Yün Elyafı
  • Yün Elyafı
     
     
     
    Yün diğer liflerin hiçbirinde aynı ölçüde bulunmayan  incelik, uzunluk, elastikiyet ve kıvrım gibi özellikleri yanında ,ısıyı iyi tutma , fazla rutubet alma, az ıslanırlık ve keçeleşme yeteneği gibi üstün giyim fizyolojisi gösteren ve vücut-çevre ilişkilerini en iyi şekilde ayarlayan değerli bir dokuma maddesidir.
     
    Yünün bu üstün özellikleri, onun karmaşık kimyasal yapısı ve birleşik biyolojik yapı sistemi göstermesinden kaynaklanır. Keratin proteinlerinin temsilcisi olan yün , yirminin üzerinde  amino asidin çeşitli şekil ve biçimlerde kombine olmasıyla meydana gelir. Son zamanlarda yapılan araştırmalar göstermiştir ki ,yün yalnız Keratin denen boynuzsu maddelerden oluşmamakta, aynı zamanda bünyesinde %20 dolaylarında Keratin olmayan maddelerle diğer büyük  küçük maddeleri de içermektedir.
     
     
     
     
     
    04yun
     
     
     
     
     
    Dar anlamda yün, koyunların üstünü kaplayan yapağı gömleğinin kırkılmış, yıkanmış ve temizlenmiş haline denir. Fakat pratikte daha geniş anlamda kullanılarak diğer bazı hayvanların sırtlarından elde edilen pek ok kıl topluluklarına da yün adı verilmektedir. Ancak bu kılların tekstilde kullanılabilmesi için eğrilip bükülmeye, birbiri üzerine katlamaya elverecek kadar uzunluğa ve inceliğe sahip olmaları gerekmektedir. Bunların en güzel örneğini koyunlardan elde edilen yün lifleri teşkil eder ve hayvansal tekstil maddeleri içerisinde gerek miktar ve gerekse kullanım yaygınlığı açısından haklı bir üstünlüğe sahiptir.
     
    Yün üreten en önemli ülkeler Türkiye, Avusturya,Rusya,Çin,Yeni Zelanda,Hindistan,Bangladeş,Arjantin, Güney Afrika ve ABD’dir. Pek çok koyun cinsi vardır. Eskiden beri en çok ince yünlü koyunlar İspanya Merinoslarıdır. Bunlar et için beslenen hayvanlar değil, yünü bol koyunlardır.Merinoslar,18 yy ’da Almanya, Avusturya, İngiltere ve Rusya’ya getirilmiş, bunlarda yerel koyun çinsleriyle melezleştirilmişlerdir. Bunlara Crossbred ya da melez denir. Şevyot yünleri ise Güney İskoçya koyunlarının melezlendirilmesi ile elde edilmiştir. Türkiye’de et ve sütlerinin yanında yünlerinden de yararlanılan koyunlar karaman, dağlıç, kıvırcık ve sakız koyunlarıdır.
     
    Bunların yün verimleri yılda 1,5 ile 2,5 kg arasında değişmekte olup, dokuma sanayimiz için en fazla aranılan kıvırcık yünleridir. Kıvırcık koyunları için ıslah çalışmalarına önem verilmiştir. Türkiye’nin yerli merinos lif üretimi 2000 ton olup, bu miktar iç tüketimin küçük bir bölümünü ( yaklaşık % 10 ‘nunu ) karşılamaktadır.
     
    KOYUN LİFİNİN SINIFLANDIRILMASI
     
    KOYUN IRKLARINA GÖRE
     
    • Merinos Koyunu
    • Crossbred ( Melez ) Koyunu
    • Şevyot Koyunu
     
    KOYUN YAŞINA GÖRE
    • Kuzu yünü
    • Yaşlı hayvanların yünü ( örneğin ana koyunlar )
     
    YÜNÜN ELDE EDİLİŞ YÖNTEMLERİNE GÖRE
     
    • Canlı hayvan yünü ( kırkılmış yün )
    • Kesilmiş hayvan yünü ( Deri yünü –Tabaklama yünü )
    • Parça yünü
     
    YÜNÜN KOYUN IRKLARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI
     
    Merinos yünü : Kısa, çok kıvrımlı ve incedir. Çok ince dokumalar için ezmek suretiyle düzgünleştirilebilir.
     
    Crossbred yünü :Merinos yününden daha uzun, daha az kıvrımlı ve daha kalındır.
     
    Şevyot ( Halı yünü ) : En uzun ve kaba yün olup az kıvrımlı ve kalındır.
     
    YÜNLERİN KOYUN YAŞINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI
     
    Kuzu yünü : En değerli yün ,bir yaşındaki kuzu yünüdür. İlk defe kırkılan kuzu yününün elastikiyeti sonraki kırkımdan elde edilenlere göre daha azdır. Kuzu yünü  yumuşak ve incedir.
     
    Yaşlı hayvanların yünü : Sekiz yaş üzerindeki koyunların yünü gevşektir ve elastikiyeti çok azdır. Yaşlı ve hasta olan hayvanların yünü ise değersiz olanıdır. Bu yüzden bu yünlere ölü yünler de denir. Yün elde etmek için yünlerin hayvanın vücudundan kesilerek ayrılması  gerekir. Bu işleme kırkım denir. İki türlü kırkım vardır;1- Genelde bahar döneminde yapılan tam kırkım 2- bahar ve güz döneminde yapılan yarım kırkım. Tam kırkım sırasında yarım kırkımdan daha uzun ve kuvvetli yünler elde edilir.Kırkım sırasında elde edilen yünler,kir,ter,dışkı,bitki ve yem artıkları nedeniyle temiz değildir. Kirlenmeler genelde ham ağırlığın %40-50’sini oluştururlar. Daha kötü kalitelerde bu oran daha da fazladır.
     
    TEMİZLİK DERECESİNE GÖRE YÜNLERİN SINIFLANDIRILMASI
     
    Ham, terli veya kirli yün : Kırkım sırasında elde edilen yıkanmamış ve işlenmemiş yündür.
     
    Ön yıkanmış yün :Sevkiyat için yün, bir ön yıkamaya tabi tutulur.
     
    Yıkanmış ya da fabrikalarda yıkanmış yün : Bu yün, yün yıkama farikalarının teslim ettiği temiz ve yıkanmış yün türüdür. Ancak yine de bitkisel artıklar vardır( pıtraklar ) Bunlar daha sonra karbonizasyon işlemi ile yok edilir.
     
    YÜNLERİN ELDE EDİLİŞ YÖNTEMLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI
     
    YAPAĞININ YÜN  KALİTESİ :
     
    Hayvanlardan parçalanmadan yüzülen post şeklindeki yapağılara gömlek denir. Koyunlardan çıkarılan gömleğin her tarafındaki yapağı aynı kalitede değildir. Koyunlardan çıkarılan gömleğin her tarafındaki yapağı aynı kalitede değildir.Gömleğin omuz,yan ve boyun yünleri; sırt yünlerinden daha değerlidir.Baş,karın ve bacak yünleri  ise en değersizdir. Daha sonraki işlemler sırasında eşit yün grupları elde edebilmek için yünler kalitelerine göre ayrılıp düzenlenmelidir.
    CANLI HAYVAN YÜNÜ - KIRKILMIŞ YÜN
    Canlı hayvan yünü, kırkım yünü ya da  woolmark olarak da adlandırılır. Kırkım yünü canlı hayvanlardan elde edilen en değerli yündür.
    KESİLMİŞ HAYVAN YÜNÜ-DERİ YÜNÜ
    Kesilmiş sağlıklı hayvanlardan elde edilen  yünlerdeki yünü ( terli ya da kirli yün ) olarak adlandırılır. Kırkım yünü kadar değerli değildir.
    TABAKLAMA YÜNÜ
    Bu yün, tabaklama tesislerinde ( tabakhanelerde ) kireçleme işleminden sonra kimyasal maddeler kullanılarak elde edilir. Değeri düşüktür.
    ÖLÜ HAYVAN YÜNÜ
    Deri yünü ( eskiden ölü hayvan yünü denirdi)
    PARÇA YÜNLER
    Parça yünü yeniden değerlendirilmiş bir yündür.Eğirme,dokuma ve örme tesislerinde elde edilen yünlü atıklar ve paçavralar (kullanılmış dokumalar ve örgüler) tarak makineleri tarafından parçalanıp lif haline getirilir. Yeniden değerlendirme işlemi sırasında yün lifleri zedelenir ve olumlu özelliklerinden bazılarını kaybeder. Kir ve su damlacıkları lif içine kolayca girebilir. Lif daha az elastiktir ve kısa lifler kolayca aşınır. Zedelenme derecesi ise kullanılan malzemeye ve taranmış yünün yeniden değerlendirilmesine bağlıdır.
    Parça yünler şu şekilde sınıflandırılır :
    • Alpaka :Yarım yünlü dokumalardan elde edilen düşük kaliteli taranmış yündür.
    • Golfers : kazaklardan, örgü yeleklerden ve elbiselerden hazırlanmış iyi bir türdür.
    • Mungo : Sıkıştırılmış yün dokumalardan elde edilmiştir. Bu tür kumaşların yırtılması sonucunda lifler çok zedelenir. Bundan dolayı bu düşük kaliteli parça kısa lifli olmakta ve pulcuk yüzeyi zedelenmektedir.
    • Prato yünü : İyice sıkıştırılmış paçavralardan üretilmiş ve taranmış İtalyan yünüdür.
    • Şodi: Eğirme fabrikalarından, dikimhanelerden ve örgü fabrikalarından elde edilen saf yünlü atıklardan üretilir.
    • Tibet : Thybet de denir. Sıkıştırılmamış dokuma atıklarından üretilir.
    • Zefir : Taranmış parça yünlerin en kalitelisidir. Saf yünden, kullanılmış çok yumuşak örgülerden ve dikilerek oluşturulmuş yüzeylerin atıklarından elde edilir
    TEKSTİL YÜZEYLERİNİN BAKIM ÖZELLİKLERİ
     
    Yıkama : Yıkama ısısı en fazla 30 Santigrat derecedir. Elde yıkama gereklidir, çünkü yün kolaylıkla keçeleşir. Nötr ya da yün yıkama maddeleri gereklidir. Çünkü şiddetli alkaliler yüne zarar verir.
     
    Ağartma :Yalnızca indirgeme yöntemi ile mümkündür.(Tam yıkama maddeleri kullanılmaz )
     
    Kurutma :Tamburlu kurutucular kullanılmaz. Ancak sererek ve form vererek kurutulur.
     
    Ütüleme : Yalnızca ıslak bez ya da buharlı ütü kullanılarak 160 santigrat derecede ütülenir.Yün,elastikiyetini kolayca kaybedebileceğinden ütüleme işlemi kısa sürmelidir.
     
    Form verme : Yüne;nem,sıcaklık ve basınç aracılığı ile uzun süreli bir form kazandırılabilir.
     
    YÜNÜN KALİTE İŞARETİ
     
    Woolmark : Woolmark ,ürünün saf kırkılmış yünden yani sağlıklı canlı koyunlardan elde edildiğini ve ilk defa kullanıldığını garanti etmektedir. Kabul edilebilir toleranslar ; % 0,3 kaçınılmaz lif karışımı ve gerektiğinde % 5 süsleme efektleri. Woolmark ayrıca ürünün su ve ışık haslığına, kopma dayanıklılığına, güve yemezlik terbiyesine ve artık yün yağına sahip olduğunu garanti eder. Karma ( combil ) Woolmark : Karma woolmark, kırkılmış yün içeren karışımların kalite simgesidir.
     
    Kırkılmış yün oranı en az % 60 olmalıdır. İlave edilen diğer yünler karışımın genel özelliklerini arttırmak için yapılır. Örneğin sürtünme dayanıklılığını arttırma, form tutma ya da temizlenme özelliklerinin düzeltilmesi gibi.
     
     
     
     
     
    011yun
     
     
     
     
    Cool-Wool ( yaz yünü ) :Cool-Wool işaeti,yalnızca yaz mevsimlerinde kullanılan giysilik tekstillerde kullanılabilir.( Ev Tekstilleri için değil ) Bu tekstillerde kamgarn kullanılması ve tekstil  yüzeylerinin belirli bir ağırlığa sahip olması zorunludur. Kumaşlar ya da örülmüş yüzeyler gabardin,poplin,muslin,düz-ters ya da düz-düz şeklinde düz bağlantılarla oluşturulmalıdır. 
     
     
     YÜN LİFİNİN KALİTESİ
     
     
     
    010yun
     
     
     
     
    yün lif kalitesi ‘’s’’ ile ifade edilir.’’s’’ değerlerinin mikron(µ) karşılıkları aşağıda verilmiştir;
     
    •     S  Değerleri                        Mikron  (µ)cinsinden   ortalama çap
    •            80’s                                     18.8 mikron
    •            70’s                                     19,7 mikron
    •            64’s                                     20,7 mikron
    •            60’s                                     23,3 mikron
    •            58’s                                     24,9 mikron
    •            56’s                                     26,4 mikron
    •            50’s                                     30,5 mikron
    •            48’s                                     32,6 mikron
    •            46’s                                     34,0 mikron
    •            44’s                                     36,2 mikron
    •            40’s                                     38,7 mikron
    •            36’s                                     39,7 mikron 
               ’s’ derecesi arttıkça lifin inceliği de artar.
     
     
     
     
     
    09yun
     
     
     
     
     
     

     

    YÜN LİFLERİNİN HİSTOLOJİK YAPISI ve ÖZELLİKLERİ

     

    Gelişmesini tamamlamış bir yün lifin enine kesiti mikroskop altında incelenecek olursa, bunun üç tabakadan meydana geldiği görülür. Bu tabakalar dıştan içe doğru kütikula, korteks ve medulladır. Her tabaka kimyasal ve histolojik yapı bakımından birbirinden farklıdır.

     

    Kütikula, lifin çevresini kaplayan pulcuk şeklindeki örtü hücrelerinden meydana gelen ince bir zardır. Kütikulayı oluşturan pulcuklar veya örtü hücreleri çeşitli liflerde, hatta bir tek lif üzerinde bile farklı şekil ve boyutlara sahip olabilir.

     

    Korteks tabakası yün liflerinin asıl maddesini teşkil eder. Merinos yünü gibi, ince liflerin içi tamamen bu tabaka ile doludur. Lifler tüm fiziksel ve kimyasal özelliklerini bu tabakadan alırlar. Bu tabakanın ilk bakışta iğ şeklinde uzunca, az veya çok bükülmüş ve boynuzlaşmış hücreler içerdiği görülür. Bu hücrelerin yapı taşları amino asitlerdir. Amino asitler, poli peptit halkalar halinde birleşerek makro molekülleri oluştururlar. Aslında bunlar birleşirken önce protofibriller ve bunlardan da mikrofibriller meydana gelir. En son da mikro fibriller birleşerek makro fibrilleri oluştururlar.

     

    Medulla ise kaba liflerin orta kısımlarını dolduran kısımdır. Medulla içeren liflere daha çok yerli koyunlarımız gibi pirimitif koyunların yapağılarında(yünün üzerinde bulunan yün yağı, ter maddeleri ve deri döküntüleri) rastlanır. Bu tür lifler kaba ve kalın oldukları gibi, Medulla korteks tabakasının büyük kısmını işgal ettiğinden böyle lifler iyi boya tutmazlar.

     

     

     

    Yazan %PM, %26 %845 %2022 %22:%Oca in Tekstil Lifleri

Yün Elyafı

?<