Sak lifleri inceliklerinin çok geniş bir yelpazeye dağıldığı, farklılıklar gösterdiği ve inceliklerin keskin sınırları olmadığı gözlemlenmiştir.

 

Hesaplamalara göre liflerin ortalama inceliği 28.01 μm・dir. Isırgan otu lifi ramiden daha ince ancak keten ve jütten daha kalın bir liftir. Kesitte daha fazla lif bulundurduğu için ince liflerden elde edilen iplikler daha mukavemetli olmaktadır. 2008・de Bodros ve Baley  ise ortalama ısırgan (Urtica dioica) lif çapı 19,9 μm (±4.4) olduğunu bildirmiştir.

 

LİFİN MUKAVEMETİ-UZAMA DAVRANIŞI

 

G. Huang Urtica cannabina L. ısırgan otu lifinin kopma mukavemeti, kopma uzaması ve başlangıç modülü değerleri ölçmüştür. Isırgan otu lifinin kopma mukavemeti kenevirden büyüktür ancak rami ve ketende küçüktür. Bu değer ısırgan otunun tekstil lifi olarak kullanılması için bir sorun teşkil etmemektedir.

 

 

 

 

Tekstil liflerinin konforuyla ilgili en önemli özelliklerden biri de lifin modülüdür. Yüksek modüle sahip bir lif giyildiği zaman çok rahatsızlık veren ve insan derisini dalayan (iğne gibi batan) bir etki gösterebilir.

 

Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, ısırgan otu lifinin (Urtica cannabina L) başlangıç modülü rami ve kenevirin başlangıç modüllerine göre daha düşük olduğundan dolayı biraz daha yumuşak ve konforlu olarak nitelendirilebilir. Fakat tabloda değerlendirilen dört liften en yumuşak ve konforlu olanı keten lifidir. Bu yüzden ısırgan lifinin başlangıç modülü düşürülmeye çalışılmalıdır. Bu sayede ısırgan lifinin tutumunu ve konfor özelliklerini geliştirirken insan derisini dalama etkisinin de azaltılması sağlana bilinir.

 

Bitkisel liflerin mukavemet-uzama davranışları temel olarak selüloz kompozisyonuna ve mikrofibrillerin oryantasyonlarına bağlıdır. Ketendeki mikrofibrillerin lif eksenine 10° açıyla sarılmışlardır. Rami liflerinin fibril açısının ise 3° olduğu tahminleşmiştir. Isırgan otu ve rami aynı ailenin üyesidir. Bu nedenden dolayı ısırgan otu lifi iyi ve yeterli bir kopma mukavemeti değeri göstermektedir. Isırgan liflerinin gerilme/uzama eğrisinde göstermiş olduğu lineer yapı, lifteki mikrofibrillerin oryantasyonunun lif eksenine küçük bir eğiklik açısı yapması ile açıklanabilmektedir.

 

Ayrıca yapılan çalışmalar lif çapı arttıkça kopma mukavemetinin ve Young modülünün azaldığını göstermiştir.  Elde edilen değerler geniş bir alana dağılmıştır. Mekanik özelliklerdeki bu dağılım bitkisel lifler için kaçınılmazdır .

 

LİFİN NEM TUTMA KAPASİTESİ

 

Bir lifin nem emiciliği ve su buharlaştırma kabiliyeti nihai ürünün konforunu etkileyen başlıca faktörlerdendir. Huang tarafından Urtica cannabina L lifinin nem tutma kabiliyeti ve suyun buharlaşması araştırılmıştır. Bir grup lif birbirleriyle paralel olacak şekilde düzenlenmiş ve demet halinde bağlanmıştır. Demetin bir ucunu düzgün hale getirmek için makasla veya bıçakla kesilmiştir. Demetin kesilen ucu suyun yüzeyi ile temas edecek şekilde bırakılmıştır. Su kapilar etkiyle lifler tarafından yukarıya doğru hareket edip lifleri ıslatmaya başlamıştır. Belirli zamanlarda suyun kat ettiği mesafe mm olarak ölçülmüştür. Aynı test karşılaştırma olanağını sağlamak için benzer 5 lif için de uygulanmıştır. Sonuçlar aşağıdaki tabloda görülmektedir.

 

 

 

 

 

Yukarıdaki tablodan ısırgan otu lifinin diğer liflere nazaran daha iyi nem iletkenliğine sahip olduğunu görebiliriz. 25 dakika sonra ısırgan otu lifinde su 49 mm yol almışken, mesela pamukta su sadece 34 mm yol almıştır. Bu lifin yapısıyla ilişkilendirilebilir. Pamuk, Urtica cannabina L lifi ve diğer üç sak lifinin moleküler yapıları birbirlerine kısmen benzerdir fakat su emme yetenekleri farklıdır. Bu farklılık lifin yapısındaki farklılıktan kaynaklanmaktadır. Isırgan otunun lifli yapısının paketlenmiş bir yapıda olması nedeniyle suyun yayılma hızı çok fazladır. Mikroskop altında Urtica cannabina L lifi incelendiğinde lif yüzeyinde derin olukların (oyuklar) olduğu fark edilmiştir. Bu olukların bazıları lümenle bağlantılıdır ve bu yüzden yüzey alanı artırmaktadır. Lifte suyun temas edebileceği yüzey alanının daha büyük olması, lifin nem absorblama kabiliyetinde artış sağlamasına yol açmaktadır.

 

Tekstil mamulündeki suyun buharlaşma yeteneğinin ölçümü ise aşağıdaki metotla yapılmaktadır:

 

Lifler 24 saat boyunca suda ıslatılmaktadır. Fazla su çamaşır makinesinde santrifüj etkisiyle 1 dakika işlem görülerek uzaklaştırılmaktadır. Daha sonra örnekler oda sıcaklığında kurutulmakta ve her 30 dakikada bir ağırlıkları ölçülmektedir. Su buharlaşma oranı aşağıdaki formül ile hesaplanmaktadır.

 

Su buharlaşma oranı = [(W1-W2) / W1] x 100

 

W1’in değeri ıslatma işlemi sonrası çamaşır makinesinde santrifüjlüme yapıldıktan sonraki tekstil ürününün ağırlığıdır. W2 ise buharlaşma periyodundan sonraki ağırlığıdır. Karşılaştırma yapabilmek için diğer 5 lifte değerlendirilmeye alınmıştır.

 

ISIRGAN LİFİNİN TANINMASI VE SAK LİFLERİNİN BİRBİRİNDEN AYIRT EDİLMESİ

 

Doğal tekstil liflerinin tanınması ve ayırt edilmesi hem arkeolojik hem de kriminolojik (tekstil ticaretinde oluşabilecek dolandırıcılık vakaları için) olarak önemli bir iştir . Yün, ipek ve pamuk lifleri sak liflerinden (keten, ısırgan, rami, kenevir ve jüt) kolayca ayırt edilebilir. Fakat sak liflerini kendi içlerinde ayırt edebilmek çok kolay değildir. Lif yüzeyi karakteristikleri, kimyasal yapı analizi ve enine kesit büyüklüğü ve enine kesit şekline dayanan metodlar şüpheleri ortadan kaldırmaya yetmemektedir. Jüt haricindeki diğer sak liflerinin kimyasal yapıları birbirlerine benzemektedir. Jüt lifi diğerlerine göre daha fazla lignin içermektedir. Lignin kimyasal testlerle ve raman spektroskopisi ile de teşhis edilebilmektedir.

 

Keten, ısırgan, rami, jüt ve kenevirin yüzey karakteristikleri de benzerdir. Aşağıda keten, ısırgan ve kenevir liflerinin yüzey karakteristikleri görülmektedir.

 

 

 

 

 

Üç lifte de boğumsu düğüm görünümündeki yumrular oklarla şekilde gösterilmiştir. Liflerin yüzey karakteristikleri birbirlerine çok benzediğinden ayırt edilmeleri zorlaşmaktadır. Sak liflerinin enine kesit büyüklükleri de benzer olduğu için sak liflerini ayırt etme yöntemi olarak kullanılamamaktadır. Şimdiler de enine kesit şekli ile sak liflerinin ayırt edilmesi en yaygın yol olmasına rağmen, bireysel türler arasında büyük sapmalar ve çeşitlilikler olduğu için bu yöntemde tamamıyla şüpheleri ortadan kaldırabilecek bir yöntem değildir. Keten, kenevir ve jüt liflerinin hepsi tipik olarak yuvarlatılmış poligonal şeklinde ve dar, yuvarlak ya da oval bir lümene sahiptir. Isırgan ve rami lifleri çoğunlukla uzatılmış şerit formu şekilleriyle birlikte daha geniş bir lümene sahiptir.

 

Muller ve çalışma arkadaşları  arkeolojik keten, rami, pamuk ve yün örneklerini açık bir biçimde teşhis etmek ve birbirlerinden ayırt edebilmek için X-ışını mikrodifraksiyon yöntemini kullanmıştır. Fakat bu yöntem sinkrotron kullanıma gereksinim duyduğu için sadece birkaç seçilmiş örneğe aplike edilebilmiştir. Yani bu yöntem halı hazırda bulunan rahatlıkla kullanılabilen ve ulaşılabilen bir yöntem değildir.

 

Bergfjord ve Holst  keten, ısırgan, rami, kenevir ve jüt örneklerini kullandıkları yöntem ile başarıyla ayırt edebildiklerini belirtmişlerdir. Buldukları yöntem polarize ışık mikroskopu ile fibriler oryantasyonu ölçmeye ve liflerle ilişkili olan kalsiyum oksalat kristallerinin (CaC2O4) varlığını saptamaya dayanmaktadır. Sadece küçük miktarlarda lif malzemelerinin ayırt etmek için yeterli olması bu yöntemin en büyük avantajı olduğu belirtilmiştir.

 

Aşağıdaki tabloda  sak liflerinin birbirlerinden ayırt edilmelerini sağlayan bazı özellikler toplu halde görülmektedir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kompakt iplikçilik sistemi modifiye edilmiş bir ring iplikçilik sistemidir. Klasik ring iplik makinelerinde iplik üretirken oluşan eğirme üçgeninin dış kısmındaki lifler ya ipliğe dahil olmayıp uçuntu halinde uzaklaşmakta yada yetersiz bir şekilde ipliğe dahil olmaktadır.Bu lifler, ipliğe yeterli bir şekilde tutunamadığından, mukavemete katkıları sınırlıdır.Kompakt iplikçilik sisteminde ise, lifler ana çekimden sonra aerodinamik olarak kompakt hale gelirler.Böylece lifler birbirlerine yakın olarak durabilmekte ve eğirme üçgenine taşınan lif kütlesi yoğunlaştırılmış olmaktadır.Bu durum karşısında bütün lifler eğirme üçgenine katılmakta ve iplik yapısına tamamen entegre olarak daha iyi iplik formasyonu sağlanabilmektedir.Kompakt eğirme sistemi, çekim aparatından çıkan elyaf bandını azaltıp daraltması ve eğirme üçgenini ortadan kaldırması sayesinde iplik kalitesini yükseltmektedir.Kompakt iplikçilikte, ipliği oluşturan liflerin büyük bir çoğunluğu iplik yapısı içerisine daha iyi katıldığından, konvansiyonel ring ipliği ile karşılaştırıldığında daha az tüylü, daha düzgün yüzeyli, daha mukavemetli, uzama oranı daha yüksek ve daha sıkı iplik yapısı ortaya çıkmaktadır.

  

Kompakt İplikçilik Prensibi;   

Ring iplik makinesindeki çekim bölgesi çıkışında; lif topluluğunun yoğunlaştırılması ve dolayısıyla eğirme üçgeninin çok küçültülmesine, neredeyse tamamen yok edilmesine dayanmaktadır.

 

 

 

Eğirme Üçgeni;  

Ring iplik makinelerindeki eğirme geometrisine ait parametrelerden biri olan eğirme üçgeni, çekim sisteminin çıkış kıstırma hattı (K-L) ile ipliğin büküm almış olan ucu (S) arasındaki bölge olarak tanımlanmaktadır.Eğirme üçgeni, hem iplik kopuşlarını hem de iplik yapısını etkilemektedir.( Yukarıdaki şekilde görülmektedir).Liflerin yoğunlaştırılması sayesinde çekim sistemi çıkışında eğirme üçgeni olmadan iplik çekilebilmekte ve bu sayede lifler birbirine daha sıkı ve paralel biçimde bağlanabilmektedir.Eğirme üçgeninin iplik yapısına uçuntu, tüylülük ve mukavemet üzerinde olumsuz etkileri vardır. Araştırmalar sonucunda, eğirme üçgeninin ortadan kaldırılması veya minimize edilmesi ile bazı fiziksel iplik özelliklerinde olumlu gelişmeler olacağı, eğirme üçgeni oluşumunun engellenmesi ile ipliğin dış kısmındaki liflerin dahi daha az gerilerek iplik yapısına katılacağı ve bu sayede mukavemette artış olurken, tüylülük değerinde azalmalar olacağı saptanmıştır. Yüksek tüylülük, dokuma ve örme gibi proseslerde iplik kopuşlarına ve uçuntulara sebep olduğundan çoğunlukla istenmeyen bir özelliktir.

  

KOMPAKT İPLİK ÖZELLİKLERİ  

• Kompakt iplikler konvansiyonel ring ipliği ile karşılaştırıldığında; daha az tüylü, daha düzgün yüzeyli, daha mukavemetli, uzama oranı daha yüksek, daha sıkı iplik yapısına sahip olduğu ortaya çıkmıştır.
• Kompakt ipliklerin mukavemet ve uzama (%) değerleri konvansiyonel ring ipliklere göre ortalama %10- %15 daha fazladır.
• Kompakt ipliklerde, lifler düzgün yerleştiği için iplik düzgünsüzlüğü azdır. İplikler daha düzgündür.
• İplik hataları (ince ve kalın yer, neps) daha azdır. İplik tüylülüğünde de kompakt eğirme ile birlikte azalmalar görülmüştür. Kompakt ipliklerde 3mm’den uzun olan tüyler %65-%100 arası daha azdır.
• Kompakt ipliklerin aşınma dayanımları daha yüksektir.
• Ayrıca, kompakt ipliklerde yaklaşık %15-20 daha az büküm vererek konvansiyonel ring ipliğiyle aynı mukavemet değeri yakalanabilmektedir. Daha az büküm verilerek aynı mukavemet değerinin elde edilebildiğinden daha yüksek üretim değerlerine ulaşılabilir.
• Bobinleme işlemlerinde ipliğin mukavemet ve uzama değerlerinde önemli değişmeler olmamaktadır.
• Ancak iplik tüylülüğü ve neps değerlerinde artışlar görülmektedir.
• Bunun sebebi de özellikle ipliğin dış yüzeyindeki liflerin iplik yapısına sıkı bir şekilde tutunmamasıdır.
• Bu gevşek lifler bobinleme işlemi esnasında iplik yüzeyinden kalkarak veya kayarak ilave bir tüylülük ve neps oluşumuna sebep olmaktadırlar.
• Bu durum kompakt ipliklerde liflerin birbirine sıkı ve düzgün bir biçimde bağlanmasından dolayı azalmaktadır.
• Bobinleme işlemi sonrasında, ring ipliklerdeki gibi kompakt ipliklerdeki iplik tüylülüğü de belirgin olarak artmaktadır.
• Tüylülükteki artış miktarı, iplik yüzeyinin pürüzsüz olmasından dolayı kompakt ipliklerde daha fazla olabilmektedir.
• Ancak, bobinleme öncesinde de bobinleme sonrasında da kompakt ipliklerin tüylülüğü konvansiyonel ring ipliklere göre daha düşük olmaktadır.
• Kompakt ipliklerde, iplik yapısını oluşturan liflerin birbirlerine sıkı ve düzgün bir şekilde bağlanmaktadır.
• Bu sayede sağlanan yüksek lif sıyrılma direnci, yüksek aşınma dayanımı ve düşük tüylülük gibi özellikler, kompakt ipliklerin dokuma hazırlık ve dokuma işlemlerinde yüksek performans göstermelerini ve bu işlemlerde maliyet avantajı sağlamalarına imkân vermektedir.
• Çözgü çözme ve haşıllama işlemleri dokuma öncesinde dokumaya hazırlık olarak yapılan işlemlerdir.
• Çözgü çözme işleminde, ipliğe çeşitli kuvvetler etki etmektedir.
• İplik meydana gelen kuvvetlerin oluşturduğu gerginliklere dayanamadığında kopmaktadır.
• Bir ipliğin mukavemeti yüksek olduğunda, bu ipliğin çözgü çözmedeki ve dokuma işlemlerindeki performansı da artmaktadır.
• Ring ipliklere kıyasla daha az büküm değerlerinde bile kompakt ipliklerin mukavemeti ring ipliğinkine nazaran yüksek olduğundan dolayı, çözgü çözme işlemi sırasında daha az iplik kopuşu meydana gelmektedir.
• Kısa stapelli iplikler, kısa ve uzun tüylere sahiptir.
• Bu iplikler dokuma işleminde çözgü olarak kullanıldığında, dokuma işleminden önce mutlaka haşıllanması gerekmektedir.
• Aksi takdirde, iplikteki tüyler özellikle de uzun tüyler dokuma işlemi sırasında ağızlık açma işleminde ipliklerin birbirlerine düğümlenerek tezgâhta çözgü kopuşlarına sebep olmaktadır. Haşıllama işlemi, oldukça pahalı bir prosestir.
• Kompakt ipliklerde uzun tüyler neredeyse bulunmadığı için haşıllamada çözgü ipliklerinin birbirine yapışma eğilimi azalmaktadır.
• Kompakt iplikler, daha düşük büküm seviyelerinde eğrilebilirler.
• Bunun için ipliklerin absorbsiyon gücü artmakta ve üniform bir haşıllama işlemi gerçekleştirilebilmektedir.
• Kompakt ipliklerin tüylülük değerlerinin düşük olması ve mukavemetlerinin yüksek olması sebebiyle çözgü çekilmesi sırasında iplik kopuşlarında %30’ a varan bir kopuş azalması olmaktadır. İplik kopuşlarının azalmasıyla randıman artmakta ve kopan çözgüleri bağlamak için daha az personele ihtiyaç duyulmaktadır. 

Kompakt ipliklerle çalışılırken, belli bir çözgü hazırlık veya dokuma performansı için haşıl oranı, aynı özellikteki ring ipliklerle çalışılan duruma kıyasla kullanılan haşıl miktarından %50’ ye varan oranında daha az kullanılarak ring ipliklerden daha iyi çalışma performansı sağlamaktadır. 

• Böylece haşıl maddesi tasarrufu sağlanmaktadır.
• Haşıl derecesinin ne kadar düşürülebileceği, kullanılan ipliğin, dokuma konstrüksiyonunun ve dokuma makinesinin özelliklerine bağlı olarak değişmektedir. İstenilen çalışma performansı ve haşıllama maliyeti arasında bir optimizasyonun yapılması gereklidir.
• Haşıllama derecesindeki azalma, haşıl maliyeti ve haşıl sökme işlemi açısından da bir avantajdır. Haşıl sökme işleminde özellikle atık su arıtma maliyetlerindeki azalmadan kaynaklanan bir avantaj vardır.
• Ring ipliklere kullanılan haşıl derecesine göre %20 daha düşük haşıl derecesi uygulanarak hazırlanan çözgülerle yapılan araştırmada, kompakt ipliklerin kullanımıyla çözgü hazırlama işleminde gerçekleşen kopuşlarda %29, dokuma işlemlerindeki çözgü kopuşlarında %43, atkı kopuşlarında ise %33 oranlarında azalmalar olduğu görülmüştür.
• İplik yapısının özelliklerinden dolayı haşıllama işleminde önemli maliyet avantajı sağlayan kompakt iplikler, konvansiyonel ring ipliklere göre daha yüksek ve üniform olan iplik mukavemet değerleri ve önemli miktarda düşük olan tüylülük değerleriyle, dokuma makinesinin çalışma performansı oldukça iyileştirmektedir.
• Dokuma hazırlık ve dokuma işlemlerinde önemli derecede ekonomiklik sağlayan kompakt iplikler, elde edilen kumaş özellikleri açısından da çeşitli avantajlar sağlamakta ve yeni dokuma kalitelerinin yaratılması için olanak sağlamaktadırlar.
• Aynı büküm ve iplik numarası özelliklerindeki ring ipliklere göre, kompakt ipliklerden elde edilen kumaşlar, daha net bir dokuma yapısı, daha yüksek kumaş kopma ve yırtılma değerleri, daha düşük boncuklanma eğilimi, daha yüksek aşınma direnci ve daha yüksek parlaklık gibi özelliklere sahiptir.
• Kompakt ipliklerden elde edilmiş dokuma kumaşların,iplik tüylülüğünün az olmasından dolayı örtücülüklerinin biraz düşük olması ve yine aynı sebepten iplikteki hataların dokuma yapısında daha kolay görülmesi gibi dezavantajları vardır.
• Bu dezavantajların, uygun kumaş parametrelerinin seçimi ve bitim işlemleri sayesinde giderilmesi mümkündür.
• Kesikli liflerden elde edilen konvansiyonel iplikler, belli kumaş kaliteleri için gazeleme işleminden geçirilirler.
• Gazeleme sırasında yanan tüylerin oluşturduğu isli tozun iplikle birlikte bobine sarılması problemlere yol açmaktadır.
• Bu yüzden gazelenmiş iplik bobinlerinin tekrar bir aktarma işlemine tabi tutulması gerekmektedir. Gazeleme işlemi maliyetli ve zahmetli bir işlemdir. Ayrıca, gazeleme işlemi sırasında % 6-10 arasında hammadde yanarak kaybolmaktadır.
• Kompakt iplikler çok düşük olan tüylülükleri sayesinde gazeleme işlemine ihtiyaç göstermeksizin dokuma ve örme işlemlerinde kullanılabilmektedirler.
• Eğer çok özel kumaşlar için, çok düşük tüylülük seviyesi isteniyorsa, kompakt ipliklerin ring ipliklerle hiç mümkün olamayan hızlarda, dolayısıyla çok ekonomik olarak gazelenmesi yapılabilir.
• Yapılan bir çalışmada, 900 m/dak’lık hızla gazelenen kompakt ipliklerin 600 m/dak’lık hızla gazelenen ring ipliklerinden çok daha düşük tüylülük seviyesine sahip olduğu belirtilmektedir. 

Kompakt ipliklerin ring ipliklere kıyasla daha düzgün iplik yapısı, daha düşük tüylülük ve daha yüksek mukavemet özellikleri çözgü çözme ve haşıllama işlemlerinde olduğu gibi dokuma işleminde de çeşitli olumlu iyileşmeler sağlar.  

• Dokuma işleminde kompakt ipliklerin kullanılması durumunda iplik kopuşu dolayısıyla da tezgâh duruşu ring ipliklere kıyasla daha az meydana gelmektedir. Kompakt ipliklerin bu avantajı, farklı haşıllama dereceleri ve büküm değerlerinde de devam etmektedir.
• Çözgü ipliği kopuşlarında yaklaşık olarak %50, atkı ipliği kopuşlarında ise %30 azalma tespit edilmiştir. Bu durumda tezgâh randımanı artığı gibi kumaştaki dokuma hatalarının sayısı da azalmaktadır.
• Kompakt ipliklerden elde edilen dokuma kumaşlar; özellikle buruşmazlık apresi gibi, uygulandığı kumaşta mukavemet düşüşüne sebep olan terbiye işlemlerinde, azalan kumaş mukavemetini telafi edebilirler.
• Fakat aynı işlem konvansiyonel ring ipliklerinden mamul kumaşlarda önemli sorunlara yol açmaktadır.
• Dokuma sırasında meydana gelen uçuntu miktarı kompakt ipliklerle çalışılırken daha az olmaktadır.
• Havlu ve battaniye dokumacılığında daha az aşınma ve lif telefi olması sağlanır.
• Daha iyi mukavemet ve aşınma dayanımı sayesinde kompakt ipliklerde, dokuma işlemi sırasında çözgüde % 50’ye atkıda ise %30’a varan iplik kopuşu azalmaları dikkat çekmektedir. Böylece dokuma randımanı dolayısıyla üretim artarken, dokuma maliyeti ise önemli ölçüde azalmaktadır.
• Dokumada kompakt ipliklerin kullanılması durumunda atkı atımı sırasında meydana gelen çözgü kopuşları farklı tezgâh tipleri açısından incelendiğinde, iplik kopuşlarında azalma tespit edilmiştir.
• Kompakt iplikler atkıda kullanıldığında, 100.000 atkı atımında rapierli dokuma makinelerinde %33, hava jetli makinelerde ise %45 daha az kopuş olduğu saptanmıştır.
• Hava jetli dokuma makinelerinde konvansiyonel ring ipliği kullanıldığında 500-600 metre/dakikalık atkı atımı yapılırken, kompakt ipliklerde 700- 800 metre/dakikaya kadar çıkılabilmektedir. Ayrıca, dokuma işleminde katlı iplik yerine daha ucuz tek katlı kompakt iplik kullanılabilmektedir.
• Ayrıca dokuma işleminde kompakt çözgü ipliklerinin birbirine dolaşma eğiliminin daha düşük olduğu gözlenmiştir.  

Kompakt ipliklerle dokunan kumaşlar 

kompakt iplik yapısının daha düzgün olmasından dolayı daha düzgün yüzeye sahiptir. İplik mukavemeti kumaş mukavemetini de doğrudan etkilediğinden kompakt ipliklerden yapılan dokuma kumaşların mukavemet değerleri daha yüksek ve aşınma dayanımları daha iyidir. Ayrıca kompakt ipliklerden yapılan dokuma kumaşların parlaklığı da fazladır. Kompakt ipliklerin düşük tüylülük özelliği dokunan kumaşların boncuklaşma eğilimlerinin de düşük olmasını sağlamaktadır. Kompakt ipliklerin tüylülüğünün düşük olmasından dolayı bu ipliklerden elde edilen ipliklerin örtücülükleri düşük olmaktadır. Dolayısıyla kumaştaki hatalar da daha kolay bir şekilde fark edilebilmektedir. Ancak, uygun sıklık, iplik numarası gibi kumaş parametreleri ve bitim işlemleri seçilerek bu durumun giderilmesi mümkündür.  

• Kompakt ipliklerden elde edilen kumaşlar, düşük tüylülük değerleri sayesinde baskı desenlerinde belirgin ve keskin hatlar gösterirler.
• Ayrıca baskı işlemi esnasında, kompakt ipliklerden elde edilen kumaşların daha düşük miktarda uçuntu oluşturması nedeniyle, baskı şablonlarında tıkanma meydana gelmez.
• Boyama işlemlerinde, kompakt ipliklerden mamul kumaşlar, ring ipliklerden mamul olanlara göre, aynı boyarmadde konsantrasyonu ile boyandıklarında daha dolgun bir renge sahip görünürler.
• Kompakt ipliklerden dokunmuş kumaşlara yapılan baskı ve boyamalar sonucunda oldukça parlak renkler elde edilmekte, tüylülüğün az olmasından dolayı baskı da kontürler daha net olmaktadır.
• Dokuma randımanını, dokuma kumaş kalitesini, dokuma kumaşın yapısal ve performans özelliklerini önemli ölçüde etkileyen iplik özellikleri, dokumada kullanılacak ipliğin seçiminin ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.   

 

Yapılan bilimsel araştırmalara dayanarak; dokumada kompakt iplik kullanımı ile; 

Daha mukavemetli iplikler kullanıldığından;  

• *Çözgüde haşıl maliyeti ve haşıl sökme maliyeti azaltılacak,
• *Haşıl sökme işleminde özellikle atık su arıtma maliyetlerindeki azalmadan kaynaklanman bir avantaj sağlanacak,
• *İplik uzamasının yüksek olmasından dolayı çözgüye etki eden gerilimlere karşı direnç artacak,
• *İplik kopuşları azalacak,
• *Dokunan kumaşların aşınma dayanımı ve mukavemetleri artacak,

   

İplik kopuşlarının azalması ile;  

• *Daha yüksek üretim değerlerine çıkılabilecek,
• *İplik bağlamadan gereksinimi azalarak işçi sayısı azaltılabilecek,
• *Dokuma kumaş hataları azalacak,
• *Makine duruşları azalacak,
• *Daha kaliteli kumaş üretilebilecek,
• *Maliyet azalacak,

  

Kompakt ipliklerin tüylülük özelliğinin az olmasından dolayı;  

Gazeleme işlemine gerek duyulmayacak, 

Uçuntu az olduğundan iplik kopuşları azalacak, 

Kumaş yüzeyi daha düzgün ve parlak görünecek, 

Baskılar daha düzgün ve net yapılabilecek, 

Çözgü ipliklerinin birbirine dolaşması azalacakDokunan kumaşların boncuklaşma eğilimleri düşük olacaktır.

 

 

 

 

 

 

 

Tekstil endüstrisi çok sayıda birbirini izleyen işlemden oluşur. Bir işlem sonucu elde edilen mamul bir sonraki işlemde ham madde olarak kullanılır.

Kısa Ştapel İplik Teknolojisi (pamuklu)  

Penye iplik prosesleri     Karde iplik prosesleri    Open-end iplik prosesleri      

Harman-hallaç                  Harman-hallaç                   Harman-hallaç

Taraklama                         Taraklama                          Taraklama

Tarama hazırlık                 Cer (1)                              Cer (çekim)

Tarama (penye)                Cer (2)                             Open-end iplik eğirme

Cer (çekim)                        Fitil

Fitil                                     İplik eğirme

İplik eğirme

Uzun Ştapel İplik Teknolojisi (yünlü)

Kamgarn iplik       Yarı kamgarn iplik                 Ştrayhgarn iplik

Ayırma                        Ayırma                                   Ayırma

Açma                          Açma                                      Açma

Yıkama                       Yıkama                                   Yıkama

Harman hallaç            Harman-hallaç                     Harman-hallaç

Taraklama                  Taraklama                             Taraklama

Tarama                       Çekim                                    İplik eğirme

Çekim                          Fitil                                       Bobinleme

Lisaj                            İplik eğirme                                

Fitil                             Bobinleme

İplik eğirme

Bobinleme   

 

Filament İplik ve Tekstüre Teknolojisi (yapay lif)   

a) Hammadde

b) Polimerizasyon

c) Lif çekimi

d) Oryantasyon

e) Bitim (finish) işlemleri

f) Krimp ve kesim

g) Tekstüre işlemleri  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Harman Hallaç ve İplik Hazırlama Makineleri

Tekstil isletmelerinde harman hallaç dairesi; açma, temizleme, toz giderme, karıstırma ve tarağa düzgün bir şekilde materyal besleme amacına yönelik birbirine bağlı makinelerden oluşmaktadır.

 

 

 

    

UNIfloc A 11 otomatik balya açıcı

Her bir tarafında yerleştirilmiş 130 balyalık dört balya grubunu isleyebilmektedir. Hareketli şasi üzerindeki döner yolucu kafa, balya kenarlarını yoklayan opsiyonel bir donanıma sahiptir ve böylece istenilen şekilde bir yolma işlemi gerçekleştirilebilmektedir. 

 

UNIclean B12 ön temizleme makinesi 

Rieter tarafından geliştirilmiş temizleme işleminin entegre ( Bütünleşmiş ) bir parçası olup, A 11 balya açıcıdan sonra etkin bir toz çıkarma ve temizleme makinası olarak görev yapmaktadır.

 

UNImix B 70 karıstırıcı 

Balyalar optimum bir şekilde dizilmemiş olsalar bile, homojen bir karışım sağlayabilmektedir. Balya yolma sırasındaki herhangi bir sorun, sonraki işlemlerde herhangi bir etkiye sebep olmadan bu karıştırma işlemi ile önlenebilmektedir. 

 

Uniflex B 60 ince temizleme ve toz çıkarma makinesi 

Pamuğun daha hassas bir biçimde temizlenmesini ve temizlenme esnasında tozların uzaklaştırılmasını sağlamaktadır. 

 

 

 

 

Tarak Makinası 

Balyalar halindeki kesikli elyaf; iplik oluşumu için ilk basamak olan harman hallaç aşamasında, yapısındaki kaba kirlerden arındırılmak amacıyla açılmakta ve karıştırılmaktadır. Bu aşamada yapıdaki yabancı maddeler kısmen uzaklaştırılmakta ve lifler paralel hale getirilerek vatka adı verilen tabaka seklini almaktadır. Modern tarak makinelerinde hammadde, tarak makinesinin haznesine bir boru kanalı vasıtasıyla beslenmektedir. Düzgün bir şekilde sıkıştırılmış elyaf yapısındaki küçük boyuttaki yabancı maddelerin ve kısa liflerin uzaklaştırılması ve paralelliğin arttırılması amacıyla, tarak makinelerinde tek lif haline gelinceye kadar açılıp, belli numaradaki tarak şeridi haline dönüştürülmektedir.

Eski tip taraklarda brizör, besleme yönünün tersi yönünde dönmekte iken, karde hattında kullanılan Rieter C-50 ve penye hattında kullanılan Rieter C-60 tarakları brizörün dönüş yönünde dönen besleme düzeneği ile donatılmıştır.   

 

 

 

 

Penye Hazırlık ve Penye Makinası 

İplikçilikte tarama (Penyeleme) işlemi hammadde içerisindeki hem kısa lif hem de yabancı maddeleri önemli oranda ayıran tek işlem kademesidir. Tarama (Penyeleme) işleminden geçtikten sonra üretilen ipliklerin, kısa elyaf oranının azalması ve lifler arası paralelliğin artmasından dolayı düzgünlük ve mukavemet değerleri artmakta, elyaftaki safsızlıkların ve nepsin büyük oranda giderilmesinden ötürü de yumuşaklık ve görünüm gibi özellikleri iyileşmektedir.

Penye iplikçiliğinde proses akısı, tarak makinesine kadar karde hattıyla benzer seyretmektedir. Ancak penye iplikçiliğinde, tarak ve fitil makineleri arasında penye makineleri bulunmaktadır. Penye prosesi genel olarak iki basamaktan oluşmaktadır;  

 

1- Penye Hazırlık 

2- Penye Makinesi

  

Şerit katlama makinesi taraktan sonra “ön cer makinesi” diye adlandırılan makineden şerit formunda aldığı hammaddeyi penyözde (penye makinesi) kullanılacak vatka formuna dönüştürmektedir. Şerit katlama makinesinde çekime giren cer şeritleri tülbent haline getirilir ve ardından silindirik formdaki bir kovana vatka olarak sarılmaktadır.

 

 

 

 

 

Cer Makinası ve Çekme İşlemi 

Cer makinelerinde bulunan çekim sistemi yardımı ile şerit halindeki lifler inceltilip, paralelleştirilerek tarak şeridine göre daha düzgün yapıda olan cer şeritleri elde edilmektedir.

 

 

  

Fitil Makinası 

 

 

 

 

Fitil işleminde; şerit halindeki lifler, daha çok oranda çekim uygulanarak inceltilir ve kopuşları önlemek için büküm verilerek fitil sekline dönüştürülür. Bu durumdaki elyafa eğirme sistemlerinde daha yüksek oranda çekim uygulanır ve esas büküm verilerek istenen numarada iplik elde edilir.

 

 

 

 

   

İplik Eğirme Sistemleri 

İplik; bükümlü veya bükümsüz, nispeten küçük kesitli liflerin bir arada tutulmasıyla oluşan, eğirme işlemi sonucu meydana gelen, uzun metrajda tekstil ürünüdür. Dokuma ve örme kumaşların hammaddesini oluşturan iplik, dikiş ipliği gibi nihai ürün olarak da kullanılabilmektedir. Temel olarak hammaddenin kesikli veya kesiksiz elyaftan olmasına göre iplik üretim yöntemi farklılık göstermektedir.  

1-Ring İplik Eğirme Sistemi 

Ring iplik makinesi, elyaftan-iplik üretim sonucunda prosesin son makinesidir ve bundan dolayı ipliğin kalitesi açısından önemli bir prosestir. Bir ring iplik makinesinin görevlerini üç kısımda toplamak mümkündür;

1-Gelen fitili çekimle gerekli inceliğe kadar inceltmek, 

2-Nihai iplik numarasını verecek sekilde büküp, ipliğin mukavemet kazanmasını sağlamak, 

3-Oluşan ipliği kolay taşınabilmesi ve saklanabilmesi için sarmaktır.

 

 

 

 

Bu sistemde iplik, belirli bir inceliğe kadar getirilip, çıkış silindirlerini terk ettikten sonra, dönen bir iğ yardımıyla büküm almakta ve bilezik etrafında dönebilen bir kopçadan geçip, dönmekte olan masuraya sarılmaktadır. Burada ana iplik eğirme elemanı iğdir. Fitil aynı anda inceltilerek bükülüp masuralara sarıldığı için kontinü bir sistemdir. Büküm ve sarım birlikte yapılmaktadır. 

 

2-Open-End Rotor Eğirme Sistemi  

Açık-uç elyaf besleme prensibine dayanan bu eğirme sisteminde, tek tek açılmış elyaflar iplik oluşturmak üzere büküm yoluyla açık iplik ucuna bağlanmaktadır. Sistemin esasını, elyaf kütlesinin rotor hareketiyle taşınıp, açık uca aktarılması ve bükümlü iplik yapısının elde edilmesi oluşturmaktadır. Sistem, elyaf açma ünitesi, elyaf iletimi, büküm verme ünitelerinden oluşmuştur.

 

 

 

 

Şerit formundan beslenen elyaflar, besleme silindirleriyle kontrollü olarak makineye alınır ve açma ünitesinde garnitürlü açma silindiri vasıtasıyla taranırlar. Elyaflar burada tek tek ayrılmış olarak taşınırlar. Açma ünitesinde açığa çıkan döküntüler, döküntü temizleme kutusuna ayrılırlar. Açma silindiri ile rotor arasında elyafları uygun şekilde yönlendirilen elyaf iletim tüpü vardır. İdealinde iletim tüpü içerisinde belirli miktarda uç uca gelecek sekilde sıralar halinde rotora gitmesi istenen elyaflar, rotor çevre hızının, hava hızından yüksek olmasıyla çekilerek yönlendirilirler. Rotorun dönmesiyle, elyaflar rotor yivinde toplanarak diğer elyaf katmanlarına katılırlar ve sonra ipliğin açık ucuna rotordaki dublaj görmüş elyaflar büküm yoluyla eklenirken,

diğer yandan iplik, çekim düzesinden geçerek çıkış silindirlerinden sonra sarım sistemine gelir ve silindirik veya konik bobinler halinde sarılmaktadır.

 

 

 

 

3-Kompakt İplik Eğirme Sistemi 

Kompakt iplikçilik sistemi modifıye edilmiş bir ring iplikçilik sistemidir. Bu sistemde üretilen ipliklerin tüylülük basta olmak üzere birçok özelliği konvansiyonel ring ipliklerine nazaran daha iyidir. Bu durum, ring iplik makinesinde eğirme üçgeninin minimize edilmesi ile ortaya çıkmıştır. Eğirme üçgeninin sekli ve boyutları iplik yapısını, mukavemetini ve yüzey özelliklerini etkilemektedir. Klasik ring iplik makinelerinde iplik üretirken oluşan eğirme üçgeninin dış kısmındaki lifler ya ipliğe dahil olmayıp uçuntu halinde uzaklaşmakta yada yetersiz bir sekilde ipliğe dahil olmaktadır. Bu liflerin, ipliğe yeterli bir sekilde tutunamadığından, mukavemete katkıları sınırlı olmaktadır. Kompakt iplikçilik sisteminde ise, lifler ana çekimden sonra aerodinamik olarak kompakt hale gelirler. Böylece lifler birbirlerine yakın olarak durabilmekte ve eğirme üçgenine taşınan lif kütlesi yoğunlaştırılmış olmaktadır. Bu durum karsısında bütün lifler eğirme üçgenine katılmakta ve iplik yapısına tamamen entegre olarak daha iyi iplik formasyonu sağlanabilmektedir.  

 

 

 

4-Vortex Hava Jetli İplik Eğirme Sistemi  

Hava jetli iplikçilik sisteminin dayandığı prensip yalancı bükümlü hava jetli tekstüre yönteminden hareketle, ilk olarak 1956 yılında E.I. Du Pont de Nemours tarafından tanıtılmıştır. Resmi olarak ilk defa Du Pont ilk hava jetli eğirme sistemini 1963 yılında bulmustur. Ancak bu tarihlerde sistem %100 kesikli lif iplikçiliğinde ticari olarak basarı sağlayamamıştır. 1971 yılında Du Pont tarafından “Nandal” ticari ismi ile yeni bir demet iplik geliştirmiştir. Burada ipliğin merkezinde bulunan kesikli lifler yüzeyde bulunan kesikli lifler ile demet seklinde sarılmıştır. Bu işlem “Rotofil” olarak tanıtılmış ve patent almıştır.

 

 

 

 

 

 

Rotofil sisteminden sonra bu sistemle çalışan yeni makineler keşfetmiş olsalar da (Toray hava jetli eğirme-AJS 101 ve 102 gibi) sadece Murata’nın ürettiği hava jetli eğirme sistemleri piyasada ticari olarak kabul görmüştür. Murata’nın geliştirdiği MJS 801 (Murata Jet Spinning), ilk olarak 1982 yılında ATME fuarında tanıtılmış ve kendi sınıfında günümüze kadar ticari olarak en fazla basarı sağlamış makine olmuştur.

 

 

 

Yukarıda gösterilen MJS iplik makinesi, üç silindirli bir çekim sistemi ve birbirleriyle ters yönde dönerek girdaplar oluşturan iki hava jeti düzesinden oluşmaktadır. İki düzenin ters dönüsüyle oluşturulan hareket ve yüksek hızla dönen ön çekim silindirinin oluşturduğu hava akımı sayesinde, N1 düzesi ve ön çekim silindiri arasındaki bölgede bir miktar kenar lifi ana lif demetinden ayrılır. Bu ayrılan kenar lifleri, ikinci düzenin (N2) çıkısında iplik yüzeyinde sarım yaparak sargı liflerini oluştururlar. Kısaca, birinci düze sonunda yalancı büküm prensibine göre düze öncesinde almış olduğu bükümü açılan merkez liflerinin üzerine, ikinci düze sayesinde kenar liflerinin daha sıkı bir biçimde sarılması sağlanır. Hava jetli eğirme sistemlerindeki teknolojik gelişmelerle tek düzeli, aynı ve farklı yönlerde

dönen çift düzeli sistemler oluşturulmuş ve iplik mukavemeti açısından farklı yönlerde dönen çift düzeli sistemlerin en uygunu olduğu belirlenmiştir. Ayrıca geliştirilen “MTS 881” model makine ile de çift katlı iplik üretimi gerçekleştirilebilmektedir.

Vorteks eğirme yöntemi hava jetli iplik üretim sisteminin yeni versiyonu veya yalancı büküm yöntemi içerisinde yeni bir gelişim olarak değerlendirilebilmektedir.

 

 

 

 

   

Yukarıda görülen MVS olarak bilinen gösterilen Murata Vorteks eğirme teknolojisi ilk olarak 1997 yılında Osaka Uluslararası Tekstil Makineleri Fuarı’nda tanıtılmıştır. MVS iplik eğirme makinelerinde, 4 silindirli ve apronlu çekim sistemi kullanılmaktadır.

Hammadde cer şeridi formunda makineye beslenmektedir.

 

 

 

 

Son versiyon MJS iplik üretim makinelerinden farklı olarak, bu sistemde yukarıda gösterilen ters yönde dönen iki hava jeti yerine, farklı yapıda tek bir jet kullanılmaktadır.

MVS iplik egirme teknolojisinde kullanılan düzede yapılan değişikliğin temelinde, bükümsüz merkez liflerinin üzerine sarım yapan liflerin sayısının ve sarım uzunluğunun artırılabilmesi fikri yatmaktadır. Çekim sistemi çıkış silindirlerinden çıkan lifler, içinde yüksek hızlı hava girdabının oluşturulduğu düzenin girişinde spiral açıklığa doğru emilir ve böylece açıklıktan sarkan iğne ucuna doğru olan hareketleri sırasında, oldukça sıkı bir yapı oluşturur.

 

 

 

 

 

Bu aşamada lifler hava girdabının oluşturduğu kuvvet ile yalancı büküme maruz kalır. Oluşan büküm yukarıya doğru kayma eğilimindedir. Düze açıklığından sarkan iğne, bükümün yukarıya doğru kaymasını engeller. Böylece bazı liflerin üst kısımları, çekim sistemi çıkış silindirlerinin kıstırma çizgisinden ayrılır ve açık tutulur. Düze açıklığından geçen liflerin üst kısımları hava girdabı nedeni ile açılarak, içi oyuk ig etrafında döndürülür. Dönen bu lifler, oluşan iplik iğ içinden aşağıya doğru hareket ederken, merkez liflerinin etrafını sararak iğin içerisine doğru girer. Üretilen iplik, temizleme ünitesinden geçtikten sonra bobin halinde sarılır.İstenen iplik özelliklerine bağlı olarak, iplik temizleme ünitesinden sonra makine üzerinde parafinleme işleminden de geçirilebilmektedir.

Yukarıdaki şekilde gösterilen, çekim sistemi ön silindirleri arasındaki kıstırma noktası ile iğ tepe noktası arasındaki mesafe “L”, üretilen MVS ipliginin fiziksel karakterini önemli ölçüde etkilemektedir. Bu uzaklığın artırılması merkez lifleri üzerine sarım yapan lif sayısının artması anlamına gelmektedir. Ancak bu mesafe çok artırılacak olursa, makineden atılan telef miktarı da artmaktadır. Bu yüzden mesafe, genellikle kullanılan harmandaki ortalama lif uzunluğundan çok az daha kısa olacak sekilde ayarlanmaktadır.

MVS ipliklerinin yapısı, diğer yalancı büküm iplikçilik sistemi ile üretilmiş ipliklerde olduğu gibi merkezde bükümsüz paralel uzanmış lifler ve bunları saran sargı lifleri olmak üzere iki temel kısımdan oluşmaktadır. Bilinen anlamda bir büküm varlığından söz etmek MVS iplikleri için mümkün değildir.

Murata firması, MVS sistemini ilk kez 1997 yılında kesikli lif iplik üretim sektörüne tanıtmıştır. Firma bu zamana kadar MVS 851, MVS 810 ve MVS 861 adında üç farklı model voteks iplik egirme makinesi gelistirmistir. Çift katlı iplik üretimi için MVS 81T isminde, MVS 810 makinesinin modifiye edilmiş halini de ticari olarak piyasaya çıkarmıştır. Ayrıca, MVS 810 ve MVS 861 makinelerinde, makine üzerine adapte edilen çekirdek iplik besleme tertibatları ile “core-spun” iplikler de üretilebilmektedir. MVS 851, MVS 810 makinelerinde üretim hızları üretilen iplik numarasına bağlı olarak 300-400 m/dk iken, 2003 yılı ITMA (International Exhibition of Textile Machinery) fuarında tanıtılan MVS 861 model ile üretim hızı aralığı 300-450 m/dk’ya yükselmiştir. MVS ipliklerinin elektron mikroskobu altındaki incelenmesinde, merkezde bükümsüz sekilde yer alan çekirdek lifleri ve bunların etrafına sarılı olan sargı liflerinden oluştuğu görülmektedir. MVS ipliklerinin yüksek egirme hızlarına rağmen, üretilen ipliğin karakteristik özellikleri yüksek sargı lif oranından dolayı ring ipliklerine benzemektedir.  

 

 

 

 

 

Yukarıda gösterildiği gibi ring ipliğine kıyasla, MVS ile üretilen iplikler daha düsük tüylü olmaktadır. Bu özelliği sayesinde, oluşturulan giysiler, Aşağıda gösterildiği gibi yıkamaya, boncuklanmaya ve aşınmaya karsı daha dirençli olmaktadır. Aynı zamanda bu ipliklerin yüksek hacimli olmasından, daha çok su emme ve çabuk kuruma özelliği bulunmaktadır.

 

 

 

Bu özelliklere ilave olarak, korteks iplikler ile oluşturulan örme kumaşların, ringe göre yıkamadan sonraki boyut değişimleri ve sertlik değerleri daha az olmakta, yıkamaya karşı yüksek renk haslık değerleri göstermektedir.

 

 

 

 

MVS egirme sistemi, open-end iplik teknolojisinde olduğu gibi, cerden çıkan şeritleri ipliğe çevirmek suretiyle, fitil, ring ve bobin proseslerini ortadan kaldırmaktadır. Ring iplik sistemine kıyasla; MVS egirme sisteminde enerji tüketimi %30, makine için gereken alan %50, gereken işgücü (personel ihtiyacı) ise %56 daha düsük olduğu belirtilmektedir. 

 

Bobinleme işlemi (Sert ve Yumuşak Sarım) 

Bobinleme (bobinaj) işleminde ring ve kompakt iplik makinelerinden gelen yaklaşık 100 gr’lık kops halindeki iplikler, ucuca düğümlenip aktarılarak yaklaşık 2 kg’lık bobinler halinde sarılmaktadır.

 

 

 

 

 

İpliklerin, daha ileriki proseslerdeki dokuma vb. işlemler esnasında kesintisiz ve randımanlı çalışabilmesi için büyük bobinler haline getirilmesi gerekmektedir.

 

 

 

 

Ayrıca bu sayede, iplikteki zayıf yerler giderilerek dokuma ve örme işlemi sırasında kopuşların önüne geçilmiş olunmaktadır. Aynı zamanda kumaş yüzeyinde ortaya çıkabilecek iplik hataları da temizlenerek, kumaş yüzeyinin istenen kalitelide olması sağlanabilmektedir.

 

 

 

 

Boyama işlemleri yapılacak bobinlerin yumuşak sarım prensibine göre belirli yoğunlukta sarılarak boyamaya hazır boyama bobini haline getirilmesi gerekmektedir.

 

 

 

 

 

Tops

Taranmış elyaf bantlarıdır.

Tops/bobin taşıyıcısı

Bobinleri/topsları makinelere taşıyabilmek için kullanılan araçtır.

Taraklama

Elyaf kümesini tek lif haline getirerek sonunda bir tülbent oluşturma işlemidir.

Telef

Üretim gereği veya hatalı üretim sonucu ortaya çıkan malzemedir.

Tülbent

Tarak makinesinde penyör silindiri çıkışındaki lif tabakasıdır.

Tek filament ( monofilament)

Kalınlığı 0,1 mm’den fazla olan tek filament ipliktir (0,1mm’ye kadar monofilament iplik).

Tek filament iplik ( monofilament yarn)

0,1 mm’ye kadar kalınlığa sahip ve tek flamentten oluşmuş flament ipliktir ( 0,1 mm üstü = monofilament).

Tekstil

Elyafın elde edilmesinden tüketicinin istediği özelliklere sahip bir materyal (iplik,dokuma kumaş,örme kumaş ve dokusuz yüzeyler ) haline gelinceye kadar geçirdiği aşamalarla ilgili bir terimdir.

Tekstüre

Düz ve kırışık olan yapay filament ipliklerini doğal liflere benzetebilmek amacıyla kalıcı bir kıvrımlılık kazandırma işlemine tekstüre denir.

Tohum indeksi

100 tohumun gr olarak ağırlığıdır.

Tow

30000 dtex’in üzerinde çok sayıda flamentten oluşmuş flamentler topluluğudur (30000 tex’in altı= multifilament).

Tehlike

İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir.

Telef

İstenmeyen elyaf veya elyaf dışı döküntüdür.

Tip bindirme

Farklı bir malzemenin makineye yüklenmesidir.

Telef malzemesi

Ring makinesinden kopan iplik/elyafın emiş sonucu biriktiği bölgedir.

Tip değişim kartı

Üretilecek yarı mamul veya mamulün üretimi için gerekli olacak çalışma bilgilerini kapsayan yazılı belgedir.

Toz maskesi

Elyaf uçuntularının, solunum yolu hastalıklarına neden olmaması için kullanılır.

Tekstil yüzeyleri

Konfeksiyon üretiminde kullanılan ipliklerden, liflerden veya ipliklerle liflerin kombinasyonlarından üretilen çeşitli yüzeylerdir. Bu yüzeyler Dokuma kumaşlar, Örme kumaşlar ve Dokusuz yüzeylerdir.

Tela

İşlenen kumaşa hacim ve direnç kazandırıp, giysiye verilecek biçime katkıda bulunarak, kumaşa dikim yıkanma, ütülenme gibi karşılaşabileceği işlerlerde destek rolü oynayan, giyside beklenen görünüm, kalite ve etkiyi elde etmek amacıyla farklı usullerle tutturulan ara katmandır.

Teyel

Kumaş üzerine birleştirme için yapılan geçici dikiş işlemidir.

Tıraşlama

Tekstil mamul yüzeyinin, üstündeki fazlalıkların kesilerek alınması ve yüzeyin düzgün hale getirilmesidir.

Tahar

Çözgü ipliklerinin örgü raporuna göre çerçevelerde bulunan gücü tellerinden,çözgü ipliğinin kopması halinde dokuma tezgahını yani makinesini durduran lamellerden ve atılan atkı ipliğini kumaş sathına iten Tarakta bulunan tarak dişlerinden geçirilmesi işlemidir.

Tarak

Çözgü ipliklerinin içinden geçirildiği, kumaşın enini, çözgü sıklığını belirleyen ve atılan her atkı ipliğini konumlandıran aparattır.

Tarak numarası

Pamuklu ve Yünlü sektörde 10 santimetredeki tarak dişi adedi.( İpekli sektörde ise 1 santimetredeki tarak dişi adedi )

Telef

Üretim sırasında açığa çıkan atık ipliği ve döküntüdür.

Tezgah

Dokuma makinesi

Tarak

Çözgülü örme makinesinde ipliklerin örme işlemine düzgün bir şekilde yönlendirilmesini sağlayan makine parçası

Tekstüre

Sentetik ipliklere ısıl ve/ veya mekanik işlemler yoluyla doğal iplik görüntüsü ve özellikleri kazandırma tekniğidir. Bu teknikle kontinü sentetik iplikler kullanım alanlarını genişletecek çok daha hacimli bir yapıya kavuşur.

Trilobe

Filamanlara ışık geçirgenliği ve yansıtma özelliği vermek için gerçekleştirilen üçgen kesittir.

Tuşe

Kumaşın yumuşaklık derecesidir.

Tüp

Kumaşın örüm sonrası kesilmemiş halidir.

Tüylenme dayanımı

Kumaşın, yüzeyinde aşınmadan dolayı tüylenme oluşmasına dayanımıdır.

Tafta

Bir tür sert ipekli kumaştır.

Taban

Halı hav veya yüzeyinin aksine halının arka kısmını meydana getiren iplik ve kumaşlardır.

Tufted

Eklenen iplik öbeklerinin halının arkasında yer alan kumaş örgüsü içinden geçirilerek kesik ya da bukle uçlu hav yüzeyi yaratılarak üretilen halı tipidir.

Tunik

Diz boyuna veya dizden biraz yukarıda uzun ceket veya buluzdur.

Trans tela

Ceket ve mantoda etek ucu ve kol ağızlarına yapıştırılan teladır.

Uçuntu

Üretim sırasında havaya uçan elyaf parçalarıdır.

Üretim reçetesi

Üretimde kullanılacak malzemelerin isimleri ve niceliklerini ile üretim yöntemlerini ve koşullarını tanımlayan yazılı kısa bilgidir.

Üfleme havası

Düzeden akan ipliğin soğutularak kalıcı şekil verilmesini sağlamak için 20± 2 C’de ve ayarlanmış hızda iplik üzerine verilen havadır.

Üretim Kabini

İpliğin düzeden çıkmasından sonra soğutma, yağlama işlemlerinin yapıldığı üfleme hava ve yağama sistemleriyle donatılmış dolaptır.

Üretim planı

Üretimde kullanılacak malzeme, makine ve ilgili parametreleri ile yöntemlerin belirtildiği yazılı açıklamadır.

Üretim numünesi

Üretime girecek desen/ürün için referans olarak kullanılan deneme ürünüdür.

Ütü taşı/takoz/sabitleyici

Düz örme üründe ütüleme sırasında ürünü şekillendirmek, sabitlemek vb. amacıyla kullanılan araçtır.

Ütü telefonu

Ütüleme sırasında parlamayı ve hassas kumaşlarda ısıdan dolayı oluşabilecek zararları  önlemek için  kullanılan aparattır. 

Wilton tekniği ile dokunmuş halı

Jakar dokuma tekniği ile dokunmuş, tüylü yüzeyli, çok renkli halıdır.

Verev

Kumaşın çapraz kesilmesidir.

Volan

Dairesel hareketlerle bolluk verilerek hazırlanan parçadır.

Valör

Genişleyen parçadır.

Valon

Giysilere yapılan süsleme tekniği, garnitürdür.

X siluet

Geniş ve düz omuzları, bel hattını ortaya çıkaran ve etek ucuna doğru genişleyen etek formu ile dikkat çeken kadın giyimi moda tarzıdır.

Yardımcı malzeme

Bir ürünün hazırlanmasında temel malzeme dışında kullanılan malzemedir.

Yuvarlak örme/penye kumaş

İpliklerin iğneler vasıtasıyla ilmekler haline getirilerek oluşturulan esnek, elastik, dolgun ve yumuşak tekstil yüzeyidir.

Yaş bitim işlemi

Sulu ortamda yapılan kimyasal bitim işlemleridir.

Yalancı büküm tekstüre

Kısmi çekim almış ipliğin (POY), önce bir yöne, sonra diğer yöne tur verilerek, ısıl ve mekanik işlemlerin katkısıyla, yüksek hacimli, esnek bir yapı kazandırıldığı tekstüre yöntemidir.

Yaş açma makinesi

Yaş tüp kumaşı kesen makinesidir.

Yüksek Kapasiteli Lif Analiz Cihazı (HVI):

Pamuk lifinde renk, uzunluk, incelik, kopma mukavemeti, uzunluk uyumu, yabancı madde oranı gibi özellikleri aynı anda ölçebilen cihazı,

Yarı mamül

İplik oluşturmak için gerekli olan işlem adımlarından bir kısmının tekstil hammaddesine uygulanmış halidir.

Y siluet

Düz, geniş omuz vurgusu, gittikçe incelen, muntazam bel hattı ve düz eteği (veya erkek giyiminde düz pantolonu ile) ile ayırt edici giysi moda tarzıdır.

Yaka

Üst beden üzerinde yer alan kadın ve erkek giysilerinin bir parçası. Fonksiyonellikten daha çok dekoratifdir. Fonksiyonel nedenlerle veya dekoratif amaçlı deriden veya farklı malzemelerden yapılmasına rağmen genellikle giysi kumaşının aynısından yapılır.

Yaka; yaka hattı; yaka çevresi

Giysinin ön, arka veya omuzlarında genişleyen boyun açıklığı alanıdır. Yakanın şekli ve büyüklüğü giysinin tipine ve günün modasına göre belirlenir. Yaka kadın giyiminin önemli bir süsleyici unsurudur. kare yaka, kayık yaka, dikdörtgen yaka, açık yaka, oval yaka, Denizaltı biçimli yaka , ön yaka oyuntusu, U-yaka, V-yaka ve arka yaka gibi biçimleri vardır.

Yaka açıklığı; yaka hattı; yaka oyuntusu

Bir giysinin en üst kısmında sonlanan ve boyun çevresini saran açıklıktır.. Yaka açıklığına yaka eklenir. Yakasız giysilerde yaka açıklığı modaya uygun olarak farklı şekillerde biçimlendirilir.

Yanardöner kumaş

hafif gramajlı pamuklu, ipekli veya yünlü. Kumaşa farklı yönlerden bakıldığında gözle ayırt edilebilecek şekilde parlak renk değişimi oluşması için atkı ve çözgü ipliklerinin farklı renklerde kullanılması ile dokunmuş kumaştır. Kadın ve erkeklerin üst giyimlerinde kullanılır. Adını bulunduğu yerin renginin alabilen bir kertenkele türü olan „ bukelemun“ dan almıştır.

Yanmazlık bitim işlemi; tutuşmazlık

Yüksek risk ortamlarında giyilen iş elbisesi üretiminde kullanılan kumaşlara ve ev için üretilen tekstil materyallerinde uygulanır. Amonyak ve ürik hidrojen orthophosphate ile üretilir. Yanmazlık bitim işlemi uygulanan kumaşlar ateşle doğrudan irtibat halinde olduğunda karbonlaşır fakat ateşin yayılmasına neden olmaz.

Yansıtıcı Bantlar

Parlak renklerde iyi görülebilen bantlar. Polisler, itfaiyeciler, yol işçileri ve çocuk giyimi için üretilen iş elbiseleri üzerinde güvenlik-uyarı bantları olarak kullanılırlar. Görüş mesafesi düşük olan yollarda bile giysinin iyi görünebilmesini sağlarlar.

Yapay ibrişim

Üç kat penye ipliğin bükülmesiyle üretilmiş düz dikiş ipliğidir. Bu iplik uygulanan kasarlama ve merserizasyon işlemlerinden dolayı içgiyimin gerekleri olan parlaklık ve mukavemete sahiptir

Yapı; strüktür

Sade (düzgün), damarlı, kabartmalı, havlı, vb. olabilen tekstil kumaş yüzeyinin görünümü için kullanılan terimdir. Yapı türü, kumaşın yapısıyla verilir ve moda akımlarından etkilenir.

Yapısal dokunmuş kumaş

Dokuma veya bir fantezi iplikle oluşturulmuş olan damarlı, gözenekli yüzeyli tipik olarak pürüzlü tuşeli, pamuk kumaş, ipek kumaş veya yün kumaştır.

Yapısal örgü; yapısal örgü kumaş

Bir dokumada dikişlerin taşınması, ilmeklerin yakalanması gibi çok çeşitli öğeleri içerebilen bölge kabartma yüzeyli örgü için genel terim.dir.

Yapışkan dar bant

Dar ancak yapışma özelliği olan kumaş banttır.

Yapışkan kenar kıvırma bandı

Giysi kenarlarının kıvrılarak temizlenmesini sağlamak için, giysi kenar payları üzerine yapıştırılır. Etek, elbise ve paltoların etek uçlarına makine ile uygulanır veya dikilir.

Yapışkan tela; kâğıt tela

Kumaş teknolojisi ile üretilen yapışkan ara astarıdır.

Yapışkan Yama

Bir giysinin hasar görmüş noktalarına uygulanan, preslenmesi için termoplastik katmanlara sahip, üçgen, kare gibi geometrik şekillerde kumaştır.

Yapıştırma dikiş

Her iki kumaş yüzeyini veya diğer materyalleri yapıştırıcı bir madde, basınç ve ısı kullanmak suretiyle oluşan birleştirmeye denir. Nokta yapışkanlı ve sıvama yapışkanlı olmak üzere iki çeşidi vardır.

Yapışık elyaflı kumaş

Birden fazla lif tülbendinin birbirlerinin üzerine yardımcı malzemelerle tutturulmasıdır.

Yarasa Kol

Koltuk altı normal yerinden çok aşağıda, kol evi belirgin bir şekilde derin ve üst kısmı çok bol olan kimono kol . Kadın giysilerinde modaya uygun olarak kullanılır.

Yarı imal(dikim) giyim

Giysinin kişisel vücut hatlarına uyum sağlaması (kısaltılması, uzatılması, genişletilmesi, vs.), denendikten sonra ayarlanabilmesi ve tamamlanabilmesi için, bazı montaj ve bitim işlemlerinin yapılmamasıdır. Aksi takdirde hazır-giyim giysi olur.

Yarı mat iplik

Genellikle 60-120 mm uzunluk, 56/58’s ve 58/60’s incelikte hibrid(/ kırma/ karışık) yün ve uzun coars’tan yapılan 50-100 inceliğinde, yarı künt tarzda eğirilmiş tex’li yündür. Sıkı, yeterince uzun, ancak sadece küçük miktarda kısa lifleri içeren yünden oluşmuştur. Bu tarzda diğer lifler aynı zamanda devetüyü ipliği, kaşmir, tiftik yünü vb. halinde eğirilmiş olabilir. Hatta yarı matlaştırmak için poliakronitril, poliamid, viskoz vb. 5,6-13 dtex inceliğinde sentetik elyaf da kullanılabilir. Yarı-mat lifler genellikle elde örme için (süeter, hırka, bayan mantosu) döşemelik kumaş, kilim ve dekoratif kumaş örtü vb. için kullanılabilir.

Yarık cep;yarma cep;yırtmaçlı cep

Elbise üzerinde çeşitli yerlerde ve yönlerde olabilen yırtmaç açıklığına sahip ceptir. Çeşitli türleri vardır; fletolu cep ( bantlı/biyeli cep ), uçları zımbalı cep ve süslemeli fletolu cep .

Yarım hırka (örme hırka)

Sadece bir askı sırası ile değişen iki taraflı sıranın oluşturduğu çift yüzlü atkılı örmedir. Askı sırasının olmadığı yüzde büyük ilmekler -boncuk olarak da adlandırılan- oluşur. Sportif ve kışlık giysilerde kullanılır.

Yarım kemer

 Süsleme amaçlı kullanılan kısa kemerdir. Pir paltonun arka bölümünde bel hattına yerleştirilir. Bir veya birden fazla parçadan oluşabilir. Dekoratif işlevinin yanı sıra, giysinin bel genişliğini ayarlamayı sağlar. Yarım kemer dikim tekniği açısından iki türlü uygulanabilir. İlki, giysiden ayrı olarak hazırlanan kemer yan dikişlerdeki lişetlerden geçerek giysinin tüm bel çevresine uygulanabildiği gibi, sadece arka bedende tutturularak da kullanılabilir. İkincisi, hazırlanan kemer yan dikiş arasına yerleştirilerek sabit olarak tüm bel çevresine veya sadece arka bedende kullanılabilir.

Yarım kimono Kol

Sadece ön kol kimonodur; arka kol kol üstüne sahiptir.

Yarım kol; kısa kol

Boyu dirseğe kadar olan koldur.

Yarım pike

İki çözgü ve bir atkının oluşturduğu dikine veya çapraz ripsleri olan, tuşesi dolgun pamuklu veya ipekli kumaştır. Bayanların elbise veya bluzlarında kullanılır.

Yarım raglan Kol

Ön koluraglan kol ve arka kolu kol üstüne sahip takma koldur veya bunun tersidir (ön veya arka kol raglan olabilir). Modaya uygun olarak kadın giysilerinde kullanılır

Yarım önlük

Bel bağı; kuşak ile bağlanarak, giysilerin belden aşağı kısmını korumak için kullanılan, eteğe benzeyen giysidir.

Yarım Çorap

Bacaklara giyilen giysi aksesuarıdır. Boru şeklinde ve uç kısmı ayak biçimindedir; üst kenarı elastik iplikten örme veya içine geçirilerek bitirilir. Yün, pamuk ve sentetik ipekten örülür.

Yastık danteli; bobin danteli

Çok geniş sıralı iplik gruplarında, ipliğin ara geçişlerle sarılmasıyla üretilen tekstil kumaşı ürünüdür. Bir yastık üzerinde bobin çevresine iplikler sarılarak yapılan dantel, özellikle çözülmüş makara ipliklerinden kullanım amacına uygun olarak uygulanır.

Yatak giysileri

Uyurken giymek için tasarlanmış giysiler. Avrupa‘da orta çağın sonlarından beri kullanılırlar. Ilk yatak giysileri sıradan gömlekler olmasına rağmen ayrıca giyilirlerdi. Pijamanın yavaşca popüler olduğu 19. yüz yılda genellikle gecelik kullanılırdı. Günümüz kadınlarının yatak giysileri bir sabahlıkla tamamlanabilir. Bebek uyuma sepetleri bebekler ve yeni yürümeye başlayan çocuklar için tasarlanır.

Yatay (kilim) dokuma

Kilim benzeri yaygıların üretilmesi sırasında düğüm kullanmayan bir tekniktir. Çözgü sıraları zemin olarak kullanılmaktadır ve atkı sıraları da hem zemin hem de desen oluşturmada kullanılmaktadır. Atkı sıraları basit olarak çözgülerin arasından geçirilerek dokuma gerçekleştirilmiştir.

Yazlık Giysi

Tipik olarak hava geçirgen, hafif, açık tekstil kumaşlarından üretilmiştir. Ya yarı astarlanmıştır ya da astarlı değildir. Yaz aylarında giyilmek için tasarlanmıştır.

Yazlık ceket Özellikle açık renkli, gözenekli, hafif gramajlı kumaşlardan üretilen; genellikle astarsız ve hafif çalışılan ince cekettir..

Yazlık Smokin ceket

Genel olarak ılıman havalarda giyilen, beyaz yazlık cekettir.

Yağ lekesi

Kumaşta istenmeyen farklı bir parlaklığı olmasıdır.

Yağmurluk, Trençkot

İlkbahar ve sonbaharda yağmurlu havalarda kadın ve erkeklerin yağmurdan korunmak için kullandıkları bir dış giysidir. Kabartılmış ipek rippsden veya pamuklu rippsden üretilmiş ve su iticilik yapılmıştır. İlk başta tek sıra kapamalı, gizli patlı, kolu bileğe doğru daralan raglan kollu fleto cepler yağmurluk biçimi değişmeden uzun süre kalmıştır. Ancak günümüzde zamanın modasına göre değişik biçimleri olabilir.

Yağmurluk (Mackintosh)

Biritanya orijinli, yağmurluk- özellikle kauçuklanmış kabandır.. Adını, 1980 yılında su iticilik bitirme işlemi uygulanmış kumaş patentini alan Charles Mackintosh’tan almıştır.

Yelek (1)

Bedeni dar veya bol şekilde örten, ön kapamalı, bel hizasında veya altında kısa, kolsuz veya kollu giysidir.Ön kapaması tek veya çift sıra düğmeli olabilir. Bedeni örten yelek kolsuzdur, klapalı yakası olmaması tipik özelliğidir ve erkek takımlarının bir parçasıdır. Arka parçası astardan, ön parçası takımın kumaşından üretilir. Kollu yeleğin genellikle klapalı yakası vardır; spor giysilerin bir parçasıdır ve ceket yerine giyilir.1930’lu savaş yıllarında yeleğin orijini kolluydu. 18. yüzyılda kuyruksuz ve kolsuz bugünkü şeklini almıştır. Zengin işlemeli lüks kumaşlardan üretilmiştir.

Yelek (2)

Tek veya çift sıra düğme kapamalı olabilen, bazen özel ön uyumu ile yakalı, üstü bedene oturan giysidir. Genellikle ön parçası takımla aynı kumaştan, arka parçası ise astardan kesilir. Yeleğin orijini XIV. Louis zamanına tarihlenir. Biçim olarak aynı fakat kolları olan yeleğin, önleri aşırı derecede süslü ve parlaktı ve evde sabahlık olarak giyilirdi. 18. Yüzyılda kolları genişledi, boyu kısaldı, biedermeier dönemi boyunca renk olarak erkek giysilerinin baskı unsuru oldu. 20. Yüzyılın ortalarından hemen sonra erkek takımlarının ayrılmaz bir parçası oldu. Halkın yaşam alanlarında ve ofislerde yeterli ısı ortamı oluştuktan sonra daha az giyildiği görülmüştür.

Yelken bezi

Çözgü ve atkıda dokumayı değiştirerek dik bir çizgi yaratan dimi ve saten dokumada yarı-kalite iplikten kalın, orta gramajda pamuk kumaş. Tipik olarak erkek çamaşırında kullanılır. Kullanımına bağlı olarak duck türleri arasında ayrıma gideriz (mesela döşekler için, panjurlar için, çamaşır ve yatak örtüleri için)

Yeni Zelanda keteni

Yenizelanda sahillerinin Marshland adalarına özgü yetişen bilinen keten yapraklarının lifidir. Teknik olarak lif; parlak, beyaz, ince ve 1-1,5 m. uzunluğundadır. Temel olarak kanvas ve halat üretiminde kullanılır.

Yenilik

Kadın ve erkek giysilerinde kullanılan klasik kumaş ve örmelerden farklı olarak, kumaş ve örmelerde moda olan renkler, dokular ve desenlerdir.

Yorganlama

 Kumaşın kesin olarak belirlenmiş bölümlerinde kumaş içi doldurularak dantel deseni verilmiş dekoratif dantel öbekleridir.. Bu tekniğin uygulanmasında, dekoratif amaçlar için fildişi veya taşlar, boncuklar, mücevherlerin kakmalarından ilham alınmıştır.

Yumuşak zar; yumuşak kaplama

Suya dirençli fakat hava alan ve sıcak tutan modern dış giyime verilen ortak isimdir. Membran ve membran olmayan kumaşlar vardır. Yüksek mekanik dirençli ve hafif gramajlıdır.

Yunan tarzı giyim

Helenik Dorlar, Homer devrinden önce ten üzerine sarılan ve omuzda iğnelerle tutturulan dörtgen bir yün kumaş yarattılar. Bu elbise, kadın ve erkekler için aynıydı. İyonlular sayesinde Yunanlılar, şimdi birbirine tutturulup dikilen ve daha sonra katlanan bir tunik olan chiton’u (bir tür yün tunik) benimsediler. Erkeklerin chiton’u kadınlarınkinden kısaydı. Soğuk havalar için himation (pelerin) vardı, bu, yaklaşık 1,5 m genişliğinde ve 3 m uzunluğunda bir kumaş parçasıydı, erkekler tarafından omuza atılarak ve kadınlar tarafından baş üzerine örtü olarak kullanılırdı.

Yüksek bel hattı

Temel bel hattından yukarıda olan bel hattı. Düşük bel hattının tersidir.

Yüksek hacimli iplik

Alındığı materyalden daha hafif olan eğrilebilir liflerden iplik. İplik hacmine (bulk) özel bir bitim verilir- yüksek kullanışlılık, gözeneklilik ve estetik görünüm gibi niteliklere sahip hazır yapım ürünler(örgü üst giysiler, iç çamaşırı) sağlayan ve onları dolgun ve yumuşak tuşeli kılan bir kaplamadır.

Yüksek teknoloji

Endüstrinin tüm alanlarında üstün kalite ve yüksek teknoloji için kullanılan ortak terimdir. ürün yenileme ve geliştirme göstergesidir. Giysilerde yüksek teknoloji, giysiler ve tekstillerin üretimi için yeni teknolojileri ve moda aksesuarlarını içeren, yeni kimyasal liflerle ilişkilidir. Giysi tarzları daha teknik, yalın ve ciddi görünüm kazanır. Adı İngilizce "High- Style and Technology" ifadesinin kısaltmasından türetilmiştir.

Yün

Hayvanların (koyun, keçi, deve, tavşan gibi) tüylerinin veya kürkünün kesimi, ayıklanması veya epilasyonu ile elde edilen doğal hayvan lifi. Koyun yünü, tekstil sanayinde en geniş kullanıma sahiptir; bunun kadar olmasa da deve ve keçinin yünü de popülerdir. Tüy, derinin dışında büyüyen keratinli bir liftir. (Keratin, karbon, hidrojen, nitrojen, oksijen ve az oranda sülfürden meydana gelir.)

Yün eşarp; yün atkı

Bir kenar ölçüsü en az 70 cm. olan kare biçiminde giysi aksesuarı. Yünlü kadre ipliğinden dokunur; keçeleştirilir ve kenarları saçaklarla süslenir. Soğuk havaya karşı koruma işlevi görür. Bir zamanlar kırsalda özellikle yaşlı kadınlarca giyilen popüler bir aksesuardır.

Yün peluş ( yün elyaf)

Kalın, ince havlı yüzeyi olan ve yumuşaklık, düzgünlük, hacimlilik ve doğal bir esneklik veren, %100 merinos yününden yeni örme türü; yumuşak tuşelidir. Yün peluş, tipik olarak spor giyiminde, anoraklarda, ceketlerde, yeni tarz palto ve soğuktan koruyucu gömleklerde kullanılır, bunların hepsi makinede yıkanabilirdir.

Yünlü flanel

Yünlü flanel kumaşın yüzünde ve tersinde tüm yüzeyi kaplayan, dokumayı tamamen yada kısmen kapatan uzun ve taranmış yatık hav bulunan, yumuşak tuşeli bir kumaş çeşididir. Kamgarn ve ştrayhgarn iplikten (ikiye iki dimi)dokuma ile dokunarak üretilmiştir. Çeşitli gramajlarda yapılabilir. Kadın ve erkek üst giyiminde, kadın elbiselerinde kullanılır. Adı Galce yünlü giyim eşyası anlamına gelen "gwlamen" kelimesinden "flannen" ve "flannel" olarak değiştirilmiştir.

Yünlü kumaş

Yünlü kumaş özelliği ve görünümü kazandırmak için yün veya kimyasal eğrilmiş liflerden, bu ham maddelerin tekstil artıklarından veya diğer karışım ve liflerden üretilir. Tuşesinin, dokusunun ve gramajının niteliği çeşitlidir; iyi yalıtım özellikleri vardır ve elastikliği, kırışma ve deformasyona dayanıklı olması demektir ve kolayca form verilebilirdir. Temizleme ve yıkaması, kimyasal lif içeriğine bağlıdır. Bayan, erkek ve çocuk giyimi için çok geniş çaplı kullanımı vardır.

Yüzme

Kumaş boyunca pek çok bağlantı noktasından serbest geçen çözgü ve atkı iplikleri için kullanılan teknik bir terimdir.Yüzey üzerine yatarlar ve pek çok lanse dokuma deseni oluştururlar.

Yüzme giysisi;mayo

Kadın ve erkeklerin yüzerken giydikleri spor tarzda giysidir. Vücudu sarar, ten üzerine giyilir ve genellikle elastik örme kumaştan üretilir. Kadın ve genç kızların yüzme giysisi bedeni ve kalçayı örten tek parça (mayo) veya sütyen ve külot/şorttan oluşan iki parça (bikini) giysidir. Erkeklerin yüzme giysisi tek parçadır. Yüzme giysisi 19. yüzyılın sonlarında ortaya çıkmış ve 20. yüzyılda kesim ve tekstil kumaşı açısından modaya uygun şekilde modernize edilmiştir.

Yıka ve giy; pratik giyim

Yıkadıktan sonra çabucak kuruyan ve ütülemeye gerek olmayan veya hafifçe ütülenen giysi parçaları için genel bir terimdir. Bu tür ürünler için ön şart, sadece onların tekstil kumaşları değil, aynı zamanda astarları, içindeki madde ve ipliğinin buruşmaya dirençli olması ve şeklini korumasıdır.

Yıkama

Bir su banyosunda tekstil kumaşlarını temizlemek için yapılan işlemdir. Yıkama, ilgili kombinasyonlarda aşağıdaki işlemlerin tümünü veya bazılarını içerir:

- ıslatma, ön yıkama ve ana yıkama – deterjan veya diğer ürünlerin varlığında genellikle ısıtma ile ve mekanik işlem ile yürütülür- ve sudan geçirme;

- su çekme, yani yukarıda sözü edilen işlemler sırasında veya bitişinde gerçekleştirilen çevirme veya burma.

Bu işlemler makine ile veya elle yürütülür.

Yıkama tüpündeki sayılar maksimum sıcaklık değerini °C olarak gösterir ki bunu aşmamak gerekir. Yıkama tüpünün altındaki çubuk, özellikle kolay bakımlı materyaller için düşük mekanik hareketli yumuşak işlemleri karakterize eder. Çift çubuk özellikle yün maddeler için çok hafif işlemi belirtir.

Yıkanmış görünüm; Solmuş görünüm

Tekstil kumaşları, ( dokuma kumaşlar ve örmeler ) ve giysilerin moda olan biçimlerinde, yıkanarak elde edilen eski ve solmuş görünüme verilen addır. Bu terbiye işlemi ilk kez denimde kullanılmış, fakat daha sonraları yünlü kumaşlarda , örmelerde ve özellikle genç giyiminde uygulanmıştır. Bu terbiye sonucu yapay olarak eskitilip soldurulmuş olan çok yumuşak (tuşeli) bu tür pamuklu ve yünlü kumaşlar, özellikle 1980’lerin sonlarında moda olan pantolonlarda çok aranan bir özellikti. Terimı İngilizce’den türetilmiştir.

Yıkanmış yün

Yün yağı ter, kum, toz içeren kırpılmış yündür. Bu kirletici maddeler çeşitli tarzlarda yünden ayrıştırılır. En sık kullanılan tarz bir su banyosunda (emülsiyon yapmak diye adlandırılır) gaz yağında veya petrolde yıkamaktır. Yağlı yünden elde edilen bu bol suyla yıkanan (temizleme) yünün miktarına rendement adı verilir, yani yıkama sonrası yün hâsılatı anlamına gelir. Bu değer koyunun türü ve kirin miktarına bağlı olarak % 35 ile 80 arasında değişir. İyi yün (merinos) kaba yünden daha az hasılata sahiptir. Yapağı rengi genellikle, beyaz, sarımsı, sarı, yeşilimsi sarı, kahverengimsi, kırmızımsı, grimsi, mavimsi vb. olur. Yün genellikle rengini ter, yağ ve yağlı yapağının yakaladığı tozdan elde eder. Sağlıklı bir yün yıkandıktan sonra bile kendi renk tonunu korur. Avustralya merinos yünü genellikle beyazdır. Melez cins yünü genellikle sarımsı veya sarı vb. olur.

Yıpranmış görünümlü kumaş; yıkanmış kumaş; solmuş kumaş

Genellikle özel boyama teknikleri veya baskı teknikleri ile defalarca yıkanmış görüntüsü verilmiş bir kumaşın daha özel olarak kot kumaşın tarifidir. Spor giyimde popüler bir görüntüdür. Yıpranmış görünüm için de kullanılır.

Yırtmaç

Giysinin giyilmesini ve hareketleri kolaylaştırmayı sağlayan giysi açıklığıdır. Aynı zamanda dekoratif bir işlevi olabilir veya moda eğilimlerinin etkisinde kalabilir.

Yırtmaç ucu sabitleme; fleş

İlik, yırtmaç veya açıklık ya da cebin tamamlanması; el veya makineyle yapılır, genellikle çeşitli şekillerde (üçgen, daire vs.) dekoratif bir bitim parçasıdır. Kısa, düzgün dikiş sıralarının oluşturduğu düz kapama ve yırtmaç, açıklık, kat veya pili dekore etmek için kullanılan kama biçimli kapama olarak ayrılır.

Yarı Kamgarn Vargel

 Boyalı ya da ekru bams hazırlama makinelerinde taranır. Kovadan fitil beslemeli olarak vargele bağlanıp tek kat iplik haline getirilir.

 Yapay kesikli elyaf

 Yapay elyafı, pamuk ve yün elyafıyla birlikte işleyebilmek için, isteğe göre şekillendirip belli boyda kesilmesiyle elde edilen elyafa,"yapay kesikli elyaf” denir.

 Yalancı büküm teksture

Bu yöntemde; sevk silindirleri tarafından alınan iplik, iğ içerisine gönderilir. İğin iç kısmı boştur ve ipliğin hareketine dik konumda bulunan ipliğin sarıldığı bir pim bulunmaktadır. Pim, sevk ve alıcı silindir arasında yer alır. Hareketsiz haldeki filament iplik iğin döndürülmesi ile ipliğin her iki tarafında da eşit miktarda ve ters yönde bir büküm oluşur. İpliğin bir tarafında ''S'' büküm diğer tarafında ise ''Z'' büküm oluşur. Yalancı büküm metodunda ilk işlem fiksaj işlemidir. Fiksaj işlemi uygulanmasının nedeni ise, verilen bükümün kalıcılığını sağlamaktır.

Zımpara

Tekstil mamul yüzeyinin hafif tüylendirilme işlemidir.

Zincir programı/kalıp beyzi

Ürün tasarımında/siparişinde belirtilen modellerin fonksiyonelliği, biçimi ve üretim teknikleri göz önünde bulundurularak hazırlanan çorap üretim programıdır.

Zigil

Jalûzi perdelerin hareketli kanatlar üzerinde sallanmasını engelleyen telli sistem.

Z-büküm

Dikey olarak yerleştirilen ipliğin büküm tanımı, bunun lifleri “Z” harfinin merkezine benzeyen bir sağ taraf diyagonal helezon oluşturur. Kıvrım, sağ taraf olarak belirtilir ve “Z” harfiyle gösterilir.

Zibelin

Beyaz, tiftik türü liflerden veya başka parlak liflerin karışımından uzun, parlak, yumuşak havlı, kabarık yünlü kumaş. Hav yüzeyi, bezayağı , dimi veya saten tekniğiyle oluşturulmuş zemini tamamen örter. Bayanların paltoları ve pelerinleri için; erkeklerin spor ceketleri için kullanılır. İsmini “samur” anlamına gelen Fransızca “zibeline” kelimesinden alır(çünkü kumaş yüzeyi bu kürke benzer bir görünüme sahiptir).

Zibelin iplik

Uzun, renksiz tiftik, ren geyiği, tavşan ve ipek lif artıklarının karışımından elde edilen boyanmış yünden eğrilir.

Zigzag şerit

İlmek bağlamalı, polyester, viskoz hatta pamuk ipliğinden verev ağ yapılı tek iplik sistemli, renkli yumuşak yüzeyli, çift taraflı şerittir .Her iki kenar da düzenli dalgalar oluşturur. Zigzag şeridin eni genellikle 6mm ile 12 mm arasında değişir. Folklorik giysilerde, iç çamaşırlarda ve diğer giysilerde kullanılır

Zincir dikiş; kilit dikişi

El ve makine zincir dikişi arasında şu şekilde ayrım yapılır. El zincir dikişi, bir ilmek, bir sonraki dikişin ilmeğini yukarı aldığında gerçekleştirilir, dış kenarda zincir tipi bir şekil oluşturulur; bu, nakışta kullanılır. Makinede zincir dikiş, bir ilmek, bir sonraki dikişin ilmeğini veya başka bir ipliğin ilmeğini yukarı aldığında gerçekleştirilir; bu dikiş, bir örgü görünümüne sahiptir

Zincir ilmek

Bağlantısı olan bir örgü oluşturmayan, çözgüde dokumanın temel unsurudur.Her bir zincir, tek bir iplik tarafından oluşturulur ve bağımsızdır. Çok çeşitli örgü desenlerinde temel olarak kullanılır, buralarda, bağlı bir bütün oluşturmak için tamamlayıcı ipliklerle birleştirilir veya diğer dokumalarla birlikte kullanılır.

 

Sanfrijüj

Boyanan veya yıkanan parça ürünlerin üzerinden fazla suyun döndürülerek atılması işlemidir.

Spektrofometre

Bir rengin farklı dalga boylarındaki açıklık/koyuluk, derinlik ve parlaklık/matlık değerlerini nicel olarak gösteren cihazdır.

Set

İğnelerin üzerine yerleştirildiği tabladır.

Sicimleme

Elyafın “S” şeklinde kıvrılarak birbirine dolaşması ve karışık durum oluşmasıdır.

Sentetik elyaf

Elyafı temel maddesini oluşturan polimerlerin, bazı kimyasal maddelerden, sentez yoluyla elde edilerek lif hâline dönüştürülmesine sentetik lifler denir.

Spin-finish

Anti-statik özellik kazandırıcı, bakteri öldürücü ve kohezyon önleyici maddelerin özel bir karışımından oluşan yağdır.

Ştapel lif

Uzunlukları tür ve soylarına göre değişen ve ortalama olarak 1 cm‟den 40 cm‟ye kadar olan liflerlerdir.

Saçları örtmek için bone

Makinenin çalışan kısımlarına çalışanın saçlarının dolanmaması için kullanılır.

Sanfor

Kumaşa çekmezlik özelliğinin kazandırılmasıdır.

Sıkma silindirleri

Kumaş yıkama ve boyama makinelerinin çıkışındaki mekanik ya da hidrolik basınçla birbiri üzerine sıkıştırılmış merdanelerdir.

Sirkülâsyon

Makinelerde hava veya sıvı akışının dolaşımıdır.

Sipariş föyü

Üretimini gerçekleştirilecek ürünün firma adı, desen analizi, malzeme listesi gibi talimatların tümünün yer aldığı belgelerdir.

Soğutma

Ütüleme işlemi bittikten sonra yapılan işlemdir.

Son ütü

Dikilmiş ürüne yapılan, giysinin formunu koruyan ütü işlemidir.

Set

Bir partinin cağlığa yüklenen bobin grubudur.

Slublı iplik

İpliğin çapının değiştiği herhangi bir bölgesine slub adı verilir. Bu düzgünsüzlük ipliğe efekt kazandırmak için de yapılabilir.

Snarling

Herhangi bir dış müdahale olmadan iki ucundan tutulduğunda ipliğin dönmeye gösterdiği eğilim.

Suya dayanıklılık

Islanmaya maruz kaldığında başlangıçta suyu bünyesine almayan fakat uzun süreli su ile temasta ıslanabilecek olan kumaşlardır. Bu yapı sıkı konstrüksüyon ve/ veya kaplama ile sağlanır. Genelde naylon ve mikrofiber ipliklerden yapılan kumaşlar su geçirmeye dayanıklıdır.

Süper parlak

İçindeki titanyum dioksit oranı düşük hammadden yapılmış ipliklerdir.

Sham

Süs yastığıdır.

Süprem

Yuvarlak örme makinelerinde genellikle pamuklu olarak üretilen tek katlı düz örgü ile yapılan tek yüzlü kumaş Şardonlu kumaş : Dokuma yada örme kumaşların ipliklerinin içerisinden, liflerin çekilerek kumaş yüzeyine çıkarılması ve böylece tüylendirilmesi işlemi yapılmış, tüylü kumaş cinsidir.

Sacak

Perdelerin, döşemelik kumaşların,yatak veya masa örtülerinin kenarlarına dikilen süslü iplik salkımlardır.

Stop

Kumaş perdelerin ray kenarlarından çıkmaması için kenarlara sıkıştırılan plastik parçalar.

Sutaşı

Süslemede kullanılan işlemeli şeritler.

Seviyeli bukle halı

Bu halıda genellikle iki ya da üç farklı ilmik boyu bulunur. Bu farklı ilmik boyları hem desen efektleri yaratır, hem de halının uzun ömürlü olmasını sağlar.

Sisal

Esasen doğal liflerden üretilen bu halılar, halı endüstrisinin son yıllarda doğal sisal ve jüt;e yakın bir görünüm elde etmesiyle, çok daha yumuşak ve rahat kullanım imkanı sunan sentetik alternatiflerle üretilmeye başlamıştır. Yün ve sentetik alternatifleri neredeyse dertsiz bir yapıya sahip olup, oldukça fazla çeşitlilikte doku, desen ve baskı seçeneği sunar.

Salçatura

Karşılıklı dikiştir

Sanforizasyon

Kumaşlara çekmezlik özelliği kazandıran işlemdir.

Sason

Penstir.

Stilist

Giysileri, günün modasına uygun kup, renk ve desenleri bir araya getirerek model yaratan kişidir.

Slüet

Giyimi sergilemek için kullanılan manken

Simetri

Bir cismin veya şeklin iki tarafının bir eksene göre birbirinin aynı olmasıdır.

Süprem

Düz dokunmuş örme kumaştır.

Süzmezür

İnce dikiş, el işçiliğidir.

Standart

Belli ölçülerde, kullanıma uygun olan, tek biçimdir.

Spektrogram

Periyodik düzgünsüzlük hatalarının dalga boyuna göre sınıflandırılmış grafiğdir.

Şablon

Test numunesi hazırlarken kumaşın istenilen ölçülerde kolay kesilmesi için muhtelif malzemelerden hazırlanmış kalıp

Serim masası

Kumaşların kesildiği masalardır.

Sawgin (Testereli çırçır) makinesi

Daire şeklinde ve dönen testereler sistemi ile lifleri çiğitlerinden ayıran testereli çırçır makinesidir. 

Ştapel lif

Uzunlukları tür ve soylarına göre değişen ve ortalama olarak 1 cm‟den 40 cm‟ye kadar olan liflerlerdir.

Şerit ( band )

Liflerin paralel hale getirilerek belirli bir uzunluk ve kalınlıkta oluşturulmuş silindir kesitli formudur.

Şablon

Dikiş payları verilmiş, tüm yazı ve işaretlerin üzerinde bulunduğu kesime hazır kalıptır.

Şardon

Kumaş yüzeyinin, havlı bir tutum elde edilmesini sağlayacak şekilde tüylendirilmesidir.

Şerit

İpliğin üretiminde tarak ve cer (çekme) makinelerinden elde edilen ara mamuldür

 

 

Refakat kartı

 

Ürünün temel özellikleri ile birlikte boyanacak ürüne uygulanacak işlemlerin sırasıyla belirtildiği çizelgedir.

 

Ralo

 

Karton silindirlere sarılmış kumaştır.

 

Reçete

 

İstenilen ürünü elde etmek için gerekli malzemelerin renk ve tipine göre oransal olarak tanımlandığı listedir.

 

Rejenere elyaf

 

Elyafı temel maddesi olan polimerlerin, doğal kaynaklardan polimer bileşikler hâlinde elde edilerek bir takım fiziksel ve kimyasal yöntemlerin uygulanması ile oluşan liflere rejenere (suni) lifler denir.

 

Ring iplik ( eğirme ) makinesi

 

Bilezik, iğ ve kopça üçlüsü kullanılarak iplik üretimi yapılan makinedir.

 

Risk

 

Tehlikeli bir olayın meydana gelme olasılığı ile sonuçlarının bileşimidir.

 

Rotor

 

Open-End makinesinde taranan elyafa hava döngüsüyle büküm vererek iplik oluşturmayı sağlayan parçadır.

 

Reglân

 

Kol takım yerinin verev bir hat oluşturarak ön ve arka yaka oyuntusuyla birleştiği, kol üstü boydan dikişli veya dikişsiz kol türüdür.

 

Regula

 

Şablona göre kesilmiş parçaların dikiş paysız-paylı kalıplarla yeniden kesilip düzeltilmesidir.

 

Riga

 

1/1 ölçülerde kalıp çizimi yapılırken kavisli yerlerin düzgün çizilebilmesi için kullanılan değişik kavis şekilleri olan çizim aracıdır.

 

Rivet

 

Kotlarda genellikle cep kısımlarında kullanılan perçindir.

 

Roba

 

Gömlek/elbise üst bölümünde form vermek ya da model oluşturmak için kalıbın enine doğru bölünmesidir.

 

Ram

 

Kurutma, finiş makinesi

 

Reaktif boya

 

Pamukla reaksiyona giren çok dayanıklı bir boyadır.

 

Reçme

 

Bedendeki kumaş uçlarının içe kıvrılıp dikilmesidir.

 

Red-Tag

 

Üzerine elde mevcut olan her bir kumaş deseninin veya renginin yapıştırıldığı karttır.

 

Ribana

 

Düz ilmeklerden oluşan dikey sıraların ters ilmeklerden oluşan dikey sıralarla dönüşümlü olarak örüldüğü kumaşlardır.

 

Rotasyon

 

Yuvarlak şablonlarla çalışan bölümdür.

 

Renso

 

Fon perdeleri kenarlara eklemek için kuşak veya broçolların takıldığı, duvarlara monte edilen metal kancalardır.

 

Rulet

 

Kumaş perdelerin uçlarına dikilen, ray üzerinde hareketini sağlayan plastik taşıyıcılar.

 

Rölfef halı

 

Kesik ve düğümlü ipliklerin birleşiminden oluşan bu halılar birbirinden farklı pek çok çeşit yüzey dokuları oluşturur.

 

Reçmeci

 

Örme kumaşlarda lastik takan, etek bastıran ( Special makine ) reçme makinesi kullanan elemandır.

 

Raport

 

Kumaş üzerinde görülen desen tekrarıdır.

 

Rayon

 

Suni ipeklere verilen addır.

 

Regola

 

Kalıbın ya da kesilmiş kumaşın, dikiş paysız çizim kalıpları ile yeniden çizilmesi, düzeltilmesidir.

 

Reklamasyon

 

Siparişin hatalı çalışmasından dolayı verilen cezadır.

 

Repete

 

Tekrar sipariş verme

 

Ribana

 

Giysilerin kol ağzı, yaka ve etek ucuna geçirilen triko parçasıdır.

 

Refakat bezi

 

Numunenin farklı kumaşlara olan lekelemesini tespit etmek için kullanılan standart dokuma kumaştır.

 

Risk

 

Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma veya başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir.

 

Risk değerlendirmesi

 

İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gereken çalışmalardır.

 

Rutubet

 

Tekstil malzemesinin içerisindeki su buharının kuru ağırlığına oranının yüzde olarak ifadesidir.

 

 

Parça

 

Boyanacak hazır giyim ürünüdür.

 

Partileme

 

Benzer özellikteki malzemeleri bir araya getirerek işlem için hazırlamaktır.

 

Parti numarası

 

Bütün özellikleri aynı olan ve tek seferde üretilen ürünlerin fabrika içinde sahip olduğu numaradır.

 

PH değeri

 

Bir sıvının asitlik, bazlık derecesini gösteren değerdir.6 nötrdür.7’den yukarıya doğru bazdır.6’dan aşağıya asittir.

 

PH meter

 

pH değerini ölçen alettir veya kağıttır.

 

Preslemek

 

Malzemeyi mekanik olarak sıkıştırma işlemidir.

 

Penyör

 

Tarak makinesinin çıkışında bulunan iğneli/telli silindirdir.

 

Polimer

 

Tekrarlanan yapısal kümelerin oluşturduğu yüksek molekül ağırlıklı birleşiklerdir.

 

Pamuk linteri

 

Pamuk tohumları üzerindeki uzun liflerin yanındaki kısa tüylerdir.

 

Poliester cips

 

Poliester ipliğin ham maddesidir, tanecik şeklinde kullanılır. Kimyasal ismi “polietilen tereftalat ’tır.

 

Poliester melt

 

Poliester ipliğin ham maddesidir. Oluşumları tereftalik asit+etilen glikol+titandioksittir.

 

Pompa

 

İstenilen denyede iplik üretimi için en önemli parametre; üretim pompa devridir. Dolayısıyla pompa filament üretiminde önemli yeri olan ve üretime göre devir ve modelleri değişen bir elemandır.

 

Poy ( partially oriented yarn )

 

Kısmi oranda yönlendirilmiş ipliktir. 3000 – 4000 m/min arasındaki sarım hızlarında elde edilmiştir.

 

Presleme

 

Lif (mahlıç) pamuğun; linter pamuğunun; iplik yapımı ve çırçırlama sırasında meydana gelen pamuk lif döküntülerinin pres makinelerinde balya haline getirilmesi işlemine denir.

 

Palet

 

İplik bobinlerinin üzerinde istiflenerek taşındığı, özel olarak yapılmış ağaç ızgaradır

 

Parti

 

Tipleri birbirinden ayırt etmek veya takip etmek için verilen koddur.

 

Parafin

 

Örme makinelerinde kullanılacak olan ipliğin sürtünmesini azaltmak amacıyla kullanılan kimyasal maddedir.

 

Pnömofil kanalı

 

Üretim sırasında ortaya çıkan kopan iplik veya elyaf parçası

 

Paskala

 

Buhar kazanına bağlı, hava çekme sistemi çalıştığında kumaşı masaya yapıştıran ütüleme mekanizmasıdır.

 

Pastal planı

 

Ana kalıbı hazırlanmış ve istenilen bedenlerde serilenmiş imalat kalıplarının imalat kumaş eni ve sipariş asortisine göre hazırlanan yerleşim planıdır.

 

Pat

 

Giysinin değişik yerlerine verilen kapama paylı açıklıktır.

 

Patlet

 

Düğmeleri veya fermuarı gizlemek için yapılan kapaktır.

 

Pens

 

Giysiye beden formunu vermek için kalıptan alınan paydır.

 

Pervaz

 

Giysinin kavisli bölümlerini temizlemek için dikilen parçadır.

 

Pelur kâğıdı

 

Kopya çalışmaları için kullanılan çeşitli renklerde ince kağıttır.

 

Pili

 

Giysiye form ve model özelliği katmak amacı ile katlanarak verilen bolluktur.

 

Pilise

 

Isı tutan ve katlanmaya elverişli olan kumaşı belli bir düzen içinde makine yardımıyla katlayarak şekillendirme işidir.

 

Pistole

 

Minyatür kalıp çiziminde kavislerin düzgün çizilebilmesi için kullanılan değişik şekilleri olan çizim aracıdır.

 

Plotter kâğıdı

 

Plotter makinesinde kullanılan yapışkanlı veya yapışkansız çizim kağıdıdır.

 

Plotter makinesi

 

Büyük ebatlı ve genellikle rulo şeklinde kâğıt kullanılan çizicidir.

 

Pontu

 

Gizli dikiş

 

Punteriz dikiş

 

Giysiyi süslemek ve dikişi sağlamlaştırmak için yapılan sarma dikiştir.

 

Patron ( konik ve silindirik)

 

İpliklerin üzerine sarıldığı elemandır.

 

Refakat kartı

 

Ürünün temel özellikleri ile birlikte dokunacak ürüne uygulanacak işlemlerin sırasıyla belirtildiği çizelgedir.

 

Plaka

 

Aynı özelliklere sahip ve aynı zamanda üretilmiş malzeme grubudur.

 

Plaka

 

İğnelerin dizilmiş olduğu silindirik platformdur.

 

Platin

 

Örme makinelerinde örme işlemini gerçekleşmesine yardımcı olan metal elemandır.

 

Parça

 

İnce kesim yapılmak üzere bütünden bölünmüş kumaştır.

 

Paskala

 

Ütü esnasında  işi sabitleme ve ütü sonrası soğutma için vakum özelliğine sahip kazanlı ya da kazansız dar ya da geniş ütüleme tezgahıdır.

 

Press ütü

 

Vakum sistemine bağlı, elektrik ve buhar ısıtmalı ütüleme masasıdır.

 

PBT

 

olybütilen terafitalat, esneklik ve elastikiyet özellikleri olan tekstüre polyester ipliktir. PBT, standart polyester tipleri ile karşılaştırıldığında daha yüksek elastikiyete sahiptir. Bu özelliği özel tekstüre şartlarıyla geliştirilir. PBTnin kendine özel esneme ve geri dönme özellikleri, boya ve apresinde uygulanan yüksek elastik çekme ile elde edilir.

 

Polyester

 

Sentetik ipliklerin içinde, polyester en yaygın kullanılanıdır ve dünya çapında pamuktan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Polyester, yüksek mukavemete (naylondan daha düşük), mükemmel dayanıma ve yüksek aşınma dayanımına sahiptir. Düşük emiciliği, elyafın daha hızlı kurumasını sağlar

 

Pad-batch

 

Soğuk boyama yapan makinedir.

 

Palet

 

Üzerine kumaş koymaya yarayan tahta iskelettir.

 

Pano baskı

 

Tüm kumaş eninde birbirine bağlı kesintisiz şekilde çıkan, tek bir motiften oluşan dokumalı veya baskılı desenlemedir.

 

Pastal

 

Üzerine kesim yerleşim planının konduğu, tek katlı veya çift katlı olarak serilmiş birden fazla kumaş katlarından oluşmuş kumaş tabakasıdır.

 

Pat

 

Basılacak boyaların baskı çeşidine göre, dolgu maddesidir.

 

Pigment

 

Suda çözünmeyen, kumaşa yapıştırılan, baskıda kullanılan bir boya tipidir.

 

Pike

 

Bir örgü tipidir.

 

Plotter

 

Bilgisayar yöntemi ile desen filmlerini hazırlayan makinedir.

 

Polar

 

Bir poliester kumaş tipidir.

 

Polyester

 

Polietilentereftalattan çekilen sentetik liftir.

 

Pike

 

İnce kumaşlarda kumaşın kenarına dıştan içe doğru yuvarlayarak bir çırpma dikişiyle ya da kıvrımının altından tutarak yapılan kenar dikişidir.

 

Pili

 

Kumaş veya tül perdeleri bollaştırmak ya da süslemek amacıyla düzenli aralıklarla kumaşı katlayıp üst üste getirerek yapılan kıvrımdır.

 

Püskül

 

Bir ucu bağlı öbür uçları serbest bırakılmış, iplikten sırma demetidir.

 

Portray

 

Jalûzi perdelerin montaj aparatıdır.

 

Parlaklık

 

Halı, elyaf, iplik ve kumaş parlaklığını ifade eder.

 

Plush

 

Lüks görünümlü, pürüssüz dokulu bu halı yüzeyinde birbirinden bağımsız püskül öbekleri asgari düzeyde görülür. Halının genel görünümü aynı seviyedeki kesik iplik uçlarıdır.

 

Pay

 

Giyimde üst üste binen paydır.

 

Pens

 

Giyimi bedene oturtmak için yapılan katlamalardır.

 

Perspektif

 

Arka görünüm ( Açı )’dür

 

Pikür

 

İnce dikişte üstten çekilen süs dikiştir.

 

Pili (pli)

 

Giyimi model özelliğine göre verilen katlanan bolluktur.

 

Plikaşe

 

Birbirine bakan iki pli

 

Ponterez

 

Sağlamlaştırma dikişi, pantolon ceplerinin alt ve üst noktalarının sağlamlaştırılması için yapılan sarma dikişidir.

 

Punto

 

Erkek ceket yakalarına ve pantolon cebine atılan ince dikiştir.

 

Pus

 

Örme tüp kumaşları dokuyan makinenin yarı çapıdır. 1 Pus = 1 inç=2.54 cm

 

 

 

 

Oya

 

Altı yapışkan ekstrafor genişliğinde teladır.

 

Oya çekmek

 

Bolluğu büzerek yedirmektir.

 

Obje

 

Nesne

 

Ofline

 

İşlerin teyp desteği ile korunmasıdır.

 

Ortalama hav ağırlığı

 

Hav ipliğinin birim alan başına kapladığı yoğunluktur.

 

Organze

 

Ham ipek ipliğinden dokunmuş saydam, sertçe ve ince fantezi kumaştır.

 

Ondülasyon

 

Hasat, taşıma ve çırçırlama sırasında pamuk elyafının kıvrılması halidir.

 

Open-End ( rotor ) iplik ( eğirme ) makinesi

 

Rotor kullanılarak iplik üretimi yapılan makinedir.

 

Oya

 

1-Genellikle kol evine takılan ipli şerit telayıdır.

2- Süsleme amaçlı kullanılan malzemedir.

 

Overlok

 

Değişik kumaş çeşitlerine ve işlemlere göre farklı tipleri bulunan, sürfile, temizleme, birleştirme amacıyla kullanılan dikiş makinesinde gerçekleştirilen işlemdir.

 

Ölçü tablosu

 

Hazır giyim ürünlerinin üretimi için oluşturulan; üzerinde ürün teknik çizimi, ölçüm yerleri ve tüm bedenler için ölçü ayrıntılarının bulunduğu tablodur.

 

Ölçü föyü

 

Ütülenecek ürüne ait bilgi, ölçüm yerleri ve tüm bedenler için ölçü ayrıntılarının bulunduğu tablodur.

 

Örgü

 

Çözgü ve atkı ipliklerinin dik açı oluşturacak şekilde belirli kurallara göre birbirleriyle yaptıkları bağlantılardır.

 

Örnekleme

 

Belirli bir yığından alınan kümedir.

 

 

 

 

Numara İngiliz Pamuk (Ne),(Nip ),(Neb)

Uzunluğu 768 metre ağırlığı 453,6 gram gelen iplik demektir.( veya 840 yardası 1 libre gelen iplik demektir). Pamuk ipliklerinin numaralanması için İngiltere’ de gelişen bu sistem İngilizlerin başlangıçta tekstildeki üstünlükleri nedeni ile tüm dünyaya yayılmıştır. Ölçü birimlerindeki uyumsuzluğa rağmen günümüzde de egemenliğini sürdürmektedir. İngiliz pamuk numaralama sisteminde ağırlık birimi her zamanki gibi 1 Libre ( 453,6 g ), uzunluk birimi ise 1 Hank ( İngiliz Pamuk Sisteminde 1 Hank= 840 Yarda=768 metredir ).

Numara Metrik ( Nm )

Uzunluğu 1000 metre ağırlığı 1000 gram gelen iplik demektir. Başta kamgran ve streichgarn yün iplikleri olmak üzere pamuk, keten, viskon (viskos), poliester, akrilik ve bunların karışımlarından oluşan ve liflerden üretilen ipliklerin numaralanmasında genellikle Metrik Numaralama sistemi kullanılır.

Numara Fransız ( Nf )

1000 metresi 500 gram gelen iplik demektir. Kuzey Fransa ve Belçika’ da keten ve kenevir ipliklerindeki sınırlı kullanımı dışında genelde pamuk ipliklerinin numaralandırılmasında kullanılır

Numara İngiliz Kamgarn ( Nek ),( Nik )

512 metresi 453,6 gram gelen iplik demektir.( veya 560 yardası 1 libre gelen iplik demektir). Önceleri Metrik Numaralama Sistemine kıyasla çok daha yaygın kullanılmalarına rağmen günümüzde pamuk dışındaki İngiliz Numaralama Sistemlerinin geçerlilikleri oldukça azalmıştır. Ağırlık biriminin bir Libre ve uzunluk birimi olan Hank’ ın 560 Yarda olduğu İngiliz Yün Kamgarn Numaralama sisteminde numara ‘’NeK‘’ veya “NİK” olarak sembolize edilmektedir.

Numara İngiliz Ştraygarn ( New ),( Nişt )

234 metresi 453,6 gram gelen iplik demektir.( veya 256 yardası 1 libre gelen iplik demektir). Diğer İngiliz Numaralama Sistemleri gibi günümüzde az kullanılır olmuştur. ‘’ NeW ‘’ veya Nişt “ olarak sembolize edilir. Ağırlık birimi İngilizlin gereği olarak 1 Libre ve uzunluk birimi olarak Hank kullanılır. Bu numaralama sisteminde 1 Hank 256 Yarda’ dır

Numara İngiliz Keten ( Nel ),( Nike )

274 metresi 453,6 gram gelen iplik demektir.( veya 300 yardası 1 libre gelen iplik demektir). Metrik numaralama için yıllarca sürdürülen uğraşlara ve 1958 yılından bu yana da tex, sisteminin zorunlu olarak uygulanma kararlarına rağmen Fransa dışında tüm ülkelerde keten ipliği numaralamasında İngiliz sistemi yürürlükten kaldırılamamıştır. Günümüzde bu alanda tek olarak uygulanan bu sistemde ağırlık birimi tüm İngiliz numaralama sisteminde olduğu gibi gene 1 libre ve uzunluk birimi olan hank ise 300 yarda yani 274 metredir ve ‘’ NeL’’veya Nike “ ile sembolize edilir.

Numara Denye ( Nd)

9000 metresi 1 gram gelen iplik demektir. Başlangıcından bu yana ipek ipliklerinde kullanılırken, ilk yapay maddelerin ortaya çıkmasından sonra devamlı liflerden üretilen poliamid, poliester vb. tüm düz ve tekstüre ipliklerin numaralanmasında da tek sistem olarak kullanılmaktadır. ‘’ Nd ‘’ olarak sembolize edilir.

Numara Tex ( Ntex)

1000 metresi 1 gram demektir. Uygulamada pek çok yanlışlıklara ve anlaşmazlıklara neden olan bu ölçü birimlerini sadeleştirmek ve tüm tekstil kollarını içine alacak metrik ölçülere dayalı desimal düzeyde bir numaralama sistemi geliştirilmesi gereksinimi ve çabalarının başlangıcı Viyana Konferansına dayanmaktadır. Uluslararası Tekstil Standardizasyonu Organizasyonunun uzun süren çabaları sonucu bu amaçla uzunluk olcu birimi 1.000 metre ve ağırlık olcu birimi 1 gram olan ‘’ tex ‘’ numaralama sistemi geliştirilmiş ve tüm tekstil sektöründe uygulanması zorunlu kılınmıştır.

Numara Skoç ( Nskoç)

14400 yardası 1 libre gelen iplik demektir.Önceleri pamuk kaksam ve jüt ipliklerinde kullanılan ağırlığı 1 libre uzunluğu 14.400 yarda dan oluşan Hank olan Skoç sistemi artık çok ender olarak ve yalnızca jüt ipliklerinin numaralandırılmasında kullanılmaktadır.

Numune

Herhangi bir maddenin bütün özelliklerini içeren küçük bir örneğidir.

Nap

Pamukta nepten daha büyük ve kaba görünüşlü lif toplanmasıdır.

Nem çekme özelliği

Tekstil liflerinin, belli sıcaklık ve rutubette sıvıları emme(içine çekme) kabiliyetidir.

Nep

Pamukta toplu iğne başı büyüklüğünde veya daha küçük olan ve beyaz noktalar halinde görülen lif düğümcüğüdür

Nakliye arabası

Yarı mamül ve mamülün taşındığı araçtır.

Naylon

Karbon ve petrol esaslı sentetik polyamidlerden yapılan elyaflar için kullanılan genel terimdir. Yüksek mukavemeti ve mükemmel dayanımı ile bilinen naylon, üstün aşınma direnci ve yüksek esnekliğe sahiptir.

Nakış/Brode

Kumaş üzerine bir desen oluşturmak üzere renkli veya ekru ipliklerle işlenen dekoratif süsleme. Elde veya makinede yapılır.

Nefes alma özelliği

Bir kumaşın ya da dokunun yapısından hava buharı geçirebilme ve böylece ter buharlarının kumaşın içinden çıkmasına izin verme özelliğidir.

Neps

İplik kesitindeki kütle ortalama değerinin en az % 140-en çok % 400 'ü olan ortalama 1-4 mm uzunluktaki hatalı yerlerdir.

 

 

Melanj

 

İstenilen renk görünümünü elde etmek için, belirli oranlarda farklı renklerdeki liflerin bir karışımından eğirilmiş ipliktir. Başlıca yünlü kumaşlarda kullanılır. Renklendirmeye yatkın olan liflerin bir türünün kullanılmasını sağlamaya da yarar. Bir hazır kumaş veya örme tek bir parçada boyandığında yatkın liflerin renksiz kalması ürüne bir melanj görünümü verir.

 

Melton

 

Orta gramajlı, tuşesi yumuşak ve sıcak yünlü kumaştır. Kısmi keçeleştirilmiş yüzeyi nedeniyle zemindeki 2 ye 2 dimi veya diğer dimi dokuma güçlükle farkedilmektedir. Kamgarn ve ştrayhgarn iplikten üretilir. Genellikle çizgili desenlidir. Hafif ağırlıktaki melton erkek takım elbiselerinde, daha ağır türleri ise bayan ve erkeklerin paltolarında kullanılır. Bu isim, bu tür kumaşın ilk olarak üretilen İngiliz kasabası Melton’dan alınmıştır.

 

Midi boy

 

Kadın giysilerinde dizin altında sonlanan giysi boyu. 1970’lerin ilk dönemlerinde ve 1990’larda çok popüler olmuştur.

 

Mogador ipeği

 

İpekli atkı ipliği üstten bağlantı yapan, pamuklu çözgü ipliği alt bağlantı yapan verev yivli Düşük gramajlı bezayağı dokuma tekniğinde elde edilen ipekli kumaştır. Bayan elbiselerinin ve eşarpların yapımında kullanılır.

 

Mısır Giysisi

 

Antik Mısırlıların orijinal kıyafeti, erkek ve kadınlar tarafından giyilen önlüktü. Giydikleri diğer giysi kolsuz gömlektir, bu daha sonraları bir yelekle beraber giyildi. Kadınların gömlek ve önlükleri erkeklerinkinden uzundu, gömlek bileğe kadar ve önlük dize kadar uzanıyordu. Daha sonraki giysiler, hafif gramajlı bir palto ve kadınlar için kaliteli şeffaf kumaştan yapılmış pilili elbisedir.

 

Moleskin kumaş, astarlık pamuklu kumaş

 

Orta incelikteki ipliklerden edilen saten dokumalı sıkı pamuklu kumaştır. Ceplik olarak kullanılır. Atkısının takviyesi ve şardonlanmış iç yüzeyi ile ince bir deriyi andırır. İş giysilerinin özellikle pantolonların üretiminde kullanılır. İsmi İngilizceden gelmektedir. Bu kumaşın daha gramajlı olan tipine İngiliz derisi adı verilmektedir.

 

Medio iplik

 

Orta bükümlü, orta incelikle pamuklu ipliktir, atkı ve örgü sürecinde kullanılır.

 

Milanez kumaş Çözgüde pamuk, atkıda ince yün ipliklerden bez ayağı dokumalı,şeffaf, hafif gramajlı kumaştır. Müsline benzer ve bayan elbiseleri için kullanılır.

 

Milanez çözgülü örme kumaş

 

İki çözgüden geçirilen Şarmöz çözgü örgü. Her iki çözgü, aynı yönde (sağa veya sola) atlas beslemede sürekli olarak iplik besler. örgü ilmeklerinin çekimi simetrik olduğundan Milanez örgünün ilmekleri düzgün durur. İpekli örme kumaşlar olarak iç çamaşır üretiminde kullanılır.

 

Mukavemet

 

Malzemeye herhangi bir yönde uygulanan kuvvet veya yüke karşı gösterdiği dirençtir.

 

Masterbatch

 

Eriyik hâlde boyanacak polimere ilave edilen boyar madde ile yardımcı katkı maddelerin karışımıdır.

 

Moy ( medium oriented yarn )

 

Orta seviyede yönlendirilmiş ipliktir. 2000 – 3000 m/dk.ya kadar sarım hızlarından elde edilmektedir.

 

Masura

 

Koni veya silindir biçiminde olup üzerine iplik vb. sarılan karton, tahta, plastik vb.den yapılan gereçtir.

 

Masura

 

İğlere takılan ve üzerine ipliğin sarıldığı tüplerdir.

 

Masura kutusu

 

İpliğin sarıldığı malzemelerin koyulduğu gereçtir.

 

Mukavemet

 

İpliğin kopmaya karşı gösterdiği dirençtir.

 

Makine parkı

 

Dikilecek modelin dikiş sırasına göre düzenlenmiş makinelerdir.

 

Manşet

 

Giysinin kol uçlarını toplamak ve kullanım kolaylığı sağlamak amacıyla kol ağzına geçirilen, genellikle destekleme malzemesi ile sertleştirilmiş düz veya şekillendirilmiş giysi parçasıdır.

 

Masura

 

Sanayi tipi düz makinelerde alt ipliğe hareket vermek için üzerine iplik sarılan metal makaradır.

 

Makas

 

Kesim yaparken kullanılan araçtır.

 

Mezura

 

Üzerinde metre ya da inç ölçü sistemi bulunan yumuşak malzemeden yapılmış katlanabilir, kıvrılabilir ölçüm aracıdır.

 

Mola

 

Kalıba verilen yedirme payı

 

Mostra/klapa

 

Bedenden çıkan yaka formları ve fermuarlı ön kapamalarda beden ön iç parçasıdır.

 

Mülaj kağıdı

 

1/1 ölçülerde kalıp çizimi hazırlamada kullanılan ince kâğıttır.

 

Makara

 

Üzerine iplik sarılan silindirdir.

 

May ( makinede)

 

Düz örme parçalara dikim yapabilmek için remayöz makinesinde bulunan numaralı iğneler

 

May (ilmek )

 

Örme yüzeyde ilmeklerin oluşturduğu sıradır.

 

May takibi

 

Dikim sırasında parçanın ilmek çubuğunu takip ederek remayöz iğnelerine takma işlemidir.

 

Mekik grupları

 

Çizimlerde kullanılan desen renklerini çorap makinesinde ürüne dönüştürürken kullanılan renk gruplarıdır.

 

Model bilgi dosyası

 

Model ile ilgili ölçü tablosu, model resmi, model çizimi, bedene oturuşu (fit kritiği) gibi bilgilerin yer aldığı dosyadır.

 

Merdane

 

Üretilen kumaşın ruloya aktarılmasını ve sarılmasını sağlayan silindirdir.

 

Matlık

 

Sentetik ipliklerde matlık üretim prosesine ve kullanılan titanyum dioksit oranına bağlıdır. Titanyum dioksit oranı arttıkça, iplik matlaşır. Standart polyester iplikler genelde yarı mattır ama bunların modifiye edilmişleri de vardır.

 

Mekanik streç

 

Üretim prosesi sırasında fiziksel özelliklerine yapılan değişikler dolayısıyla bir miktar esneklik kazandırılan ipliklerdir.

 

Melanj

 

İki renkli ipliğin birleştirilmesi ile oluşturulan iplik tipidir.

 

Mikrofiber

 

Çok ince ipliklere ve bu ipliği geliştiren teknolojiye verilen ad. Mikrofiberlerde dpf değeri 1den düşüktür ve bu özellik kumaşa hoş bir tuşe, tatlı bir döküm ve inanılmaz yumuşaklık katar.

 

Mukavemet

 

İpliğin kopmaya karşı direnimini belirtir ve direkt olarak kumaşın yırtılmaya karşı dayanımını etkiler.

 

Merserize

 

Pamuklu bir kumaşın bir bazik işlemden geçirilerek parlaklık ve mukavemetinin arttırılmasıdır.

 

Meto

 

Hatalı kısımların işaretlenmesi için kullanılan renkli etiketler Overlok : Değişik kumaş çeşitlerine ve işlemlere göre farklı tipleri bulunan; sürfile, temizleme, birleştirme amacıyla kullanılan dikiş makinesinde gerçekleştirilen işlemdir.

 

Materyal

 

Malzeme

 

Mola

 

Yedirilmesi gereken bolluk

 

Mostra

 

Klapa

 

Moulage ( mulaj )

 

Kâğıt veya kumaşla bir modelin kalıbını olduğu gibi almak ( Fransızca kelime )

 

Motif

 

Şekil

 

Mot

 

Olgunlaşmamış çok büyük havlı çiğit.

 

 

 

Lot

 

Tanımlanmış tip ve kaliteye sahip malzeme grubudur.

 

Lif

 

Belirli uzunluk, incelik ve mukavemeti olan yumuşak, sarılmaya, eğrilmeye ve bükülmeye uygun maddedir.

 

Lif indeksi

 

100 tohumun liflerinin gr olarak ağırlığıdır.

 

Lineer yoğunluk

 

Lifin birim uzunluğunun ağırlığıdır.

 

Linter

 

Kısa kalan lif ve uzun liflerin karışımıdır.

 

Loy ( low oriented yarn)

 

Düşük oranda yönlendirilmiş ipliktir. 2000 m/dk. ya kadar olan sarım hızlarında elde edilmektedir.

 

Lisa

 

Tekstil mamulü yüzeyinde, şeftali tüyü efekti oluşturma işlemi

 

Lamel

 

Çözgü ipliği koptuğu zaman dokuma makinesini durduran metal elemandır.

 

Leno

 

Döner gücü kullanılarak yapılan kumaş kenar kilit örgüsü

 

Levend

 

Çözgü ipliklerinin üzerine sarıldığı iki tarafı kapaklı silindirik makara

 

Lurex

 

simli, parlak kumaşlara verilen isimdir

 

 

 

 

Kontaminasyon

Pamuk elyafının içine herhangi bir şekilde pamuk dışındaki maddelerin tarladan toplama-çırçırlama ve ambalajı nedeniyle karışması sonucu ipliğin bünyesine girmesidir.

 

Kişisel koruyucu donanım (KKD)

 

Çalışanı, yürütülen işten kaynaklanan, sağlık ve güvenliği etkileyen bir veya birden fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından giyilen, takılan veya tutulan tüm alet, araç, gereç ve cihazlardır.

Kalender

 

Oluşturulan dokunun (tülbendin) sabit hale getirilmesi için gereken, desenli ve/veya düz sıcak silindirdir.

Kapiler kopma

 

İpliğin düzeden çıkışı sırasında bir flamanın kopması edeniyle meydana gelen hatadır.

Kaplama ( covering ) metodu

 

Kaplama işlemi, elastik olmayan filament ya da kısa stapel ipliğin, merkezdeki elastan filament üzerine sarılması esasına dayanan bir prosestir.

Kısa kesilmiş lif ( short-cut fibre)

 

Hav (tüy) kaplama ve yaş proseslerle non-woven üretiminde kullanılan sentetik liflerdir.

Kopuk lif

 

Çırçırlama esnasında kopan lif parçacığıdır.

Kütlü pamuk

 

Çiğitli pamuktur.

Kütlü verimi

 

Tek bitkiden veya birim alandan (genellikle dekardan) alınan kütlü pamuk miktarıdır.

Katlama makinesi

 

İki veya daha fazla ipliğin üst üste katlandığı makinedir.

Kılavuz

 

İpliğin, koniğe sarımı esnasında kontrolden çıkışını engelleyen parçadır.

Klips

 

Fitil ya da şeridin geçtiği çekim bölgesindeki orta baskı silindirlerinin arasını uygun bir mesafede açmaya yarayan makine yardımcı parçasıdır.

Kopça

 

İpliğe büküm verilmesine ve masuraya sarılmasına yardımcı olan parçadır.

Konik (patron)

 

İpliğin üzerine sarılarak bobin oluşturulmasında kullanılan konik veya silindir biçiminde olup karton, tahta, plastik vb.den yapılan gereçtir.

Kops

 

Ring makinesinde üzerine iplik sarılmış masuradır.

Kops kutusu

 

Kopsların taşınması/depolanması için kullanılan gereçtir.

Kova

 

Şeridin/Bandın bir makineden diğer makineye taşınması için kullanılan gereçtir.

Kulak tıkacı

 

Makine gürültüsünden etkilenmemek için kullanılır.

Kartela

 

Boya, kumaş, halı gibi ürünlerin çeşit ve renklerini küçük parçalar halinde gösteren listedir.

Kaplama payı

 

Pat kenarı ile giysi ortası arasındaki mesafedir.

Kap (cup) ölçüsü

 

Sütyen beden tanımlamalarında kullanılan göğüs çevresi ile göğüs altı çevresi arasındaki ölçü farkına göre oluşturulan tablodur.

Kapitone

 

En az iki tekstil malzemesinin üst üste konularak düzlemsel olarak birleştirilmesi işlemi

Kavadora

 

Dikişte omuz ve kolun birleştiği yeri, kol oyuntusudur.

Kazayağı

 

Çapraz dikiştir.

Kemer

 

Giysinin bel kısmına dikilen temizleme ve form amaçlı parçadır.

Kibrit çıma

 

0,3 cm genişliğinde dikilen üst dikiştir.

K.K.

 

Kumaş katı

Kolevi

 

Giyside kolun takıldığı bölümdür.

Kontre

 

İki kumaşın karşı karşıya getirilmesidir.

Kopça ( agraf )

 

Eteklere /pantolon vb. giysilerin iki yanını bitiştirmeye yarayan ve metal bir halka ile bir çengelden oluşan araçtır.

Köprü

 

Pantolon /etekte kemer takılan yerdir.

Korsaj

 

Üst bedende; göğüs altından belin bitimine kadar, alt bedende; bel hattı ile kalça düşüklüğü arasındaki, bedeni saran yapıda şekillendirilmiş enine kesiklerdir.

Kruvaze

 

Kapamalı giysi modellerinde, kapama payının gerekli olan ölçüden daha fazla pay verilerek çalışıldığı kapama çeşididir.

Kup

 

Giysiye beden formu vermek ve model özelliği kazandırmak için kalıbın üzerinde yapılan boyuna kesiklerin oluşturduğu parçadır.

Kuşgözü

 

Giysinin değişik bölümlerine yapılan/açılan deliklere takılan küçük madeni halkadır.

Kalandırlama

 

Tekstil mamul yüzeyinin yüksek sıcaklık ve basınca sahip silindirler arasından geçirilerek sıkıştırılması ve düzgün, parlak yüzeyli hale getirilmesidir.

Kumaş açıcı

 

Kumaş kontrol makinesinde kumaşın eni boyunca düzgün ilerlemesini sağlayan helisel silindirlerdir.

Kürk (kürklü deri)

 

İşlenmiş, yüzeyi kürklü/tüylü hayvan (av hayvanları hariç) derisidir.

Kütlü (Çiğitli-Çekirdekli) Pamuk

 

Kozasından ayrılmış, çırçırlanmamış pamuktur.

Kopuk lif

 

Çırçırlama esnasında kopan lif parçacığıdır. Sawgin işletmelerde çok görülür.

Kütlü Verimi

 

Tek bitkiden veya birim alandan (genellikle dekardan) alınan kütlü pamuk miktarıdır. Kozaları iri ve fazla olan varyeteler daha verimlidir.

Katyonik

 

Modifiye polyester, modifiye naylon, ve akrilik için kullanılan boya cinsi. Kumaşta katyonik boyanabilen iplikler ile standart iplikler bir arada kullanılarak desen oluşturulabilir ve iki boya banyosu ile iki iplik de boyanarak desen daha belirgin hale getirilebilir. Ayrıca bu iki iplik birleştirilip kumaşta farklı ve özel melanj renkleri elde edilebilir.

Kaynama çekme

 

Elyafın, ipliğin ya da kumaşın ıslanıp kuruduktan sonra veya yüksek sıcaklığa maruz kaldığında en veya boy yönünde çekmesidir.

KDK

 

Kıvrımlı yapıda bir ipliğin elde edildiği tekstüre yöntemidir. Bu proseste iplik önce örülür, sonra örülen kumaş fikselenir ve iplik tekrar örüldüğü halde geri sökülerek bobine sarılır. Fiksenin etkisiyle örgü ilmekleri ipliğin yapısında kalır.

Kesikli elyaf

 

Uzunluğu 1.25 cm. ile 45 cm. arasında değişen kısa elyafçıklara verilen ad. Yün, pamuk, keten gibi doğal elyaflar sadece kesik elyaf olarak vardırlar. Sentetik elyaflar ise kontinü filamanların belli uzunluklarda kesilmesi ile oluşturulur.

Kesik elyaflı iplik

 

Kesik elyafların beraber bükülerek tek bir iplik oluşturulmasıdır..Pamuk, yün gibi doğal iplikler, sentetik kesik elyaflı iplikler ve bunların karışımları örnekleridir.

Kontinü flament iplik

 

Bir ya da daha fazla filamandan oluşan sürekli ipliktir. Tek filamanlı iplikler monofilaman, daha fazla filamandan oluşan iplikler multifilaman olarak adlandırılır.

Kırışma dayanımı

 

Bir tekstil materyalinin kullanım sırasında oluşan buruşmaya dayanımı ve/veya düzelebilmesidir.

Kalender makinesi

 

Kumaşa parlaklık kazandıran makinedir.

Kantara

 

Bir polyester kumaş tipidir.

Kaset

 

Tasnif bölümünde düzenlenerek dikişe hazır hale getirilen demetlerin üretimde hareketliliğini sağlamak amacıyla kullanılan giysi türüne uygun malzemelerle donatılmış, altında rulmanlı tekerlek olan araçtır.

Kaşkorse

 

Bir ribana tipi Konveyör banttır.

Taşıyıcı bant Kursör

 

Nevresim veya yastıklarda fermuarı açık kapamaya yarayan plastik yada demir fermuar başlığıdır.

Kuşe

 

Paketteki desenin tamamını gösteren resimdir.

Kaynama çekme

 

Elyafın, ipliğin ya da kumaşın ıslanıp kuruduktan sonra veya yüksek sıcaklığa maruz kaldığında en veya boy yönünde çekmesidir.

Kopma gücü

 

Kopma testinde kumaşın yırtılana kadar taşıyabildiği maksimum güç.

Kumaş dayanımı

 

Kumaşın sürekli kullanımına karşı gösterdiği dayanıklılıktır.

Kanaviçe

 

El işleri için kullanılan seyrek dokunmuş keten bezidir.

Kapsül

 

Rüstikli perde modellerinde, kumaşlar üzerine belli kalıplarla delinen deliklerin üzerine takılan farklı renklerde metal veya plastikten yapılan yuvarlak aksesuarlardır.

Koteks

 

Amerikan bandı denilen cirt banttır.

Koton

 

Pamuk bitkisi ve bu bitkiden elde edilen pamuklu kumaştır.

Kenar şeridi

 

Halı kenarına, kenarları korumak ve sağlamlaştırmak ya da süslemek için dikilen bant ya da şerittir.

Kesik havlı halı

 

Kesik hav ipliklerinden oluşan yüzeye sahip halı dokusudur. Günümüzün en popüler üretim tekniklerinden biri olan kesik havlı halı, dayanıklılığını yapımda kullanılan ipliğin cinsi, kümelerin yoğunluğu ve düğüm miktarı gibi etmenlerle elde eder.

Kesik ve bukle havlı halı

 

Bir tür halı dokusu olup kesik uçlu hav iplikleri ve buklelerin kombinasyonundan oluşur.

Kir önleyici

 

Elyaf ya da halı yüzeylerine kirin yapışmasını önlemek amacıyla uygulanan kimyasal bir ciladır.

Kapişon

 

Bir çeşit başlıktır.

Konfeksiyon

 

Ölçülere göre seri halde yapılıp satılan hazır giyim eşyasıdır.

Konsiye

 

Satılmadığında iade edilen maldır.

Klasik

 

Hiçbir zaman modası geçmeyen değerli modeldir.

Kloş

 

Genişlemiş etek

Korsaj

 

Bel ile kalça düşüklüğü arasındaki kesittir.

Komandatura Koza

 

Olgunlaşmamış pamuk meyveleri. Beyaz pamuk lifleri kaplıdır.

Kup

 

Giysi üzerindeki kesiktir.

Kulisan Kemer

 

Tünel şeklinde yapılıp içinden kordon veya lastik geçen kemerdir.

Kesici mastar

 

Test numunesi hazırlarken kumaşı belirli boyutta kesmeye yarayan alettir.

Kılavuz

 

Test cihazında iplik geçiş yollarını belirleyen rehberdir.

Kondisyonlama

 

Standart atmosfer şartlarında (izafi rutubet (%65 +/-4) ve sıcaklık (20 santigrat derece +/-2)) 2 saatte bir tartarak fark % 0,25 altına ininceye kadar olan işlemdir.

 

Japon

 

Omuz formu verilmiş olan kol ortası yaka oyuntusundan kol ucuna kadar dikişli, kolun bedene takıldığı bir kol evi olmayan, bedenden çıkan kol çeşidi.

 

Jakar

 

Dokuma kumaş desenlendirme sistemlerinden biri.

 

Jakarlı tül

 

Jakar örme makinesinde örülmüş tül.

 

Jumbo Bobin

 

Dokuma hızı arttıkça, bobine sarılı çözgü ipliğinin daha sık değiştirilmesi gerekmektedir. Bu durumda yüksek hızlarda iplik beslemedeki kesintiyi en aza indirmek, ürün değişimindeki zaman kaybını azaltmak ve yüksek maliyeti düşürmek için yüksek kapasiteli bobinlerin kullanılması gerekir. Bu yüksek kapasiteli bobinlere Jumbo bobin adı verilir. Aynı zamanda Jumbo bobin güçlendirilmiş bir flanş çapı ve rulman anlamına da gelir. Dar dokuma makinelerinde kullanılan Jumbo bobinlerin en küçük flanş çapı 600 mm’dir.

 

 

 

 

 

ISG

 

İş sağlığı ve güvenliğidir.

 

ISCO

 

Uluslararası Standart Meslek Sınıflamasıdır.

 

ISCED

 

Uluslararası standart eğitim sınıflamasıdır.

 

İğne derinlik ayarı

 

İğnenin keçeleştirilecek yüzeye batma yüksekliğidir.

 

İğne jet izi

 

Keçeleştirme işleminde kullanılan hatalı iğne veya jetin oluşturduğu çizgi şeklindeki görünüş hatası

 

İğne yoğunluk ayarı

 

Birim alandaki iğne sayısıdır.

 

İğneleme

 

İğneli yüzeyler kullanılarak yapılan keçeleştirme işlemidir.

 

İnsan yapısı lif ( man-made fibre )

 

Flament iplik, ştapel iplik, mono filamentler ve bunlar gibi lif ve ipliklerin genel adıdır.

 

İğ

 

Ring iplik makinesinde masuranın dönmesini sağlayan parça

 

İğ freni

 

İği durdurmaya yarayan parça

 

İkaz lambası

 

Üretim ve arıza takibi için makine çalışma durumunu operatöre bildiren sinyalizasyon sistemi.

 

İplik fizik laboratuarı

 

İplik testlerinin yapıldığı bölüm

 

İplik numarası

 

İpliğin kalınlığını/inceliğini gösteren sayı

 

İplik rezervi

 

İpliğin masuraya sarılabilmesi ya da dokuma, örme işlemlerinde kesintisiz üretim için önceden bir miktar ipliğin masuraya yedeklenmesi

 

İş emri ( sipariş formu )

 

Üretilecek yarı mamul, mamule ait materyal cinsi (%100 veya Karışım oranı) yarı mamül, mamül numarası, bükümü, sipariş no, siparişi veren firma, sipariş miktarı, teslim tarihini, amblalaj şeklini (koli, çuval..vb) içeren form

 

İş talimatı

 

Yapılacak işle ilgili sözlü veya yazılı kurallar.

 

İp kesme bıçağı

 

İp kesme, sarık ve yollukların temizlenmesinde kullanılır.

 

İzafi rutubet

 

Ortam içerisindeki su buharı miktarının doygun su buhar miktarına oranı

 

Ispala

 

Ceket ve yelekte omuz genişliği

 

Izgara

 

Çözgülü örme makinesinde ipliklerin geçirildiği levha

 

İğne

 

Örme makinelerinde örme işlemini gerçekleştiren metal eleman

 

İlk/ön ütü

 

Düz örme kumaş giysi haline gelmeden yapılan ütü işlemi

 

İplik numarası

 

İpliğin uzunluğu ile ağırlığı arasındaki korelasyondan yola çıkarak hesaplanan kalınlığını belirtilen rakamlar. Hesaplama, ipliğin belli bir standart ağırlığının uzunluğu ya da standart bir uzunluğun ağırlığı olarak yapılır.

 

İplik sırası

 

İplik sırası oluşturmak için birbirine düğümlenmiş her bir iplik sayısıdır.

 

 

 

Harç

 

Giysilere süs için dikilen hazır şerit

 

Hav

 

Kısa kalan liflerdir (1-4 mm arası lifler).

 

Hava jet tekstüre

 

Kontinü filamanlı ipliklerin fazla besleme ile yüksek basınçlı hava jeti vasıtasıyla ipliğin filamanlarının birbirine karıştırılması ve doğal elyaf görüntüsü sağlanması için uygulana tekstüre tekniği. İki yada daha fazla farklı veya aynı özelliklere sahip iplikler bu yöntemle birleştirilebilip tek bir iplik elde edilebilir.

 

High-count

 

Dpf denye/filaman) oranının 1 ve 2 arasında olduğu iplikler.

 

Haslık

 

Kumaşın günlük hayattaki bazı şartlara (yıkama, ter, güneş ışığı gibi) dayanımının ölçülmesi

 

Hav

 

Kumaş yüzeyindeki tüycükler ve bunların uçuntuları

 

Havya

 

Tül perdeyi ısıyla kesmeye yarayan sivri uçlu araç

 

Hızar band bıçaklı makine

 

Sabit ya da hareket ettirilebilen, genellikle serim masalarının uç kısımlarında ya da ayrı bir kesim masasında yer alan kumaş katlarının kesimci tarafından el ile kontrol edilerek kesildiği bant bıçağa sahip kesim makinesi

 

Ht

 

Yüksek sıcaklık ve basınçta boyama

 

Hava geçirgenliği

 

Kumaşın yapısından hava geçirebilme kabiliyeti

 

Halı konstrüksiyonu

 

Tufted ya da dokuma gibi üretim metotları kullanılarak üretilen halının iplik ve dolgu malzemelerinin teknik özelliklere uygun olarak yapılan son düzenlemesidir.

 

Halı sıklığı

 

İki iğne deliği arasındaki mesafenin santimetre cinsinden ölçüsüdür.

 

Hav

 

Halının görünen üst yüzeyini oluşturan, bukle ya da kesik doku yapısıdır.

 

Hav ezilmesi

 

Yoğun trafik ya da ağır mobilyalar nedeniyle halı hav kalınlığındaki azalmadır. Eğer hav ipliğinin direnci yetersiz ya da hav yoğun trafik için yetersiz bir yoğunluğa sahipse geri dönüşümü olmayabilir. Düzenli vakumlama havın ezilmesini önleyeceği gibi halının ömrünü de uzatır.

 

Heat-set

 

İpliklerin zaman içinde daha sıkı olabilmeleri için düğümün ısı veya buharla sağlamlaştırılma işlemidir. Kesik havlı halılarda önemlidir. Kesik havlı naylon, olefin ve polyester halılar heat-set;tir.

 

Halat Sistemi

 

Kumaşın halat (tüp) şeklinde boyanması

 

Harman-Hallaç

 

Elyaf açma, temizleme ve karıştırma işlemlerinin tamamı

 

Hacimsel yoğunluk

 

Bir cismin kütlesinin, aynı hacimdeki suyun kütlesine oranıdır.

 

Hoy ( higly oriented yarn )

 

Yüksek oranda yönlendirilmiş ipliktir. 4000 – 6500 m/dk. arasındaki sarım hızlarından elde edilmektedir.

 

Hammadde

 

İpliği oluşturmak için gerekli olan elyafın işlemeden önceki hali

 

Hava jeti iplik ( eğirme) makinesi

 

Hava lülesi kullanılarak iplik üretimi yapılan makine

 

HASLIK

 

Renkli tekstil malzemesinin çeşitli etkilere karşı (ışık, sıvı, mekanik, vb) rengini koruyabilme özelliği / yeteneği