Dokumada kullanılacak olan çözgü ipliklerine mukavemetlerini artırmak amacı ile yapılır. Haşıl işlemi; özellikle tek kat çözgü ipliklerinin ve puntasız bükümsüz filament ipliklerinin dokuma esnasında etkileneceği mekanik sürtünmelere karşı dayanıklılığının artırılmasıdır. Çözgü ipliklerine dokumadaki darbeli ve gerilimli çalışmaya dayanabilecek şekilde mukavemet kazandırmak, dokumadaki çalışma sırasındaki yan yana hareket eden ipliklerin birbirlerine dolaşmamaları için dokumada çalışma kolaylığını sağlama açısından düzgün bir çözgü iplik gövdesi elde etmeye haşıllama, bu özellikleri sağlayan sıvıya haşıl denir.

Haşıllama farklı bir tanımla çözgü ipliklerinin yapıştırıcı özelliği bulunan viskoz sıvı içerisinden geçirilerek fiziksel ve kimyasal özelliklerini iyileştirmek veya korumak amacıyla koruyucu bir polimerik film ile kaplanması işlemidir. Çözgü ipliklerinin sürtünme ve gerilim kuvvetlerine dokuma işlemi sırasında mukavemet kazandırmak amacı ile yapılan haşıl işlemi, iplik yüzeyinin haşıl adı verilen madde ile kaplanarak sürtünmeyi en aza indirmeyi sağlayarak olabilecek ipliğin fiziksel ve yapısal olarak etkilenmemesine dayanan dokuma hazırlık işlemidir.

Haşıllama işlemi çözgü hazırlama işleminden sonra, haşıl makinelerinde yapılır. Seri çözgü makinelerinde hazırlanmış leventler haşıl makinelerinde aynı anda haşıl ve birleştirme işlemine maruz kalır. Haşıllama işlemi aynı zamanda ipliklerin kimyasal özelliklerinin korunmasına yardımcı olur. İpliklerin üzerindeki elyaf uçlarının iplik üzerinde kalmasına sebep olarak lif döküntülerini de azaltmaktadır.

 

 

 

 

HAŞILLAMA İŞLEMİNİN AMAÇLARI

1-Çözgü ipliğine mukavemet kazandırmak .

2-Çözgü ipliğine elastikiyet kazandırmak .

3-Çözgü ipliğine kayganlık kazandırmak .

 4-Statik elektriklenmeyi önlemek .

5-Çözgü ipliğinin yüzeyindeki lifleri iplik gövdesine yapıştırmak .

6-Çözgü ipliğinde düzgün ve esnek bir film tabakası oluşturmak .

7-Çözgü ipliği cinsine göre gereken nemi ipliğe kazandırmak

 8-okuma sırasında ipliklerin birbirlerine sürtünerek pamuklaşmasını önlemek 

9-İmal edilecek kumaşın cinsine göre çözgü makinesinde çözgüsü yapılan çözgü leventlerinin birleştirilerek tek bir levent hâline getirmek.

10-Çözgü ipliklerini dokuma levendine optimum ve eşit gerginlikte sarmak .

11-Dokuma makinesinin randımanını ve kumaş kalitesini artırmak için çözgü ipliğinin özelliklerini iyileştirmek .

12-Haşıllamanın esas amacı dokuma işleminin yapılması sırasında çözgü kopuşlarını ortadan kaldırmak veya en aza indirmektir.

 

 

 

HAŞILLAMADA KULLANILAN MADDELER

Haşıl flottesini hazırlamak için gerekli olan maddeler genel olarak üç sınıf altında gruplandırılabilir. Bunlar;

1-Yapıştırıcı maddeler,

2-Yumuşatıcı

3-Yağlayıcı maddeler, özel nedenlerle haşıla ilave edilen (yardımcı maddeler) maddelerdir.

Haşıllama işlemi için kullanılacak ilk temel madde normal sudur. Haşıl flottesi hazırlanırken haşıl reçetesine uygun olarak haşıl kazanına öncelikle su ilave edilir. Haşılda kullanılan maddelerin kontrolü otomasyona geçmiş işletmelerde bilgisayar ağı üzerinden kolayca yapılabilmektedir. Kullanılan maddeler tartım işleminde direkt bilgisayar üzerinden görülebilmekte ve aynı anda işletmenin haşıl madde ambarından da stoklardan kullanılan madde düşürülmektedir. Böylece birkaç kontrol aynı zamanda ve daha hatasız bir kullanımla sağlanabilmektedir.

Yapıştırıcı maddeler: 

Haşılda kullanıldığı miktar ve işlevleri bakımından büyük öneme sahiptir. Bu maddeler elyaf uçlarının birbirine tutunmasını sağlayarak iplik mukavemetinin artmasını sağlar.

1-Tabii nişstalar:

Haşılda kullanıan en öemli maddedir. Buğay, patates, mısır, pirinç nişastası gibi gruplara ayrılırlar.

2-Modifiye (suda çözünür) nişastalar: 

Bunlar suda kolay çözünen ve soğutulduğunda bozulmayan nişastalardır.

3-Zamklar:

Yapıştırıcı gücü fazla olan bu maddeler kıa elyaf kullanıdığıda haşıl karışımına ilave edilir. Haşıl gidermede nişasta molekülerini kapladığıdan zorluk çıarılar. Bu yüden az kullanımaları uygundur.

Temel haşıl maddeleri, makro molekülü film oluşturabilen ve liflere belirli yapıda, tutunma yeteneğne sahip olan doğl veya yapay maddeler olarak tanılanabilir.

Son yılarda doğl liflerin yanıda yapay liflerin ve bunları birbirleriyle karışımlarının öneminin artması haşıl maddelerinin kullanıma alan ve miktarını etkilemiştir. Birçk hâllerde istenilen haşıllama etkisi tek bir haşıl maddesiyle yeterli ve ekonomik bir şekilde sağlanamadığından iki veya daha fazla haşıl maddesinin kombine edilmesi yoluna gidilmektedir.

Yumuşatıcı ve yağaycı ımaddeler:

Çözgü ipliklerine kayganlı vererek tezgâtaki sürtünmeleri azaltır.

1-Donyağı :

Hayvansal yağardan elde edilir. Hem yağlayıcı hem de yumuşatııcı etki gösterir.

2-Sabun:

Yumuşatıcı olarak kullanılır. İpliklerin sürtünmesini azaltır.

3-Zeytinyağı: 

Yağlayıcı ve yumuşatıcı özelliği vardı.

4-Parafin mumu:

İpliğe kayganlık kazandırır.

Yukarıa sayılan maddeler dışında da değişik kimyasal maddeler de kullanılmaktadır.

Haşıllama yardımcı maddeleri :Daha küçük moleküllü olup bunları gerek kimyasal yapıları gerekse sağladıkları etkiler kendi aralarında büyük farklılıklar gösterebilmektedir. Bu maddeler gerekli görüldükleri durumlarda gerekli miktarlarda haşıl banyosuna eklenir.

Özel nedenlerle haşlıa ilave edilen maddeler:

Bu maddelere haşıl yardımcı maddeleri de denir.

1-Köpük gidericiler:

Haşıl karışımında oluşabilecek köpüklenmeyi önlemek amacıyla kullanılırlar. Asetik asit, kalsiyum, çinko klorür ve benzeri kimyasal maddelerdir.

2-Bozulmayı önleyici maddeler:

Bu maddeler haşılı ve haşıllanmış çözgüerin küllenmesini ve bozulmasını önler.

3-Su absorblayıcılar: 

Bu maddeler suyu emip haşılı tamamen kurumasnıı önler. Çinko klorür, kalsiyum klorür gibi tuzlardır.

4-Haşı lmaddelerinin erimesini ve karışamsını çabuklaştıran maddeler:

Bunlar sirke asidi, süfüik asit, sodyum hidroksit, sodyum karbonat gibi maddelerdir.

Yardımcı haşıl maddeleri arasıda en fazla kullanıan vakslardır. Vakslar kurutuculardan çıkan haşıllı ipliğin statik elektriklenmesinin önlemesi içn uygulanan maddelerdir. Vakslama işelmi sonucu ayrıa ipliklerin kayganlı özelliklerinin artması sağlanır. Vakslama sonucunda ipliklerde lamel arkasında boncuklanma, tarak arkasında pamuklanma ve temiz ağızlık açılmaması gibi istenmeyen durumlar engellenir. Haşıl dokuma işlemi bittikten sonra kolayca sökülebilir özellikte olmalıdır, aksi takdirde bir sonraki terbiye işlemlerinde problem oluşturabilir.

HAŞIL KARIŞIMINDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER

Haşıl karışımında aşağıdaki özelliklere sahip bir reçete hazırlanarak daha verimli ve kaliteli bir haşıllama yapılabilmektedir.

1-Yapışkanlık:

Haşıl karışımıdan beklenen en önemli etken yapışkan olmasıdır. Genellikle bu etkiyi nişasta sağlar. Çok kuvvetli haşıl yapılması gerektiğnde haşılı içerisine bir miktar tutkal ilave edilir.

2-Elastikiyet:

Haşıl karışımı içerisinden geçirilen çözgü iplikleri kurutulur. Haşıllanmış çözgü ipliklerinin dokuma leventlerine sarılması esnasında çözgü ipliği üzerindeki kuru haşıl tabakasının dökülmemesi için haşıl karışımına esneklik kazandıracak, kırılganlığı önleyecek maddeler eklenir.

3-Kayganlık:

Haşılı ipliklerle çalışma esnasında sürtüme kuvvetlerine karşı kayganlık kazandımak içn haşıl karışımına bir miktar sabun, parafin vb. maddeler eklenir. Sabun ayrıca kumaş dokunduktan sonra da üzerindeki haşılı sökmek içn yıkama işlemlerini kolaylaştırır.

4-Nem alma:

Tekstil ham maddeleri ile çalışma randımanının artması için belirli bir rutubetin olması zorunludur. Rutubet ipliğin esnekliğini ve mukavemetini artırır. Haşıllanmış ipliklerin üzerindeki film tabakası ortamdaki nemin ipliğe nüfuz etmesini engeller. Bunun için haşıl karışımı içine bazı kimyasallar eklenerek çözgü ipliklerinin çalışılan ortamdaki nemden faydalanması sağlanır. Gliserin, kavrulmuş tuz, magnezyum klorür gibi maddeler bu amaç için kullanılır. Genelde nem alma için kullanılan madde gliserindir. Çünkü gliserin ipliklere aynı zamanda yumuşaklık ve esneklik kazandırır.

5-Bozulmaya ve ekşimeye karşı dayanıklılık:

Haşıl karışımından dolayı çabuk bozulabilmektedir. Haşılı uzun süre bozulmadan korumak amacıyla haşıl içerisine genellikle çinko klorür, formalin ve fenol gibi maddeler karıştırılmaktadır.

Haşıl reçetesini hazırlarken önemli olan noktalar:

1-İplik ham maddesi (pamuk, polyester, rayon, yün veya karışımları)

2-İplik tüylülüğü

3-İplik yapısı (ring, open end vb.)

4-Kullanılan su tipi (taze veya geri kazanılmış)

5-Dokuma makinesi tipi ve hızı

6-İlave maddelerin % oranı

7-Çözgü ipliğinin yoğunluğu

8-Haşıl sökme işlemleri

9-Haşılın geri kazanımı ve enzim kullanımı

10-Haşıl makinesinin tasarımı ve tekne sayısı

11-Çevre ile ilgili sınırlamalar

12-Çözgü ve atkı ipliğinin numarası

13-Çözgü ipliğinin durumu (ham, boyanmış, yaş, kuru vb.)

14-Çözgü ve atkı sıklığı

15-Dokuma makinesinin cinsi ve hızı gibi parametreler göz önüne alınarak hazırlanır.